4.  MİLLİYETÇİLİĞİN RETORİĞİ YA DA BİR SÖYLEMSEL OLUŞUM OLARAK MİLLİYETÇİLİK

Milliyetçiliğin tek bir faktörle ya da tek bir örnekle bütünsel olarak çözümlenemeyeceği açıktır. Calho- un’un da (1997, s. 22) altını çizdiği gibi, milliyetçiliğin çeşitli biçimlerindeki ortaklıkları/genellikleri tek bir açıklayıcı değişkenle -devlet inşası, endüstrileşme ya da eşitsiz ekonomik gelişme gibi- açıklamak imkansızdır. Ancak genel olan bir şey vardır ki, o da milliyetçilik söylemidir. Bu herhangi bir örneği ta­mamen açıklamaz ama her birinin inşasına ve yeniden üretim sürecine oldukça yardımcı olur. Milliyet­çilik bir söylemsel oluşumdur. Bundan dolayı, milliyetçiliğe dair analitik bir çabanın bir söylem olarak milliyetçiliği kavramsallaştırmaya yönelmesi ya da farklı bir ifadeyle milliyetçiliğin retoriğini anlama­ya çalışması oldukça önemlidir. Peki, milliyetçiliğin retoriğinden ne kastedilmektedir ve neden milliyet­çiliği bir söylem olarak görmek gerekir?

Anderson’un milletin zamansal ve mekansal anlamda biricik bir varlık olarak tahayyül edilmesi gerek­tiğini vurgulamış olduğu daha önce belirtilmişti. Milletlerin sadece tahayyül edilmeleri yeterli olmadı­ğından milletlerin kendi (milli) tarihlerini ve kendi kendilerinin yorumlarını yaratmaları da gerekmekte­dir. Bundan dolayı Edward Said, milletlerin tahayyül edilen topluluklar oldukları kadar “yorumlayıcı topluluklar”da olduklarının altını çizer (Akt, Billig, 1995, s.70). Bu bağlamda, milliyetçiliğin bir dizi merkezi önermeden oluştuğunu ifade eden Smith (1991, s.121), söz konusu önermeleri şu şekilde sıra­lar: i-Dünya, her biri kendi bireyselliği, tarihi ve kaderi olan milletlere bölünmüştür. ii-Millet, bütün si­yasi ve toplumsal gücün kaynağıdır. Millete bağlılık bütün öteki sadakat bağlarının üstündedir. iii-İnsan- ların özgür olmak ve kendilerini gerçekleştirmek için bir milletle özdeşleşmeleri gereklidir. iv-Dünya- da barış ve adaletin hakim olabilmesi milletlerin özgür ve güvenlik içinde bulunması ile mümkündür. Kısaca, milliyetçilik, bir milletin özerklik, birlik ve kimlik kazanmasını ve bunları korumasını hedefler. Smith, bu doğrultuda bir milleti, tarihi bir toprağı/ülkeyi, ortak mitleri ve tarihi belleği, kitlesel bir ka­mu kültürünü, ortak bir ekonomiyi, ortak yasal hak ve görevleri paylaşan bir insan topluluğunun adı ola­rak tanımlar. Ona göre, millet, bir tarihi kültür ile belli bir yurdu paylaşan herkesi tek bir siyasal toplu­luk içinde birleştiren kültürel ve siyasi bir ağı gösterir (Smith, 1991, s.32-33). Ancak, buradaki özellik­lerin bir bölümünün, özellikle de ortak mitleri, ortak bir tarihi kültürü ve hafızayı paylaşmaya dair vur­gunun nesnel kriterler olmadığı/olamayacağı belirtilmelidir. Milletler, sahip olunan açık ve nesnel kri­terlere uygun olarak kurulmuş olmak anlamında “nesnel topluluklar” değillerdir (Billig, 1995, s.24). Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, Calhoun’un da (1997) vurguladığı gibi, milletin hem kendisinin hem de millet tanımlarının büyük ölçüde kendilerine dair iddialarıyla oluştuğudur. Farklı bir ifadeyle, milletler/uluslar bir takım “nesnel/görgül ölçütlerle” etkili olarak tanımlanamazlar, aksine kendilerine dair bir dizi spekülatif ve öznel önermelerle nitelendirilirler. İşte bu nedenle, nesnel bir tanımdan çok, bir “millet retoriği”nden söz etmek çok daha uygun ve önemlidir. Bu durumda, i-belirli bir toprakla özel ve hatta kutsal bir ilişki, ii-bölünmezlik (bölünmez bütünlük), iii- egemenlik (en azından buna ilişkin arzu), iv- ortak kültür (paylaşılan değerler,inançlar ve davranışsal pratikler), v-milletin çok eskiden be­ri varolduğu iddiaları millet retoriğinin yoğun olarak başvurulan özellikleri olarak görülebilir. Farklı bir ifadeyle, bu özellikler bir milletin ya da her milletin sahip olduğu nesnel/ampirik ölçütler değil, aksine milletleri tarif ederken sıklıkla başvurulan iddialardır. Milliyetçilik çok sayıda farklı şeyden söz etmek ve farklı iddialarla varolabilmek için elverişli bir retoriktir (Calhoun, 1997, s.8).

