Turgut GÜLER
1797 yılında vefât eden Esrâr Dede, Mevlevî şâirlerine tahsîs ettiği bir şuarâ tezkiresi yazmıştı. “Tezkire-i Şuârâ-yı Mevleviyye” adını taşıyan bu müstesnâ eserde, Dervîş Cevrî’ye ayrılan bölüm, şu fevkalâde beyitle başlıyor:
“Ka’be-i kâlbini tavâf eyle
Ki bu Hacc’ın safâsı ömre sürer”
Sultan Üçüncü Selîm Hân’ın saltanat yıllarında söylenmiş bu nefis beyit, Cevrî’nin ne menem bir gönül ve kâlb taşıdığını, anlayana gösteriyor. Beyitin mânâsına nüfûz eyledikçe, bu kâlb tavâfı fiilinin orta yerinde, o devrin en yukarı mevkideki Mevlevîsi olan Sultan Üçüncü Selîm Hân’ın postunu sermiş olduğunu görüyoruz. Burada, posttan kasdımız, elbette Mevlevî Şeyhi’nin postudur. Şeyh Gâlib’den Hammâmîzâde İsmâi Dede Efendi’ye uzanan Mevlevî şevki, Cevrî’nin bu mısrâlarına, Zemzem lezzeti ile sinmiş görünmektedir.
Cevrî’nin gönül evinde, aslâ, İslâmın beş şartından biri olan Mekke-i Mükerreme’deki Kâbe’yi ziyâret ederek îfâ edilen Hacc ibâdetine alternatif takdîm etmek gibi bir teşebbüs yoktur. Kâlbin Kâbesi’ni tavâf edecek mü’minin, her şeyden evvel esâs Hacc farîzasını edâ eylemiş olması îcâb eder. Yâni, Cevrî’nin şiir edâsında kat’iyyen İslâma rağmen bir tavır aranmamalıdır. Bilakis, İslâma raptedilmiş bir ömür ve o ömrün sağlam duruşu vardır. Bunu, üzerine basarak ve altını çizerek ifâde ettikten sonra, Mevlevî Şâir’in bu beyitindeki şiir kapılarını, pencerelerini açmaya gayret edelim.
Kâlbin Kâbesi nedir ve nerededir? Bu soruya verilebilecek net ve kesin bir cevap olamaz. Çünkü, Dervîş Cevrî’nin tavâfa dâvet ettiği mahâl, maddî âletlerin ölçüp biçebileceği bir yer ve mekân değildir. Kâlb denince, elbette aklımıza gelen biyolojik bir et parçası olamaz. O, Yûnus Emre’nin “gönül” dediği sırça saraydır:
“Gönül Çalab’ın tahtı
Çalab gönüle baktı
İki Cihân bedbahtı
Kim gönül yıkar ise”
Öyle ise, îmânı tam bir Müslüman’ın gönül evi, aynı zamânda Allâh’ın evidir. Kâbe’den başlayarak, içinde namâz kılınan her yer, nasıl Allâh’ın evi ise, Müslüman’ın gönlü de Allâh’ın evi, yâni Kâbe’dir. Gönüldeki Kâbe’yi tavâf edecek kişi, Allâh’ın emrettiği gibi yaşamaya and içmiş, müstakbel hayâtını, buna göre tanzîm etmeye karâr vermiştir.
Hacc farîzasının rükünlerinden biri, Kâbe’yi tavâf ettikten sonra Safâ ve Merve tepeleri arasındaki kutlu şâhrâhda belli sayıda gidip gelmektir. Bu yürüyüş yapılmazsa, Hacc vazîfesi eksik kalır. Kâlb Kâbesi’ni tavâf edecek Müslüman da, aynı şekilde Safâ ve Merve arasını arşınlayacaktır. Lâkin, Cevrî’nin “safâ” kelimesinde yaptığı “tevriye”, bizi ömür boyu sürecek bir tavâf ve Hacc lezzeti, hazzıyla baş başa bırakmaktadır. Cevrî diyor ki, kâlbine sâhip çıkar da, orayı Kâbe misâli bir temiz mekân yaparsan, Safâ ile Merve tepeleri arasına yerleştireceğin ömrün, safâdan başka bir his idrâk etmez. Bunun tek şartı, Allâh’ın emrettiği şekilde yaşamaktır. Kâlbimize nazar eylerken, Dervîş Cevrî’den alacağımız çok ders var. Anlayana, anladığından safâ çıkarana…
