Bilim insanları onlarca yıldır sigara içmenin DNA hasarına ve akciğer kanserine neden olduğunu biliyor ve bizleri uyarıyordu. Fakat bilim tarihinde ilk kez, DNA hasarını genomda yüksek çözünürlükte ve etkili bir şekilde haritalamak için bir yöntem geliştirmeyi başardılar. Bu yöntemin arkasında ise yakından tanıdığımız bir isim var: Nobel Ödüllü, Prof. Dr. Aziz Sancar!

*****

Taner BAYRAM[i]

Bilim insanları onlarca yıldır sigara içmenin DNA hasarına ve akciğer kanserine neden olduğunu biliyor ve bizleri uyarıyordu. Fakat bilim tarihinde ilk kez, DNA hasarını genomda yüksek çözünürlükte ve etkili bir şekilde haritalamak için bir yöntem geliştirmeyi başardılar.

Bu yöntemin arkasında ise yakından tanıdığımız bir isim var: Nobel Ödüllü, Prof. Dr. Aziz Sancar!

Bu önemli inovasyon, Kuzey Karolina Üniversitesi’nde (University of North Carolina) çalışan ve bilim alanında Nobel Ödülü kazanan ilk Türk bilimci olan Prof. Dr. Aziz Sancar yönetimindeki Sancar Laboratuvarı’ndan geldi!

Sancar ve ekibi, Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı’nda yayımlanan çalışmalarında, ortak bir DNA hasarının ardından onarım yapılan genomların haritasını çıkarabilmek adına kullanışlı bir teknik geliştirdiklerini duyurdular.

Daha sonra ise bu tekniği, kimyasal bir kanserojen olan benzo [a] piren’in (BaP) neden olduğu tüm hasarların haritasını çıkarmakta kullandılar.

Benzo [a] piren (BaP), basit, sağlam, karbon açısından zengin hidrokarbonlar – polisiklik aromatik hidrokarbonlar ailesinin bir üyesidir ve bu bileşen dış uzayda bile oluşabilir.

Bilim insanları, bu moleküllerin  Dünya’daki (ve belki diğer gezegenlerdeki) karbon temelli yaşamın kaynağı olduğunu düşünüyorlar.

Fakat evrimsel açıdan daha karmaşık DNA temelli canlılar için (örneğin insanlar) BaP ciddi bir çevresel tehlike oluşturmakta.

Bu bileşen tütün ve benzer bitkiler gibi yanan organik bileşiklerin bir yan etkisi durumunda.

Tipik olarak, toksik bir hidrokarbon kişiye solunum veya yemek yeme aracılığıyla eriştiğinde, kandaki enzimler bu toksik maddeyi daha küçük, daha güvenli moleküllere bölerler.

Bu durum esasında BaP için de geçerli ancak koruyucu reaksiyonlar aynı zamanda BaP’nin kendisinden bile daha kötü etkileri olduğu tespit edilen benzo [α] piren diol epoksit (BPDE) adı verilen başka bir bileşik üretir.

BPDE DNA ile kimyasal reaksiyona girerek DNA’nın uygun protein üretmesini engeller veya hücre bölünmesi sırasında DNA’nın düzgün şekilde kopyalanamaması anlamına gelir.

Bunun sonucunu ise tahmin edebilirsiniz: Kanser!

Bu tehlikeli kimyasal bileşen, orman yangınlarından tutun, dizel motorlar ve hatta barbekü ızgaralara kadar günlük hayatımızdaki çeşitli etkenler tarafından salınıyor ve sıklıkla hava, toprak, su ve yiyeceklerle temas ediyor maalesef.

Fakat bu kanserojenin etkisini en doğrudan gösterdiği unsur ise sigara! Bu bileşini sigaradan daha etkili biçimde insan dokusuna ileten başka bir etmen bulunmuyor!

Bu gibi haritalar, bilim insanlarının sigara içilmesine neden olan kanserlerin hangi sebepten kaynaklandığını, bazı kişiler kansere karşı daha dirençliyken, neden bazı insanların kansere karşı daha savunmasız olduğunu ve bu insanların kanserden nasıl korunabileceğini daha iyi anlamalarına yardımcı olacak.

Sancar, hücresel seviyede sigaranın zararlı olduğuna dair böylesine karmaşık ve spesifik kanıtların tespit edilmiş olmasının sigara tiryakilerinin alışkanlığının değişmesine de yardımcı olabileceğini umuyor.

Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 40 milyon dünya çapında ise 1 milyar sigara tüketicisi var…

Prof. Aziz Sancar ise umutlu:

Sancar, “Bu, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki kanser ölümlerinin yaklaşık %30’unu oluşturan bir kanserojen ve şimdi ortaya çıkan hasarın genom çapında bir haritasına sahibiz” diye anlatıyor bu gelişmeyi.

“Bunun, sigara içmenin ne kadar zararlı olabileceği konusundaki farkındalığın artmasına yardımcı olması iyi olur.”

Aziz Sancar, “Tam da genomun tamamında DNA hasarının nasıl tamir edildiğini tam olarak bilebilirsek ilaç geliştiricilerine yardımcı oluruz” diye belirtiyor düşüncelerini.

Sancar’ın BaP kaynaklı DNA hasarını haritalama yöntemi olan yeni tekniği, bilim insanlarının, hücrelerin hasarı onarmaya çalıştığı genomdaki alanları tanımlamasını sağlayabilir.

Aziz Sancar, bu biyokimyasal tamir işlemi hakkındaki detaylı araştırmaları ile 2015 Nobel Kimya Ödülü’nü kazanan bilim insanlarından biri olmuştu.

“Bu bilgilerin hepsinin neden bazı insanlara kansere yakalanma eğiliminin ve özellikle sigaraya bağlı hangi mutasyonların akciğer kanserine yol açtığının daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacağı konusunda eminim” diyor.

Değerli Hocam, bilime ve insanlığa katkılarınızdan dolayı çok teşekkür ederim. Var olun!

Kaynaklar

https://onedio.com/haber/gururumuz-aziz-sancar-dan-bir-ilk-daha-sigaranin-dna-ya-verdigi-zararin-haritasini-cikardi-774035

https://www.sciencedaily.com/releases/2017/06/170612170919.htm

http://aa.com.tr/tr/saglik/nobel-odullu-sancar-sigaranin-zararinin-haritasini-cikardi/841899

————————————————–

[i] Onedio Editörü