Thompson’a (2001, s.21) göre, bu bağlamdaki tartışma, gündelik pratikteki ve toplumsal teorideki üç verili varsayım üzerine yoğunlaşmalıdır: i- Dünya milletlere/uluslara bölünmüştür. ii- Milli kimlikler sonradan kazanılmamıştır, aksine doğuştan verilidir. iii- Bir milletin üyeleri ortak bir milli karakteri pay­laşırlar. Bu doğrultuda, milli kimliğe ilişkin sosyolojik bir bakış açısı bireylerin millete ve milli kimli­ğe dair ortak duyusal bilgiyi nasıl aktif olarak kullandığı sorusuna yoğunlaşmalıdır. Bu bakış açısı milli kimliklerin ve milletin yeniden üretiminin pratik boyutlarını vurgulayabilmesi için fenomonoloji ve et- nometodolojiden hareket etmelidir. Bilindiği gibi, hem Schutz ve hem de Garfinkel’in yaklaşımına gö­re bireyler çoğu zaman eylemlerinin sonuçlarının bilincinde değildir.

Bir ulusa ait olmak ve bir ulusal kimliğe sahip olmak çoğunlukla nesnel olarak farz edilir. Bir ulusal kimliğe sahip olmak bir buruna ve iki kulağa sahip olmak kadar doğaldır (Gellner, 1983). Dolayısıyla, ulusal kimliğin, belirli nesnel kriterler ile verilmiş olduğu öne sürülür. Çoğunlukla verili olarak kabul edilen sadece ulusların doğallığı ve nesnel gerçekliği de değildir. Farklı uluslara/milletlere ait olan in­sanların da belirli milli karakterlere sahip olduğu düşünülür Ayrıca, bireyler diğer uluslar hakkında ko­nuştuklarında “onlar” hakkında karşılaştırmalı yargılarda bulunmak için kendilerine dair genelleştiril­miş kategorilere başvururlar. Bu kategorilerin kendileri tarafından icat edilmediği, dahası kültürel pra­tikler ve söylemler alanında pekiştirildiği göz ardı edilir. “Bizim” ve “yabancılar”ın sinemasal, edebi ve popüler metinlerdeki temsilleri düzenli olarak varsayılan/farazi milli farklılıklara dair stereotipik temsil­leri çağırır (Thompson, 2001, s.24-25).

Millet/Ulus, çok merkezli, çok yönlü ve her kalıba giren bir kategori olduğu için milletler, gerçek var­lıklar, maddi ve sonsuz topluluklar olarak algılanırlar. Fakat, milletler şeyleştirilmemelidir (Brubaker, 1996, s.10). Bu çerçevede, ulus, ne kendinden menkul bir gerçekliktir ne de toplumsal yaşamın en te­mel ve doğal zeminidir (Schnapper, 1995). Ulusun ya da ulus-devletin kendisi de etnik bakımdan yek­pare bir oluşum değildir. Ancak millet bir seçim olmaktan çok kader olarak, geçmişte sağlam yerleş­miş bir olgu olarak, elini süreni yakan bir “gerçeklik” olarak benimsenmektedir.

