Halil ATILGAN

            Ülkemizde müzik eğitimi yapan kurumlarda sistemleşmeyen yetenek sınavları geçmişten günümüze varlığını korumakta. Onun için de müzik eğitimi yapan kurumlar kendilerine göre yetenek sınavı ölçütleri hazırlıyor. Uygulamaya koyuyor.  Sınava girecek adaylara duyurarak, ölçütlere göre de sınavı yapıyor. Şimdi bahsettiğimiz müzik eğitimi yapan kurumlarda yetenek sınavları nasıl yapılıyor. Değerlendirme ölçütleri nelerdir onlara bir göz atalım.            

 1) Tek Ses İşitme: Tek ses verilen alet piyanodur. (Şimdiye kadar piyanoyla tanışmayan adayın bu sınavı kazanma şansı hiç yoktur. Bunu başta söylemek gerekir.) Komisyondan bir üye piyano başındadır. Piyanodan basacağı tek ses aday tarafından doğru olarak “na” hecesiyle aynı frekansta verilmesi gerekir. Bu işlem birkaç kez uygulamaya konularak adayın tek sesi duyup duymadığı kontrol edilir.

2) İki Ses İşitme: (Aralık Duyumu) Piyanoda aynı anda iki ses tınlatılır. Aday duyduğu sesi tek tek ve doğru olarak aynı frekansta na – na hecesiyle tekrar eder. Bu işlem birkaç kez tekrar edilerek sonuca ulaşılır. 

3) Üç Ses İşitme: (Akor Duyumu) Piyanoda aynı anda üç sesin tınlatılmasıyla oluşan Majör, Minör, eksilmiş ve artmış 5’li akorları ve bu akorların çevrimlerinin duyulup, ayrıştırılarak, adayın aynı frekansta kendi sesiyle na – na- na hecesiyle  vermesidir.

4) Dört Ses İşitme: (Arpej ve 7’li Akor Duyumu)  Piyanoda aynı anda dört sesin tınlatılmasını ayrıştırarak adayın aynı frekansta kendi sesiyle na-na- na-na hecesiyle vermesidir. Dört ses işitme sınavın son aşamasıdır. Birkaç uygulamadan sonra melodi işitmeye, ritmik duyuma geçilir. Melodi işitme sınavın beşinci aşamasıdır.

5) Melodi İşitme: Bu aşamada aday önce çalınan ezginin, ölçüsünü, usulünü tespit eder. Sonra da duyduğu ezgiyi kendi sesiyle aynı frekansta ve eksiksiz seslendirir. Aday çalınan ezgiyi eksiksiz tekrar edebilmesi için çok iyi dinleyip hafızasına kaydetmesi gerekir. 

 6) Ritim İşitme: Bu aşamada adayın verilen ritmi algılaması tespit edilir. Sınav komisyonu üyelerinden birinin sert bir zemin üzerine vurarak oluşturacağı ritim kalıpları aday tarafından tespit edilir. Tespit ettiği ritmi aynı şekilde vurarak komisyon üyelerine dinletir. Bu 6 aşamalı yetenek sınavında başarı gösteren aday ikinci aşama sınavına girmeye hak kazanır. İkinci aşama sınavında da yukarıdaki işlem basamakları uygulanır. Ancak bu seferdeki verilen örnekler çok daha zordur.      Yetenek sınavının tavanı 100 – tabanı 60’tır. Bazı kurumlarda taban puanı 70 olarak da değerlendirilir.  Şimdi bunun ölçütlerine bakalım. Ölçütlere göre:

