Türk Müslümanlığı Üzerine Yazılar
Hanefilik-Maturidilik-Yesevilik
Prof. Dr. Sönmez Kutlu
Ötüken Neşriyat
2017

Türkler’in İslam’la şereflenmeleri sadece Türk tari¬hinin değil, İslam tarihi ve dünya tarihinin de en büyük hâdiselerinden biridir. İslam, neredeyse, Türk topluluklarının millî dini haline gelmiştir. Öyle zamanlar olmuş ki Türk denilince İslam, İslam denilince Türk akla gelmiştir. Türklerin ahlakî ve kültürel değerleri, İslam’ın değerleri ile aynı ufukta buluşturulmuş ve İslam medeniyetinin değerlerine güç katmıştır. Türklerin İslam anlayışı, kendine özgüdür: İslam’ı kendi kültür ve gelenekle¬ri ile uyumlu bir şekilde yeniden anlamayı ve yorumlamayı tercih etmişlerdir. Fıkıhta Hanefilik, itikatta Maturidilik ve ahlakta Yesevilik, günümüzde “Türk Müslümanlığı” adını verdiğimiz ahlakî ve akılcı dindarlığın üç sacayağını oluşturmaktadır. Türk Müslümanlığı konusunun akademideki yetkin ismi Prof. Dr. Sönmez Kutlu’nun makalelerinin bir araya getirildiği çalışmada, “Türkler Arasında İslam’ın Yayılışı ve İslam Anlayışının Oluşum Süreci”, “Türklerde İslam Tasavvurunun Kaynakları: Hanefilik; Maturidilik ve Yesevilik”, “İmam Mâturîdî’ye Göre Diyânet-Siyâset Ayrımı ve Çağdaş Tartışmalarla Mukayesesi”, “İmam Mâturîdî, Ahmet Yesevî ve Yunus Emre’de Ortak Değerler: İnsan, Akıl-İlim ve Vatan”, “Avrasya Coğrafyasında Dinî Bilginin Kaynakları ve Yeniden Üretilmesi” gibi birbirinden önemli yazılar yer alıyor.

KİTABIN GİRİŞİNDEN

“Eğer onların memleketlerinde peygamberler ve filozoflar yaşayıp da bunların fikirleri kalplerinden geçse, kulaklarına çarpsa idi, sana Basralıların edebiyatını, Yunanlıların felsefesini, Çinlilerin sanatını unuttururlardı.” (Sumame b. el-Aşras)

“TürklerIn İslam’la şereflenmeleri sadece Türk tarihinin değil, İslam tarihi ve dünya tarihinin de en büyük hâdiselerinden birisidir. Bu olay, özellikle Türk tarihi için bir dönüm noktası oldu.3 Çünkü Türkler, İslam’dan önce de pek çok dinle temasa geçmelerine karşın bunlardan hiçbirisini toptan benimsemediler. Türklerin İslamlaş ma süreci bir anda gerçekleşen basit bir hadise olmayıp, siyasî, iktisadî, kültürel ve toplumsal pek çok yönü olan; uzun bir süreçte ve geniş bir coğrafyada gerçekleşen karmaşık bir hadisedir. Bu sebeple İslam’ın Türkler için bir din, medeniyet ve hayat tarzı haline gelmesi I./VII. asırdan başlayarak V./XI. asra kadar ve hatta bazı konar-göçer Türk boyları için X./XVI. asra kadar sürdü.5 İlk Müslüman ordularla karşı karşıya gelenler ve İslam’ı ilk kabul edenlerin başında Karluklar, Türgişler, Uygurlar, Oğuzlar ve Hazarlar gelmekteydi. Yerleşik hayata geçmiş olan Türkler, konargöçerlere kıyasla İslam’ı daha önce kabul ettiler. Onlar, sosyolojik açıdan dinî-toplumsal değişimin temel ilkelerine bağlı olarak karşılaşma, birbirini tanıma, yüzleşme, uzlaşma ve içselleştirme aşamalarından geçerek başlangıçta yavaş ve yüzeysel bir ilişki içerisinde oldular, ilerleyen süreçte ise siyasî, toplumsal, iktisadî ve dinî-kültürel hayatlarında köklü bir değişime rıza göstererek İslam’ın samimi dindarları haline geldiler.”

İÇİNDEKİLER

Türkler Arasında İslam’ın Yayılışı ve İslam Anlayışının Oluşum Süreci
Türklerde İslam Tasavvurunun Kaynakları: Hanefilik; Maturidilik ve Yesevilik
Türkler Arasında Hanefiliğin Yayılışı
İmam Ebû Mansûr El-Mâturidî (333/944) Hayatı, Eserleri ve Görüşleri
Mâturidî’nin Hayatı ve Eserleri
Mâturîdî’nin Görüşlerine Kaynaklık Eden Ortam
Mâturîdî’nin Görüşleri
Bilgi Kuramı
Varlık ve Tanrı Tasavvuru (Ulûhiyyet)
Nübüvvet
İman ve Eylemler (Ameller)
İnsan Fiilleri
Nesnel Ahlak Anlayışı
Din ve Şeriat Ayrımı
Diyanet-Siyaset Ayrımı
Tefsir ve Te’vil Ayrımı
Mâturidî’nin Etkileri
İmam Maturidi’ye Göre Diyânet-Siyâset Ayrımı
İmam Mâturîdî, Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’de Ortak Değerler: İnsan, Akıl-İlim ve Vatan
Türk Kültüründe İnsan, Akıl, İlim ve Özgürlük (Devlet-Vatan) Fikrine Kısa Bir Bakış
İmam Mâturidî, Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’de İnsan Tasavvuru
İmam Mâturidî’nin İnsan Tasavvuru
Ahmet Yesevi’nin İnsan Tasavvuru
Yunus’un İnsan Tasavvuru
İmam Mâturidî, Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’de Akıl ve İlim Anlayışı
İmam Mâturidî’nin Akıl ve İlim Anlayışı
Ahmet Yesevi’nin Akıl ve İlim Anlayışı
Yunus Emre’nin Akıl ve İlim Anlayışı
İmam Mâturidî, Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’de Vatan Algısı

EK
Röportaj İmam Mâturidî ve Maturidlik Üzerine Söyleşi