Hilmi ÖZDEN1
28/Şubat/2014 (Cuma) – 3 Mart 2014. (Pazartesi)
26/Şubat/ 2014 çarşamba günü Ankara Irak Kültür Ateşeliği’nden Muhammed Beyatlı Bey telefonla arıyor “Hilmi Bey, Cuma gün Irak Kut kentine gideceksiniz…”
Nedir ne değildir, öğrenemeden yurt dışı işlemleri için pasaportumu Muhammed bey vasıtası ile Irak Büyükelçiliğine gönderiyorum. O aynı zamanda Türk Dışişleri Bakanlığına da bilgi verecek. Bu arada KUT kentinde Üniversite Günleri olduğunu öğreniyorum. İlgi ve çalışma saham olan “Ratlarda damar anastomoz teknikleri”ni anlatacağım. Öğretim görevlisi. Dr. Semih Öz Bey ve Fakülte Bilgi işlemden Zekeriya Bey birlikte bana üç adet video görüntülerini daha önce hazırladığımız CD ve DVD’leri çoğaltıyorlar. Akşam eve geldiğimde eşim Müjgân Hanıma Irak’a gideceğimi söylüyorum. O acele bir şekilde bavulumu hazırladığında, günün ışıkları aydınlanmaya başlamış ve Tren garına doğru yola çıkıyorum. Ankara’da yol arkadaşım aziz dostum Konya Selçuk Üniversitesinden Prof. Dr. Hanifi SOYLU Beyle buluşuyoruz. Muhammed Bey bizi hava alanına bırakıyor. Irak Kültür Ateşe Yardımcısı Dr. İkbal Hanım’da geldikten sonra THY Irak/Bağdat uçağına binmiştik. Hâlâ rüya gibi idi. Nasıl oldu. Nasıl gidiyorduk. Hanifi Bey’de bende bilemiyorduk. Esas organizasyonu Yurt Dışındaki Irak’lı Doktorlar Derneği Başkanı Op. Dr. Aydın BEYATLI Bey yapmıştı. Bağdat’a 2 saat sonra inmiştik. Bağdat’tan Kut şehrine bizi karşılamaya gelen Wasıt Üniversitesi doktorlarından Naserr Beyin otomobili ile gidecektik. Yolculuğumuz biraz hızlı da olsa güzel geçti. Diğer bir otomobille de Dr. İkbal Hanım ve eşi de Kut’a geldiler. O gün dinleniyoruz. Ertesi gün hareketli geçeceğe benziyor.
1/Mart/2014 (Cumartesi)
Sabah erkenden Dr. Naseer Bey bizi alıyor, Kut kentindeki Hastaneleri dolaştırıyor, özellikle Çocuk bölümlerini. Çünkü Hanifi Bey Neonatolog. Öğleden sonra Üniversitenin Rektörlük başta olmak üzere hemen hemen her birimini dolaşıyoruz. Fakültelerde dâhil: Edebiyat, Tıp, Diş Hekimliği, Güzel sanatlar, Bilgisayar, Mühendislikler vd. Akşama doğru Türk Şehitliğine Wasıt Üniversitesi Rektör Yardımcısı ile birlikte gittik.
Ziyaretçi defterine şu satırları yazmak kısmet oldu: “Ey Müslüman Türk Şehitleri, Toprağın bağrında yatıyorsunuz, Peygamberin sancağı altında bizler için şefaat eyleyin, Allah ecrinizi mükâfatlandırsın”.
Şehitlik pırıl pırıldı. Bakımlı, tertemiz ay yıldız kabartmalar yapılmış sade mezar taşları vardı. Bayram günler Kut halkı çoluk çocuk buraya ziyarete gelirmiş. Kur’an okunur, çiçekler bırakılırmış. Şehitlikten şehir merkezine hareket ediyoruz. Kut’ül Amare savaşındaki İngiliz komutanın karargâh olarak kullandığı eve gidiyoruz.
Ev harabe halinde idi. Yanındaki Osmanlı evinin (Halil Paşanın konağı) ve onun fotoğraflarını çekip Dicle kıyısında yürüyoruz.
Aklımda Kutül Amare’de 1916 yılında İngilizlere karşı kazandığımız zafer vardı. Burada Halil Paşa (Enver Paşa’nın amcası) komutasındaki Osmanlı ordusu İngiliz ordusunun komutanları Tawshend’da dâhil esir alarak perişan etmiştir.
Çanakkale zaferinin ardından kazanılan bu savaş, I. Cihan Harbindeki en büyük zaferlerimizdendi. Kut’ül Amare’de 13 bin 300 İngiliz askeri ile 13 general 481 subay esir alındı ve 40 binden fazla İngiliz askeri öldürüldü. 29 Nisan1916 günü İngiliz ordusu, Osmanlı ordusuna teslim oldu. Kut’ül Amare’de Osmanlı ordusu 25 bin şehid verdi. I. Dünya Savaşında Bağdat’ın ele geçirilmesi İngilizler için çok önemlidir. Orta Doğu üzerinde Emperyalistlerin “Bir damla kan, bir damla petrol-Winston Churchill–” mantığı ile üşüştükleri bir Osmanlı Coğrafyasıdır.