İdeoloji, basitçe, toplumsal dünyanın -onun içinde yaşayanlara- doğal dünyaymış gibi görünmesini mümkün kılarken, Barthes’ın belirttiği gibi “doğanın sesi” ile konuşur (Akt. Billig, 1995, s.49). Doğa kategorileri, Beck’in (1993, s.134) vurguladığı üzere, sorgusuz-sualsizliğin üretimi ve ebedileştirilmesi konusunda birer sanat eseridir. Ulusun/Milletin, tarihsellikten ve sorgulanabilirlikten arındırılarak, “do­ğallık” zırhıyla edebileştirilmesi için milliyetçiliklerin “doğal birliğe” ve “doğallığa” sahip olduğunu ilan ettiği Ulus/millet, oldukça heterojen ve farklılaşmış bir nüfusu milli efsaneler ve semboller etrafın­da toplayarak bu iddiaya zemin oluşturmaktadır (Bauman, 1998, s.186-187). Ulusa/Millete ilişkin ege­men bir temsil olan milliyetçilik(ler) ise millete ilişkin karmaşıklığı ve olumsallığı kabul etmez. Ulusal- cılıklar/Milliyetçilikler, Ulus/millet içindeki farklılıkların reddedilmesine ihtiyaç duyarlar. Sembolik güçleri de zaten ulusu doğal bir kültürel ve siyasal birlik olarak tanımlamalarında yatar (Brookes,1999, s. 248). Bundan dolayı, modern demokrasilerde milliyetçilik/ulusalcılık, iktidarlar ve siyasal liderler için vatandaşların dikkatini ülke içindeki toplumsal sorunlardan/çekişmelerden uzaklaştırmada ve dış poli­tikada destek kazanmada gayet ucuz bir kaynaktır (Habermas, 1996). Kaldı ki, milliyetçilik terimi de doğallaştırılmıştır, yani insanlar tarafından bir ideolojiyi değil de doğal bir erdemi ifade ediyormuş gibi algılanır (Copeaux, 2002, s.44). Ancak, “milletlerin “doğallığı” ve millet üyelerinin “yazılmış” ve miras alınmış doğası hakkındaki iddia milliyetçiliği bir çelişkiye düşürmekten başka bir işe yaramaz. Bir yan­dan ulusun herhangi bir doğal olgu kadar nesnel ve somut bir gerçeklik ve tarihin bir hükmü olduğu söylenir. Öte yandan ise bir güvensizlik hakimdir: “Birlik ve bütünlük sürekli tehdit altındadır” (Bauman, 1998, s.187).

Ulusun raison d’etre’i kendi biricik (ya da biricik olduğu iddia edilen) kültür değerlerinin bir ürünü ol­masıdır. Yani, ulusun olmazsa olmaz şartı etnik ayırt edicilik iddiasıdır (Smith, 1991, s.115). Uluslar dün­yasında her bir Ulus biriciktir, eşsizdir ve her biri seçilmiştir. Milliyetçilik, modern öncesi, kutsal etnik seçilmişlik mitinin laik ve modern muadilidir. Çok merkezli bir biriciklik doktrini olarak milliyetçilik, yeri doldurulamaz kültür değerlerinin evrenselliğini vazeder” (Smith, 1991, s.136).

Gel gelelim, daha önce de vurgulandığı gibi, son dönem milliyetçilik literatüründe hemfikir olunan en önemli noktalardan birisi ulusların kendinden menkul ve doğal bir gerçeklik olmadığı ve aynı zamanda etnik olarak homojen ve yekpare olmadıklarıdır. Balibar’ın (1991a, s.121) da altını çizdiği gibi,

Hiçbir ulusun doğal olarak etnik temeli yoktur, fakat toplumsal oluşumlar ulusallaştıkça, içerdikleri, pay­laştıkları ya da hükmettikleri topluluklar da “etnikleşiryani sanki kendiliğinden bir ilk kimliğe, kültü­re, çıkarlara sahip olan, bireyleri ve toplumsal koşulları aşan doğal bir cemaat oluştururmuşçasına geç­mişte ya da gelecekte temsil edilir hale gelir.

