Orta Asya’nın Demokrasi Yıldızı Kazakistan

Nazarbayev, Kazak milli devletini yaratan isimdir. Orta Asya Cumhuriyetleri arasında Sovyetler Birliği’nin çözülmesi sonrası en istikrarlı yönetime sahip bulunan Kazakistan’da Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in görevini bırakacağını açıklaması tartışmalara yol açmıştı. Orta Asya’da Sovyetler’den kalan son lider olan Nazarbayev, 2020’ye kadar süren görev süresini tamamlamak yerine geri çekilmeyi bilerek Kazakistan’ın demokratik sürecinin önünü açtı. Nazarbayev kendisini kurucu lider vasfına çekerek yönetimi ‘kişiselleştirmeden’ bir Kazakistan yaratmaya çalışıyor.

*****

Hasan KANBOLAT[i]

Orta Asya’nın demokrasi yıldızı Kazakistan 9 Haziran 2019 pazar günü Cumhurbaşkanlığı seçimi için sandık başına gidiyor. Cumhurbaşkanlığı seçimi, Aralık 1991’den beri Kazak halkının Cumhurbaşkanını belirlediği yedinci seçim olacak. 28 yıl sonra ilk kez Nursultan Nazarbayev’in dışında bir başka isim cumhurbaşkanlığı görevine seçilecek. Kazakistan’da Cumhurbaşkanı adaylığı için en az 40 yaşında olmak, 15 yıldan fazla Kazakistan’da ikamet etmek, iyi derecede Kazakça bilmek gerekiyor. Toplam 11.947.000 seçmen, 7 aday arasından rekabetçi ve adil bir seçim ile yeni cumhurbaşkanını seçecek. Örneğin, 20 yıldır muhalefet saflarında bulunan Amirjan Kosanov cumhurbaşkanı adayı olarak seçimlere katılıyor. Kazakistan seçimlerini 10 uluslararası kuruluştan ve birçok yabancı ülkeden binden fazla uluslararası gözlemci takip edecek. Seçimleri AGİT’in Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (ODIHR), Bağımsız Devletler Topluluğu, Türk Konseyi ve diğer pek çok kuruluşun temsilcileri izleyecek. Sırasıyla şu adaylar seçimde yer alacak: Jambul Ahmedbekov (Komünist Partisi), Dania Espaeva (Ak Jol Partisi), Amirjan Kosanov (Milli Vatanseverlik Hareketi), Toleutai Rakhimbekov (Auıl Partisi), Amangeldi Taspikhov (Kazakistan Sendikalar Federasyonu), Kasım Jomart Tokayev (Nur Otan Partisi), Sadıbek Tugel (Büyük Bozkır Kartalları). Cinsiyet eşitliğini geliştirmek ve kadınların çalışma ve siyaset hayatında rolünü artırmak için Kazakistan tarihinde ilk kez bir kadın aday da Daniya Yespayeva katılıyor. Yespayeva dışında Kazakistan’da Parlamento Senatosu Başkanlığı, Başbakan Yardımcılığı, Eğitim ve Bilim Bakanlığı görevlerinde de kadınlar bulunmaktadır. Kazakistan Parlamentosu’nda milletvekillerinin dörtte biri de kadınlardan oluşmaktadır. Cumhurbaşkanlığı seçiminin resmi sonuçlarının 16 Haziran’dan önce resmen ilan edilmesi beklenilmektedir.

