Mustafa Yahya METİNTAŞ*

Çinli bir amiral; Çin imparatorunun emrinde, 15. yüzyılın en önemli askerlerinden, büyük denizci; Zheng He!

Ama Zheng He, bir Türk ve Müslüman. Denilir ki tesiri bugünlere kadar uzanır. Denilir ki Güney Asya Müslümansa onun sayesindendir.

Zheng He’nin bir ünvan mı yoksa bir isim(değiştirilmiş) mi olduğu henüz bilinmemektedir. Çin’in Yunnan vilayetinin güneybatısındaki Kunyang kasabasında ikamet eden bu Müslüman ailenin1371’de bir erkek çocuğu olur. Ona Muhammed Hasan Şemseddin adını verirler. Muhammed Hasan Şemseddin’ in dedeleri Buhara kökenlidir. Babasının ismi Mir Tekin dedesinin ismi ise Kerameddin’ dir[1]. Dedesi ve babası Haç ziyareti yapmış insanlardır. Hac yolculuğunun çok güç şartlarda gerçekleştirilebildiği o dönemde, Çin gibi uzak bir diyardan yola çıkarak bu kutsal yolculuğu tamamlamış olmak Musa Hasan Şemseddin’in ailesinin sıradan insanlar olmadığını göstermektedir.

Resim 1. Amiral Zeng He’nin Çin’in Yunnan Eyaleti merkezinde bulunan heykeli
(Resim:johnib.wordpress.com/tag/professor-xiao-xian-of-yunnan-university)

1382’de Muhammed Hasan Şemseddin’in kasabası Çin ordusunca işgal edilince küçük Muhammed esir alınarak başkent Nankin’e götürülür[2]. O tarihlerde esir alınan sağlıklı, zeki çocuklar ve delikanlılar Çin’in İmparatorluk Sarayı’nda eğitilip devlet hizmetine alınırdı.

İmparatorluk sistemi gereği eğitimini tamamlayan Muhammed, Yong Le (imparatorluğu 1403 – 1424) ismiyle tahta geçecek Chu Ti adlı prensin hizmetine verildi. Bir nevi mabeyincilik (saray hizmetlisi) görevini üstlendiği bu dönemde, prensi ona, ‘Zheng He’ ismini veya unvanını verdi. ZhengHe, verdiği hizmetlerin yararlılığı ile baş yöneticiliğe kadar yükseldi. Bağlısı olduğu prens Çin Tahtı’nı aldığında da Zheng He en güvendiği adamlarından biri olarak onun yanındaydı[3].

Uluslararası ticarete büyük önem veren İmparator Yong Le, Çin’in deniz ticaret filosunu muazzam boyutlara ulaştırarak, gemilerini “Batı Denizlerinin Amirali” unvanını verdiği gözde adamı Zheng He’nin komutası altındaaçık denizlere gönderdi[4].

Amiral Zheng He, gezileri esnasında diplomatik, ilmi ve ticari görevler üstlenir. 1405’te başlayan keşif seferleri Zheng He’nin ölümüne (1433) kadar sürer. Bu uzun, 28 yıllık dönemde 7 büyük sefer düzenlenir[5]. 

Her biri 500 mürettebata sahip 9 direkli büyük gemilerden oluşmuş muhteşem filo, Kolomb’un Amerika seferinden yaklaşık yarım asır önce, 1405 Temmuzunda yola çıkar. Filoda 45 metre eninde, 90 metre boyunda gemiler ağırlıkta olmak üzere, bazen 90 metre genişliğinde, 180 metre uzunluğunda 1,000 yolcu kapasiteli gemiler olduğu da Çin kaynaklarında yazılmaktadır. Bu boyutlar inanılmaz büyüklüğe karşı gelmektedir. Bu yüzden gemilerin bu denli büyük olmayacağına dair Batılı tarihçilerde tereddütler de vardır.  Gemiler, Çinlilere özgü altıdüz büyük yelkenlilerdi. Dünyanın diğer bölgelerinde henüz bu büyüklükte gemiler inşa edilemiyordu. Örneğin Kolomb’un Amerika seferine giderken kullanılan en büyük gemisi Santa Maria’nın boyu 22,5 metre idi. Filoda yüzlerce küçük gemi de bulunuyordu. Bir Çinli tarihçi bu gemileri şöyle tanımlamıştı[6]:

“Güney denizine açılan gemiler binalar gibiydiler. Yelkenlerini açtıklarında ise gökyüzündeki iri bulutlarla yarışıyorlardı.” 