Günümüz ulus-devletlerinin büyük çoğunluğu aslında çok etnili (etnik topluluk) olmakla birlikte; bir çoğu -diğer etniler yok sayılarak ve dışlanarak- egemen bir etni etrafında oluşmuşlardır. Devlet sınırları ile millet sınırlarının çakışması ve devletin toplam nüfusunun tek bir etnik kültürü paylaşıyor olması ol­guları göz önüne alındığında bugün mevcut devletlerin çok azının gerçek anlamda “ulus-devlet” olma iddiasında bulunabileceği açıktır (Smith, 1991, s. 33,35). Birkaç ulus-devletin (İzlanda, Portekiz, Norveç vb) dışında hemen hemen tüm ulus devletler etnik olarak hetorejen bir yapıya sahiptirler. Ra’anan’ın (1991) çarpıcı ifadesiyle, günümüzde siyasal alana “ulustan geniş devletler ve devletten geniş uluslar egemendir” (akt. Üstel, 1999, s.16). Bu nedenle, “ulus,” karmaşık toplumsal süreçleri ve toplumsal ya­şamın diyalektiğini gizlediği için açıklayamayan “kusurlu bir analiz birimi”dir:

“Ulus” fikri kusurludur çünkü çalışma nesnesini maddi ve homojen bir öz haline getirir… Ulusun bir öz haline getirildiği ilk yol, insanları ve kurumsal yapıları ulusun içinde tek tipleştirmektir. ‘Türkler’ya da Türk kültürü gibi. Bu yolla ulusun içindeki dini, sınıfsal, etnik ya da hizip farklılıkları inkar edilebilir ve bu tür farklılıkları üreten ve besleyen diyalektik süreçler gizlenebilir” (Lindisfarne, 2002, s.202-203).

Ulusalcı/Milliyetçi birlik fikri, kültürel ve siyasi türdeşlik doğrultusunda, bütün yerel farklılıkları -ço­ğunlukla zor yoluyla- ortadan kaldırılması pahasına, milletin birliği ve bölünmezliği (la république est une et indivisible) fikrini teşvik etmiştir. Milliyetçi birlik kavramı etnik köklerine başvurarak, kültürel farklılıkları tasarlanan milletle aşacak bir tekbiçimlilik oluşturmaya çalışır (Smith, 1991, s.125). “Özcü” düşüncenin gelişmesinde merkezi bir rol oynamış olan milliyetçiliğin “modern dünya sistemindeki en esaslı tikelcilik” olduğu bu noktada unutulmamalıdır. Milliyetçilik, “en esaslı, en yoğun ilgi gören, en fazla siyasal nüfusa sahip olan ve en ağır silah donanımıyla desteklenen bir tikelcilik”tir (Wallerstein, 1991, s. 122). Gerçekten de, milliyetçilik/ulusalcılık tekleştiricidir ve her türlü dağılmadan korunması gereken, kökenlerden gelen bir ulusal kimliğin fetişlerini geliştirir (Balibar, 1991a, s.73).