Nursultan Nazarbayev, diğer Orta Asya cumhuriyetlerindeki siyasi sürecin aksine kendisini Kazakistan’ın ‘Kurucu Lideri’ olarak konumlandırmayı başarmış bir isim. Orta Asya cumhuriyetlerinin Sovyetler Birliği’nin çözülmesi sonrasında yaşadığı dönüşümler ve istikrarsızlık düşünüldüğünde Kazakistan’ın Nazarbayev liderliğinde istisnai yeri unutulmamalıdır. Nazarbayev, Türkiye’nin dört katı büyüklüğünde 19 milyonluk bir nüfus için attığı zorlu adımlardan sonra Kazak lider kendini ‘kurucu lider’ olarak konumlandırmayı başarmıştır. Yalnızca Hazar Denizi’nin üstünde Avrupa sınırları içerisinde olan Kazakistan toprakları Fransa büyüklüğündedir. Bu coğrafyada toplam nüfusun yaklaşık 3’te biri kuzeydedir. Böyle büyük bir coğrafyada ülke bütünlüğünü sağlamak son derece zordur. Kurucu nüfus olan Kazaklar da ülke nüfusunda azınlık durumundaydı. Kazakların büyük bir oranı Kazakça da bilmiyordu. Şu anda ülke nüfusunun yüzde 50’den fazlasını Kazaklar oluşturuyor. Latin alfabesine geçildi ve bunlar sancısız bir şekilde yapıldı. Kazakça konuşan, kendi tarihini ve geleceğini de bilen yeni nüfus yaratıldı. Bu da hem Rusya ile uyumlu hem Batı ile uyumlu hem güneyinde dev bir ülke olan Çin ile uyumlu şekilde yaratıldı. Nazarbayev kendi başkentini Kazakistan’ın ortasına Sibirya’nın kapısına koydu. Eski bir şehir olan Akmola’nın ismini Astana olarak değiştirdi. Dev, modern bir şehir yapıldı. Aslında büyük hedefi de şu anda Kazakların yaşam standartlarını, refahını artırmak istiyor. Bunun için bakanlar kabilesini de değiştirdi. Aynı zamanda da ekonomide enerji sektörünün ağırlığını da azaltmak istiyor. Çünkü bütün ülkelerde olduğu gibi enerji üzerine olan, enerji üretimi diğer sektörleri öldüren bir kanser hücresi gibi oluyor. Bu Kazakistan’da da var. Şimdi bunu da önlemeye çalışmak da bir hedef.

Cumhurbaşkanlığı seçiminde en güçlü aday olan Kasım Jomart Tokayev’in başta Rusya olmak üzere komşular ile bir sorun yaşayacak bir geçmişinin olduğunu göremiyoruz. Tokayev, Moskova’da MGIMO mezunu. Rusya’nın en saygın üniversitelerinden biri. Aynı zamanda Sovyetler Birliği döneminde diplomat olarak görev almış bir kişidir. Bu çok önemli ve en son görevi de Pekin’de Kazakistan Büyükelçiliği’nde. Bundan dolayı bir Çince biliyor. Hem Rusya hem Çin’i biliyor. Dengeli ilişkiler kurabilecek bir isim. Nazarbayev boşuna getirmemiş. Bunun yanında da Birleşmiş Milletler ve AGİT’te Genel Sekreter Yardımcılığı yapmış, İngiltere ve Fransızca biliyor. Batı mantalitesini çok iyi tanıyor. Çok dengede olan bir isim. Ama aynı zamanda da Kazak halkına da hitap ediyor. 17 Mayıs 1953 doğumlu, genç bir siyasetçi. Ülkenin güneyinden geliyor, babası Kemel Tokayev çok ünlü bir yazar, sevilen bir aydın. Almatı doğumlu, eski bir vilayet olan Taldıkorgan kökenlidir. Kökenleri açısından da halkın benimseyeceği, kabul edeceği bir lider olarak karşımıza çıkıyor.

——————————————–

Kaynak:

https://ankasam.org/orta-asyanin-demokrasi-yildizi-kazakistan/

———————————-

[i] Ankara üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Bölümü ve İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nde yüksek lisansını tamamladı. ANKA Haber Ajansı, TİKA, Dışişleri Bakanlığı ve ASAM’da (Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi) çeşitli görevlerde çalıştı. ORSAM (Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi) kurucu başkanlığını yaptı (2008-2014). Ankara Politikalar Merkezi (APM) Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini yürütmektedir (2014). Orta Asya, Kafkasya, Ortadoğu ve Karadeniz konularında yayımlanmış çok sayıda makalesi, raporu ve kitabı bulunmaktadır.