1. Aşama: 100 puan üzerinden değerlendirilecek.

1- Tek ses işitme:        5 adet tek ses x 2 Puan          : 10 Puan

2- İki ses işitme          3 adet iki ses x 6 Puan           : 18 Puan

3- Üç ses işitme          3 adet üç ses x 8 Puan            : 24 Puan

4- Ritimsel İşitme:      (2/4’lük 2 ölçü 1 adet ) x        : 18 Puan

5- Ezgisel İşitme:        (2/4’lük 2 ölçü 1 adet )x         : 30 Puan

Toplam           : 100 Puan

2. Aşama : 100 puan üzerinden değerlendirilecek.

2 adet iki ses x 4 puan                                               : 8 Puan

2 adet üç ses x 6 Puan:                                              :12 Puan

2 adet dört ses x 8 Puan                                            :16 Puan

Ritim İşitme: (5/8’lik 2 ölçü 1 adet )                         : 10 Puan

( 2/4’lük 2 ölçü 1 adet)                                              : 10 Puan

Ezgisel İşitme: (5/8’lik 2 ölçü 1 adet)                        : 10 Puan

( 2/4’lük 2 ölçü 1 adet)                                              : 10 Puan

Müziksel Söyleme ( Sarkı )    : Çalgı                         : 10 Puan

                                                           Şarkı                           : 14 Puan

Toplam           : 100 Puan

Yukarıda görüldüğü gibi müzikten yetenek sınavına girecek olan bir adayın hangi ölçütlerle değerlendirileceğini ve alacağı puanları karşılarına yazdık.  Bu sınav ölçütlerine göre piyano ile tanışan, Güzel Sanatlar Lisesinin sınavlarına hazırlanan, yaklaşık bir yıldır uzman hocalardan ders alan bir adayın vereceği cevaplar. Bu cevapları verecek tüm adayların yukarıdaki değerlendirme ölçütlerine göre sınava girdiğini düşünelim. Sınava giren adayların yaklaşık bir yıldır da ders alarak hazırlandıklarını kabul edelim. Şimdi bu sınava giren adayların yeterlilikleri mi ölçülüyor. Yoksa yetenekleri mi?

 Bence yeterlilikleri ölçülüyor. Çünkü kişiler hazırlanmış öğrendikleriyle yarışıyor. Sınav ölçütlerinde adaydaki yeteneği tespit etmek için yapılan herhangi bir uygulama yok. Pekiyi, ne var? Belirli seviyeye gelmiş adayların yeterliliklerini ölçme ve değerlendirilmesi var.   

Şimdi bu açıklamadan sonra yetenek ve yeterlilik nedir ona bir bakalım. Her iki kavramın anlamını açıkladıktan sonra yapılan sınavın yetenek mi, yoksa yeterlilik mi olduğuna hep birlikte karar verelim.

Türk Dil Kurumu sözlüğünde yetenek sözcüğüyle ilgili şu açıklamalara yer verilmiş. Sözcük isim olarak değerlendiriliyor.  Açıklaması:

 1- Bir kimsenin bir şeyi anlama veya yapabilme niteliği, kabiliyet, istidatı: 

2 -Bir duruma uyma konusunda organizmada bulunan ve doğuştan gelen güç, kapasite.  

3. eğt.Kişinin kalıtıma dayanan ve öğrenmesini çerçeveleyen sınır.  
4. eğt. Dışarıdan gelen etkiyi alabilme gücü.

Bir başka anlatımla yetenek: Öğrenme olmaksızın kişinin anlık ve devim alanlarındaki doğal işi başarma gücü diye tarif ediliyor. Bizce bu anlatım yetenek dediğimiz olguyu en iyi şekilde ifade etmiş. Evet, yeteneği tespit etmek için kişinin daha önce konuyla ilgili hiç bir eğitiminin olmaması gerek. Öyle ise yetenek – kabiliyet öğrenme olmadan tespit edilmesi gereken bir olgu. Öğrenme varsa yetenek yok. Yeterlilik var.

 Yeteneğin ifade ettiği sözlük anlamından sonra şimdi de yeterlilik nedir ona bakalım. Türk Dil Kurumu sözlüğünde yeterlilik:

 1- Yeterli olma durumu, yeterlik.

2. Bir işi yapma gücünü sağlayan özel bilgi, ehliyet, yeterlik.
3. Görevini yerine getirme gücü, kifayet, yeterlik.

 Bir başka anlayışla yeterlilik:

• Bir sonuç elde etmek, herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak yapılan etkinlik, çalışma.
• Bir değer yaratan emek.
• Birinden istenen hizmet veya birine verilen görev.
• Sanayi, ticaret, tarım, maliye vb. alanlara ilişkin ekonomik etkinliklerin bütünü.
• Kamu yararına yapılan işler.
• Herhangi bir yere düzen verici, günlük yaşayışı sağlayıcı her türlü çalışma.
• İş yeri.
• Bir mal veya hizmet üretmek için harcanan emek.
• Tarım, sanayi ve hizmetler gibi çeşitli iktisadi alanlarda yürütülen etkinlikler.
• Geçim sağlamak için herhangi bir alanda yapılan çalışma, meslek.
• Birinden istenen hizmet veya ona verilen görev.