Ortak soy/kan fikrinin, sadece millet teriminin etimolojik kökeninde^[9] bulunmadığı, aynı zamanda da millet olgusunun kurucu/tanımlayıcı bir parçasını oluşturduğunun yakın zamanlara kadar açıkça ifade edilmesinden kaçınılmıştır. Tüm ulus-devletlerde, yani bir milletin/ulusun siyasi ifadesi olduğu düşünü­len devlet sistemlerinde, milletin siyasal-kültürel bir tanımı yapılır. Bu açıdan ulus-devletlerin büyük bir çoğunluğunda politikalar “etnikleşmiştir.” Böyle olduğu için de, bir millete (ya da ulus-devlete) dair açık veya üstü kapalı simgeler egemen etnik çoğunluğun imgelerini ve karakteristik diye bilinen özel­liklerini taşımaktadır. Bazı etnilerin kendilerini üstün olarak tanımlamaları ve diğerlerinin özelliklerini aşağı olarak nitelendirmeleri -ki bu durum etnik özelliklere dayalı ayrımcılık anlamında etnisizm olarak adlandırılır- milliyetçilikler içinde az rastlanan bir durum değildir. Etnikliğin bir kimlik göstergesi ve kökleri arayış çabası olarak algıladığı pozitif çağrışımların aksine, etnisizm diğer etnik gruplara ilişkin olarak geliştirilen bütünüyle olumsuz bir kavramsallaştırmadır (Fenton, 2001, s. 37-41).

Diğer taraftan, etimolojik türetmeye uygun olarak, etnik grubun, bir alt gruba değil, temel bir toplum­sal kategoriye işaret ettiğine dair genel bir mutabakat bulunmaktadır. Özellikle Amerikan sosyoloji ge­leneği etnik grubu, ortak kültürel geleneklere ve kimlik duygusuna sahip olan geniş toplumun bir alt grubu anlamında kullanarak, onu azınlıkla eşleme eğilimindedir. Aslında, çoğunluğu oluşturanlar ya da hakim etniler, azınlıklardan daha az “etnik” değildir. Balibar’ın (1991b, s.121) ifadesiyle, millet de “kur­gusal etniklik” olarak oluşturulmuştur. Etnik bir grubun geniş toplumun bir alt grubunu oluşturması ge­rekmez. Ancak bu durum etnik grup ile ulus/millet arasındaki çizgiyi tamamen ortadan kaldırmamalıdır.

Ulus/millet, siyasal olarak örgütlenmemiş olan etnik topluluklardan kolayca ayrılır. Etnik topluluk, ta­rihsel ve kültürel bir topluluğun mirasçıları olarak yaşayan ve bunu sürdürme isteğini paylaşan insan grubudur. Tarihsel bir topluluktur ve kültürel özgüllüğe sahiptir. Bu çerçevede, bir aidiyet grubudur ve bundan dolayı ille de siyasal bir ifadesi olması gerekmez. Farklı bir ifadeyle, etnik topluluklar mo- dern/siyasal ulustan özellikle özerk bir siyasal örgütlenmeye sahip olmamalarıyla ayrılırlar. Bu anlamda, etnik topluluğu ulusdan ayıran en temel ölçüt, niceliksel ya da başka bir nesnel özellik değil, insan­ları birbirine bağlayan bağın niteliğidir Ayrıca tüm ulus-birimlerini diğer topluluk ya da etnik topluluk şekillerinden ayıran devlettir. Devlet, Hegel’in belirtmiş olduğu gibi, milletin ussal dayanağıdır ki, on­suz siyasallaşan milletin gerçek varlığından ve ortak kimliğin nesnel ifadesinden söz edilmesi zordur (Schnapper, 1995, s.33-35-37).

Smith’e (1991) göre de, ulus ve etni arasındaki esas çizgi, etninin bir ülkeye sahip olma iddiasının sem­bolik bir anlamı söz konusuyken, ulusun bu talebinin gerçek ve fiziki olmasıdır. Bu anlamda etni, ulu­sun bir çok özelliğinden yoksundur. Anavatanda yaşamama, ortak bir hukuk düzeninin ve ekonomik birliğin olmaması gibi.. Smith, etnik grup anlamına gelen etni terimini tanımlarken önemli olan şeyin genetik miras değil, ortak soy miti ya da inancı olduğunu söyler. Fiziki kökenin gerçek olup olmadığı değil, buna olan inanç önem taşır. Bu yüzden etniklik kan ve genlerle değil, mitler ve ortak kökenle iliş­kilidir. Ortak kan veya aile metaforuna hitap etmek etnik ulusçuların genel geçer akçesidir. Etniklik or­tak köken mitine dayanır ve kendisiyle birlikte, doğuştan olduğuna inanılan özellikler taşır. (Smith, 1991, s.41)