Resim 2. Zheng He’nin donanmasında çok sayıda bulunan Baochuan tipi gemi ve Kolomb’un Amerika Kıtasını keşfi sırasında kullandığı Santa Maria adlı amiral gemisinin kıyaslanması (Resim: National Geographic)

Zheng He’ nin filosunda 317 gemi, 27.870 personel görev yapmaktaydı. Bu insanlar denizcilerden, kâtiplerden, askerlerden, zanaatkârlardan, sağlık ekibinden ve hava tahmincilerden meydana geliyordu. Gemilerde ipekliler, pamuklular, porselenler, altın ve gümüş malzemeler, bakır kaplar, demir aletler vs. İhtiva eden konteynerler vardı. Bunları baharat, fildişi, ilaç, nadir bulunan bitkiler ve incilerle takas ediliyordu.  Düzinelerce destek gemisi, su tankeri,  at, büyük ve küçükbaş hayvan ahırları barındıran nakliye gemileri ve savaş gemileri filonun gemileri arasında idi. Her gemide seferin sonuna kadar yetecek yiyecek malzemesi bulunuyordu. Pirince ve uzun süre bozulmayan diğer dayanıklı yiyecek maddelerine ilave olarak, devasa gemilerin güvertelerine toprak taşınarak sebze ve meyve bahçeleri kurulmuştu[7]. 

Zheng He’nin gemileri 1405-1433 yılları arasında yaptığı 7 seferde her defasında daha uzağa yol almıştır. Seferlerde hem yeni keşifler yapılmış, hem de yoğun olarak ticaret gerçekleştirilmiştir. Gezilerde boydan boya Güney Asya ülkeleri tanınır ve dostça ticaret yapılmak üzere ziyaret edilir. Sonraki seferde hedef Afrika kıtasının doğu kıyıları, sonrakinde Basra Körfezi, Mısır, sonrakinde Sri Lanka’dır. Hatta muhtemelen Avrupa’ya (Fransa, Hollanda ve Portekiz) ve Amerika’ya kadar gidildiği de öne sürülmektedir[8]. 

Resim 3. Amiral Zheng He’nin Endonezya Samarang’da bulunan heykeli ve temsili resmi (Resimler: WikimediaCommons).

ZhengHe, nasıl ve kimin tarafından yapıldığı tam olarak bilinmeyen ama gerçeğe çok yakın haritalar kullanır. Kullanılan haritalar, o devirlerdeki Çin medeniyetinde denizcilik biliminin ne düzeylerde olduğunu göstermektedir. Tabii onları kullananların da mesleki ve bilimsel kapasitelerini göstermektedir. 

 Resim 4. Amiral Zheng He’nin 1418 yılına tarihlenen haritası (Resim: NationalGeographic).

Zheng He’ye ait 1418 tarihli dünya haritası uzun zamandır araştırmacıların ve bilim adamlarının ilgisini çekmektedir. Amerika KıtasınınBatılılar tarafından keşfinden çok önce bu Müslüman gemicinin çizdiği veya kullandığı haritada eski dünya ile birlikte Kuzey ve Güney Amerika ve Antarktika kıtaları da gerçeğine yakın olarak gösteriliyor[9].

İmparator Yong Le 1424’te ölmüş, bu muhteşem deniz seferleri de 1431’de büyük oranda durmuştur. Yong Le’nin ölümünden kısa süre sonra Zheng He, bir başka seferinden dönerken, Hindistan’dan dönüş yolunda iken vefat eder (1433). Çin deniz seferlerini süresiz olarak ertelenir.

Sonraki yıllarda Çinliler uzak keşifleri durdururlar, hatta kendi deniz sularına gemi göndermeyi bile bırakırlar. Bu dönemlerin imparatorları, katı bir tecrit politikası ile Çin’i dış Dünya’ya kapatırlar. Dünyada Çin etkisi düşer, Avrupalı güçlerin yükseliş trendi başlar. Zheng He’den bir asır sonra, Çinliler Avrupa’yı keşfedeceklerine Avrupalılar Çin’i keşfederler. 1500 yılında Portekizli denizci Vasco da Gama Hint Okyanusu’na girerek Avrupa’nın Asya sömürgecilik hareketini başlatır.