             Buraya kadar yetenek ve yeterlilikle ilgili bilgiler verdik. Şimdi de uygulamaya bakalım: Bulunduğumuz yer Ankara: Sınava gireceğimiz eğitim kurumu Ankara Güzel Sanatlar Lisesi.  Yetenek sınavına girecek öğrenci ise ortaokul mezunu bir aday. Adayın sınava girmesi için hiçbir hazırlığı, müzik bilgi birikimi yok. Parası olmadığı için bir yıl boyunca uzman hocalardan musiki eğitimi alamamış. Piyanoyu tanımıyor. Tek ses, çift ses, üç ve dört ses duyma uygulaması nedir bilmiyor. Böyle bir aday seçici kurulun önüne geldi. Kurul bu adayı nasıl sınav yapacak, adaydaki yeteneği nasıl tespit edecek. Beş basamaklı ilk aşama sınavı bu adaya da uygulanacak mı?

 Elbette uygulanacak. Çünkü başka seçenek yok. Zira böyle hazırlıksız bir adaya nasıl yetenek sınavı yapılacağına dair elde hiçbir veri yok. Kriter yok.  Olmadığı gibi düşünülmemiş de. Düşünülmediğine göre aday mecburen sınava girecek. Sınav kriteri de yukarıda ki ölçütler olacak. Sonuç bu aday bu şartlarda diğerleri ile beraber sınava tabi tutulacak.

 Evet, adayımız sınava girdi. Piyanoyla ilk defa tanıştı. Hoca piyanodan ses vererek adayın da aynı sesi vermesini istedi. Şimdi bu adayın nasıl bir ses vereceğini düşünebiliyor musunuz? “Na” diye mi, yoksa piyanonun tınlamasını “dın” ya da, “dan” diye çıkardığı sesi mi taklit edecek.

 Sonuçta adayın deneyimsizliği görülecek, eğitimsiz olduğu da tespit edilecek,  üstelik notu da verilecek. Diğer aşamalarda istenilen ölçüde değerlendirme yapmadan kapı gösterilerek, çıkması istenecek. Aday çok çabuk çıktığı için sorulan soruların tümünü bildim diye sevinecek. Maalesef bu sevinç uzun sürmeyecek. Kazandığını umut ettiği sınav hüsranla sonuçlanacak.

 Şimdi vicdanımızı sorgulayalım. Bu ölçütlere göre adayın sınavı kazanmasını düşünmek gerçekten hayal. İsterse sınava girenlerin en yeteneklisi olsun. Zira biz yeteneği tespit etmedik. Bu ölçütlerle edemeyiz de…

 Sonuç: Ders almadığı için adayımız ender rastlayacağımız yeteneğe sahipse bile, sınav sisteminin azizliğine uğradı. Yok oldu gitti. Ondaki yeteneği maalesef kayıp ettik. Bir daha da zor yakalarız.

 Şimdi de sınavın seçici kuruluna soralım: Sizce bu adaydaki yetenek tespit edildi mi? Hayır tespit edilmedi. Etmek için hiçbir gayret de gösterilmedi. Zira ölçütleri yok. Dolayısıyla bizim adayımıza Güzel Sanatlar Lisesinin müzik eğitimi bölümünde eğitim görme şansı da şansı kapandı. Ne zamana kadar? Ta ki… Bir yıl uzman hocalardan musiki eğitimi alıncaya kadar. Nedeni ise ölçme ve değerlendirmenin adil yapılmayışı.

 Bilindiği gibi eğitim ve öğretimde ölçme ve değerlendirme çok önemli bir unsur.  Uygulama ne kadar sıhhatli olursa başarı da o kadar yüksek olur.