Milliyetçilik sadece çeşitli biçimlerde ve bağlamlarda olan bir olgu değildir, aynı zamanda farklı siyasi ve moral değerleri de taşır. Daha önce vurgulandığı gibi, söylemsel bir oluşum olarak milliyetçilik çeşitli temsil biçimlerini şekillendirir ve esas önemi de buradadır. Milliyetçilik, Brubaker’in (1996, s.7) ifade et­tiği gibi, modern toplumsal ve siyasal yaşamda sürekli mevcut olan, her zaman görülen ulus-kökenli de­yimler, pratikler ve imgelerin heterojen bir seti olduğundan milliyetçiliği anlamak için ulus/millet kate­gorisinin pratik kullanımlarının anlaşılması gerekir. Bunun için de, milletlik hali ve milletin pratik bir ka­tegori, kurumsallaşmış bir biçim ve oluşsal bir durum olarak görülmesi gerekir ( Brubaker, 1996, s.10).

Milliyetçilin bir söylemsel oluşum olduğuna dair süregelen bu tartışmada, kısaca, milliyetçiliğin mo­dern demokrasinin siyasal söyleminde bir dönüm noktasını oluşturan ulus boş göstereninin açık bir ek­lemlenmesi olduğu belirtilebilir. Milliyetçiliğin hegemonik olabilmesi için insanlar adına, ulus/millet adına konuşulabilmesi gerekir. Yine de, soyut olarak milletin iyiliğine atıfta bulunmak yeterli değildir, ayrıca millet boş gösterenine^[10] belirli bir içerik verilerek hegemonize edilmesi gerekir. Bu çerçevede milliyetçilik, millet ve halk boş gösterenlerine belirli ve önemli ölçüde bütünsellik sağlayan bir mit ola­rak tanımlanabilir. Böylelikle, milliyetçilik “örnek millet” (nation-as-this) ve “bir örnek insanlar”(peop- le-as-one) olarak inşa etme eğilimindedir. Milliyetçi mit, özel bir ethos ve hayal edilmiş belirli bir mil­li uzam adına toplumsal ve siyasal eyleme kılavuzluk etmeyi amaçlar. Milli uzamın homojenleştirilme­si ve maddileştirilmesi “milli”nin ne olduğunu tanımlayan birçok belirleyici ifade biçimi halini alacak­tır. Ancak milleti belirleyen temel şeylerin listesi ne kadar uzun olursa olsun yine de bir şey eksik ka­lacaktır. Milletin gerçek özü öngörüden uzaktır. Bundan dolayı, son kertede, milletin homojenleştirilme­si ve gerçek varlık kazanması eşzamanlı olarak milletin içinde ve dışındaki “milletin düşmanlarının” söylemsel inşasında (ve aracılığıyla) gerçekleşir (Torfing, 1999, s.192-193). Burada bu noktanın da kı­saca irdelenmesi gerekir zira “düşman” imgesinin kurgulanması milliyetçilik/ulusalcılık söylemlerinde hayati bir boyutu oluşturmaktadır.

Milliyetçilik, topluluğun üyeleri arasında dayanışma bağlarının oluşmasını ve pekiştirilmesini sağlarken, ait oldukları topluluğun, diğerlerinden ayrı ve farklı olduğu imajının oluşmasına da yol açar. Bu nokta oldukça önemlidir zira dışarıda kalanlar “yabancılar” ve potansiyel “düşman”lar olarak görülür. Beck’in (1993, s.118-119) önemli sözleriyle, Ulusal demokrasi, etnosla demos arasındaki çelişkilerin uyumlaştırılmasına değil de, hassas siyasal uz­laşmalara bağlanmasına dayanır. içeriye dönük olarak, etnik gruplar arasındaki farklılıklar ve çelişkiler, bir örnekleştirmek, uyumlaştırmak yoluyla yok edilir. Ulusal devlete giden yol, baskının parke taşlarıyla döşenmiştir. Yasasıysa: ‘ya-ya da’ dır. Bu da: dışarıya dönük olarak kendini soyutlama ve dışlama, ya­bancı olanı, düşman imgelerini kurgulamak ve onları (olası bir tehdit olarak) savaşlarla teyit etmek (fi­iliyata geçirmek); içeriye dönük olarak ise zorla asimile etmek, insanları sürmek, “ana dil”in devletlû monotonluğuna boyun eğmek istemeyen “sapkın” grupların kültürünü ve yaşamını yok etmek demektir.