Araştırmacılar Amiral Zheng He ve donanmasının İslam’ın Güneydoğu Asya’daki yayılmasında kilit rolü oynadığı kanaatindedirler. Aslında Araplar, Güneydoğu Asya’da sekizinci yüzyılda yerleşim alanları kurmuşlardır. Ancak, İslam bu küçük yerleşim alanlarının dışına çıkamaz. Bölge tarihçilerine göre Amiral Zheng’in Güney Çin Denizi’ne açıldığı zamanlar olan 15. Yüzyılda İslam’ın bu bölgede yayılımı başlar. 1925 yılında Hollandalı araştırmacılar, Endonezya Semarang’dabazı dökümanlar keşfederler. Bunlar Zheng He’nin İslam dinini tanıttığına dair ilk delillerdir. Endonezya’nın en önemli dini liderlerindne birisi olan Hamka (Hacı Abdülmelik Kerîm Emrullah) 1961’de şunları yazar[10]: ‘’Endonezya ve Malezya’da İslam’ın gelişmesi, Çinli bir Müslüman olan Amiral Zheng He sayesindedir.’’

Amiral Zheng He’nin hayatı ve yaptıkları ile ilgili bilgiler derlenirken müslüman ve Türk oluşu hep örtülür. Amiral Zheng He’nin çizdiği haritalar ve tuttuğu notlardan ortaya çıkan gerçek,aslında kadim medeniyetlerin dünyayı çok önceden keşfettikleri, bunları da dönemin ilmi metot ve imkânlarıyla kayda geçirmiş olduklarıdır. Sadece Zheng He mi? Ümit Burnu`nu dolaşan Avrupalı Vasco do Gama’nın rehberlerinin önemli iki Müslüman bilim adamı Süleyman el Mehri ve İbnMacid[11] olduğu da Batı kaynaklı bilim tarihlerinde yer almaz.

İnsanlık tarihini ve medeniyet tarihini kendileriyle başlatan Avrupalılar bu büyük ilim adamlarının eserlerinden bugünkü hâkim paradigmayı çökerteceği için de bahsetmek istemezler. Yine aynı nedenle Piri Reis haritasını bulup yayınlayan Alman Paul Kahle Piri Reis haritasını dünyaya “kaybolmuş bir Kolomb haritası” diye tanıtmıştı.[12] Zheng He’nin haritası için de aynı durum geçerli. Batı kaynaklı bilim tarihi değerleri ile şekillenen zihinlerimiz bir Asyalının Amerika Kıtasını keşfetme ihtimalini saçma buluyor ve kavramakta zorlanıyor. Aslında burada asıl mesele, sadece batılılarca değil batı dünyası dışındaki toplumlarca da, Batı medeniyetinin dışında büyük keşifler yapabilmeye muktedir bir bilimsel ve teknolojik birikimin ve kültürün yok sayılmasıdır[13].

* Yrd.Doç.Dr. Mustafa Yahya METİNTAŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesidir.

KAYNAKLAR

[1]Fatma Ecem Ceylan, “Müslüman Çinli Amiral Zeng He’nin Aile Tarihine Bir Bakış”, Curr.Res.Soc.Sci.(2016), 2(2), 37-45.

[2]Fatma Ecem Ceylan, “Müslüman Çinli Amiral Zeng He’nin Aile Tarihine Bir Bakış”, Curr.Res.Soc.Sci.(2016), 2(2), 37-45.

[3] R. Israeli, “Islam in China”, Politics and Religion  Journal (PRJ), 6 (2), 2012, p. 251-268.

[4] Ahmet Miroğlu, “Çinli Amiral Muhammed Hasan”, Semerkand, Ocak, 2005.

[5] Gavin Menzies, 1421: The Year China Discovered America, HarperCollins Publishers, New York, 2003, p. 422.

[6] Ahmet Miroğlu, a.g.m., s. 42.

[7] Bahar Öztürk, “Çinli Amiral Zeng He”, PressReader, Temmuz 2015,  s. 13.

[8] Gavin Menzies, a.g.e., 552 – 577.

[9] Amerika Kıtasının 1492 yılında, İspanya hizmetine girmiş, Cenovalı KristofKolomb tarafından keşfedildiği hâkim görüştür.

[10] Chow Chung-yan, ” Chinese Admiral Who Spreading Islam in Southeast Asia “, South China Morning Post, 12.08.2017.

[11] TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, s. 112.

[12]İlber Ortaylı, Milliyet, 23.11.2014.

[13] Akif Emre, Yeni Şafak, 10.05.2009.