Şimdi: Afyon Kocatepe Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Uğur Türkmen ile, Dumlupınar Üniversitesinden Arş. Gör. Metin Baş’ın birlikte hazırladıkları: “Müzik Eğitimcilerinin Müzik Yetenek Sınavlarında Portfolyoların Uygulanabilirliğine Yönelik Tutumlarının Gri İlişkisel Analiz Tekniğini Kullanarak Değerlendirilmesi” adlı çalışmayı sizlerle paylaşmak istiyorum[1]. “Eğitimde ölçme ve değerlendirme doğru yapılırsa öğrenme başarısı muhakkak artacaktır. Çünkü ölçme değerlendirme öğretmede öğretmene, öğrenmede öğrenciye yardımcı olacaktır. Değerlendirme, eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Bütün öğretmenler öğrencilerinin ne öğrendiği ile ilgilidir ve onların gelişimlerini takip edebilmek için uygun değerlendirme yöntemlerini bulmak zorundadırlar (Korkmaz, Kaptan, 2002: 167). Değerlendirmenin esas amacı her şeyden önce öğretimin gelişimini sağlamak olmalıdır. Değerlendirme öğrencilerin öğrenme objektiflerine ulaşıp ulaşmadıklarına karar vermek ve hangi objektiflerin gerçekleştiğini anlamak için gereklidir (Göçmen, 2004: 2). Değerlendirme, eğitimin her kademesinde öğretme-öğrenme sürecinde önemli bir unsur olmuştur. Değerlendirme, bu süreçte yer alan planlama, öğretme, öğrenme basamaklarını tamamlayan son halka olarak görülmüştür (Parmaksız, Yanpar, 2006: 161).

 (…) Yetenek sınavlarında müziksel yeteneklerin ölçülmesinde tam bir birlikteliğin sağlandığını söylemek pek mümkün görünmemektedir. Özellikle müziksel becerilerin ölçülmesinde standartlar oluşturulamamıştır. Ölçme yapılmadan değerlendirme yapılmakta bu da pek sağlıklı olmayan sonuçların ortaya çıkmasına yol açmaktadır ” diyerek baştan beri bizim söylemek istediğimiz konuyu kısaca özetliyor. Yetenek sınavların da kesin bir standartlaşmanın olmadığı vurgulanıyor.

 SONUÇ: Yukarıda diğer ölçütlerde ve şekil I- deki çizelgede görüldüğü gibi sınava girecek olan adayın yeteneğinin hangi ölçütlerden değerlendirileceği, alacağı puan karşısına yazılmış. Bu ölçütlere göre sınava giren bir adayın belirli bir müzik eğitimi sürecinden geçmesi şart. Aksi takdirde sınavı kazanması mümkün değil. İsterse dünyanın en yetenekli adayı olsun. Sınava girmesi için yukarıdaki ölçütlere cevap verecek seviyeye gelmesi, piyanoyla tanışması, piyanodaki seslerle haşir neşir olması, Güzel Sanatlar Liselerinin yetenek sınavına hazırlayan kurslara devam etmesi, kısaca saati en az 100 TL’den ders alarak sınava hazırlanması gerek. Ders alması için de para, belirli bir ekonomik güce sahip olması şart. Aksi takdirde ders almadan bahsedilen sınavı kazanması mümkün değil.

O halde ne yapmak gerekir: Problem nasıl çözülür?

 Adayların var olan yeteneğini tespit edecek yeni bir sınav sistemi geliştirmek, geliştirilen sistemin de tüm müzik eğitimi veren kuruluşlarca uygulanmasıyla sorun çözülür. Bu yapılmaz ise her müzik eğitimi kurumu kendine göre yetenek sınavı yönergesi, yönetmenliği hazırlayarak yola devem eder Bu sonuç da nice genç yeteneklerin kaybolup gitmesine vesile olur.

Tez elden kişideki yeteneği tespit edecek ve de tüm müzik eğitimi kurumlarında uygulanacak bir sınav yönetmenliğine acilen ihtiyaç vardır.  Eğer yapılmaz ise ırmak akar biz de bakmaya devam ederiz.

[1] Yrd. Doç. Dr. Uğur Türkmen-Arş. Gör. Metin Baş Müzik Eğitimcilerinin Müzik Yetenek Sınavlarında Portfolyola- rın Uygulanabilirliğine Yönelik Tutumlarının Gri İlişkisel Analiz Tekniğini Kullanarak Değerlendirilmesi. Portfolyo: Ülkemizde oldukça yeni bir öğretim ve değerlendirme yöntemi olan, öğrencilerin eğitiminde uygulanmasını sağlayan amaç Portfolyo; Öğrenciye ve başkalarına öğrencinin bir veya daha fazla alandaki başarılarını sunma amaçlı olarak öğrenci çalışmalarının yansıtılmasıdır.