Ulusalcılık/Milliyetçilik, diğer taraftan, heterofobiyi ve zenofobiyi yaygınlaştırarak ve bu duyguyu dev­let otoritesine sadakat ve iktidar karşısında disiplin sağlama hizmetinde seferber eder. Milliyetçiliklere göre, günümüzde yabancılar kamusal tehditler ve “kirletici unsurlar” olarak, ülke sınırları içinde ve dı­şında olarak, her yerdedir. Her zaman “bizden” nefret eden ve “bize” karşı komplo düzenleyenler ola­rak evrensel düzeyde vardır (Hobsbawm,1992, s.205). Balibar’in (1991c, s.269) vurgulamış olduğu gi­bi, bu durum önemli bir paradoks oluşturmaktadır ve ulus, siyasal olarak tam anlamıyla yabancılaşmış bir topluma karşılık gelmektedir. Çünkü bir taraftan bireylerin kendilerini “evlerinde” hissedecekleri, çünkü “biz bize” olacakları bir ulus-devlet geçmişe dönük bir biçimde tahayyül edilir, diğer taraftan ise bu devlet içinde oturulamaz kılınır; durmadan düşmanın “içeride” olduğu keşfedilir ve bir taraftan da ulus “dış” düşmanlar karşısında birleşmiş bir topluluk olarak ortaya çıkarılmaya çalışılır (Balibar, 1991c, s.269). Gerçekten de, düşman imgelerini kurgulamak ve yaygınlaştırmak milliyetçiliğin/ulusalcılığın ne­redeyse bir “olmazsa olmazı”dır. Çünkü düşman imgeleri en üst dereceden çelişki önceliğine sahiptir ve böyle olduğu içinde başta sınıf çatışması olmak üzere verili bir toplumdaki mevcut (kültürel, etnik, toplumsal cinsiyete dair vb) çatışmaları gizleyerek iktidarı kuvvetlendirir. Bununla birlikte, “düşmanla­rın savaşçı amaç ve araçlarıyla vatandaşın düzenini, yaşamını tehdit ettiğine dair toplumsal algılayış ege­men olduğu sürece, askeriyeyle demokrasi arasındaki çelişkiler çelişki olmaktan çıkacak” ve milliyet­çilik ve militarizm arasındaki tarihsel eklemlenme ilişkisi elle tutulur, gözle görülür bir hal alacaktır. Di­ğer taraftan, düşman imgelerinin, sadece değerler aracılığıyla değil, aynı zamanda karşı tepki vermeyi bir mecburiyet haline getirmesiyle, bir millete üye insanları “cemaatleştirici” bir özelliği de vardır. Kar­şıya bir düşman dikmenin özelliği her türden ontolojiye açılan kapıyı daha baştan kilitleyerek karar ver­me sürecinin, bir “ölüm kalım meselesi” halini alacak kadar uç bir noktaya vardırılmasıdır. Bu anlamda ulus-devletlerin, düşman imgelerine oldukça bağımlı oldukları ifade edilebilir. Düşman imgeleri, ulus- devletin uyguladığı (dahili ve harici) şiddeti bir karşı şiddet olarak meşrulaştırır. Düşman imgeleri ile demokrasi dışı, demokrasiye ters düşen, demokrasi karşıtı rıza kaynakları yaratılır. Ayrıca, “bütün soru­lara baştan set çeken ve demokrasinin yüzüne kapıyı çarpıp sürgüyü çeken bir mühür” olan “devlet sır­rı” olgusu ancak düşman imgeleri dolayımıyla mümkün ve meşru hale getirilir” (Beck,1993, s.128-129, 131-134).