Bağdat’a doğru ilerleyen İngiliz ordusu Selman-ı Pak’da durdurulur. Selman-ı Pak Muharebesinde Osmanlı ordusu 18.000 şehit verirken İngiliz ordusu 10.000’e yakın kayıp verir. General Townshend Güneydeki Kut şehrine çekilir. 3 Aralık’ta Kut (Kut’ül Amare) şehrine giren General Townshend kendisine İngiliz Ordusu tarafından yardım geleceğine emindir. Osmanlı Ordusu Kut Şehrini 7 Aralık 1915’te kuşatır. İngilizler Kut’u kurtarmak için General Aylmer komutasında saldırır ama Şeyh Saad muharebesinde 4.000 asker kaybedip çekilir. Savaşın Türklerin lehine geliştiğini fark edemeyen Sakallı Nureddin Paşa geri çekilmek ister. Bunun üzerine yerine Halil Paşa (Enver Paşa’nın amcası) ordu kumandanı olur. İngilizler Kut’u kurtarmak için yine saldırır. Ancak 13 Ocak 1915’te Vadi muharebesinde 1600 asker, 21 Ocak 1915’te Hannah muharebesinde 2700 asker kaybedip tekrar geri çekilirler. 8 Mart 1916’da Sabis’te tekrar hücum edip Ali İhsan (Sabis) Paşa tarafından bozguna uğratılıp 3500 asker kaybederler. Genel Ordu Kumandanı Alman Baron von der Goltz ölünce yerine Halil Paşa genel kumandan olur ve 20.000-30.000 asker takviyesi yapar. Diğer bir taraftan General Percy Lake bir daha saldırır ancak Dujayla’da 4000 asker kaybedip çekilir. Kut’u kurtarmak için Ruslar’dan yardım istenir, ancak Kermanşah’ta bulunan General Baratov’un yardımı Osmanlı Ordusunca engellenir. İngilizlerin Dicle Nehrinden gemi ile gönderdiği yiyecek yardımı da nehire zincir çeken Ali İhsan Paşa’nın eline düşer. General Townshend’in önerdiği 2 milyon Pound’luk rüşvet Halil Paşa tarafından reddedilir. 147 günlük kuşatma ardından 29 Nisan 1916’da tüm İngiliz ordusu teslim olur.2
Hali Paşa Hatıralarında şunları yazar:
“Kut 29 Nisan 1916 günü düşmüştü. Orduma şu günlük emri neşrettim:
ORDUMA.
Arslanlar,
1 – Bugün Türklere şerefli şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın müşemmes semasında şühedamızın ruhları şadü handan pervaz ederken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum,
2 – Bize ikiyüz seneden beri tarihimizde okunmayan bir vakayı kaydettiren Cenâb-ı Allah’a hamdü şükür eylerim. Allah’ın azametine bakınız ki, bin beş yüz senelik İngiliz Devleti’nin tarihine bu vakayı ilk defa yazdıran Türk süngüsü oldu. İki senedir devam eden cihan harbi böyle parlak bir vaka daha göstermemiştir,
3 – Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut’u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve on bin neferini şehit vermiştir. Fakat buna mukabil bugün Kut’da 13 general, 481 subay ve 13.300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30.000 zayiat vererek geri dönmüşlerdir.
4 – Şu iki farka bakınca cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu vakayı yazmak için kelime bulmakta müşkülâta uğrayacaktır.
5 – İşte Türk sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci vakayı Çanakkale’de, ikinci vakayı burada görüyoruz.
6 – Yalnız süngü ve göğsümüzle kazandığımız bu zafer yeni tekemmül eden vaziyeti harbiyemiz karşısında muvaffakiyeti atiyemizin parlak bir başlangıcıdır.
7- Bugüne Kut Bayramı namını veriyorum. Ordumun her ferdi, her sene bu günü tesit ederken şehitlerimize yasinler, tebarekeler, fatihalar okusunlar. Şühedamız hayatı ulyatta, semevatta kızıl kanlarla pervaz ederken, gazilerimiz de atideki zaferlerimizle nigehban olsunlar.3
MİRLİVA HALİL Altıncı Ordu Kumandanı 29.4.1916″
Atatürk ve sonrasında Kut Zaferi kutlanmaya devam etti. Atatürk’ün liseler için hazırlattığı “Tarih III” adlı kitapta Kut Zaferi’nden şöyle söz edilmiştir: “Çanakkale Boğazı harikalarından başka, Irak’ın kuzey çöllerinde, her türlü savaş aracı yoksulluğu içinde uğraşan 3000 kadar silahlı Türk, 12.000 kişilik bir İngiliz Kuvvetini Kutül Amare’de esir aldı” (Tarih III, s. 745)4 Bu zafer, 29 Nisan’larda NATO’ya üye olduğumuz 1952 yılına kadar “KUT bayramı” olarak kutlandı. 1952’den itibaren “KUT BAYRAMI” kutlamaları kaldırıldı ve Türk Milletine unutturulmaya çalışıldı…
2/Mart/2014 (Pazar)
Üniversite Eğitim Günleri kutlamaları başlayacak. Irak bayrağının göndere çekilmesi ve Millî Marşın okunması ile törenler başlıyor. Uniter devletin Bayrağı dalgalanıyor. Herkes Irak’ın Uniter yapısını algılamayanlara, saygı göstermeyenlere çok kızıyor. Törenler ve konuşmalar arka arkaya devam ediyor. Bazı yeni birimlerin açılışları var. Tıp Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi ve bir çok Fakültenin öğrencileri ile hoşça vakit geçiriyoruz. Bu arada yaşça bizden büyük bir hoca bize Türkçe çıkışıyor. “Kut’a gelirsiniz benim nasıl haberim olmaz” diye. Biz Türkiye’den bir hoca sanıyoruz. Meğer Ankara Üniversitesi mezunu ve ihtisasını Ankara Tıp’da yapmış Kut’lu bir doktormuş. Türkçesi bir Türk’ten ayırt edilmeyecek kadar mükemmel. Akşam buluşacağımıza söz verip törenlere katılmaya devam ediyoruz. Öğleden sonra Prof. Dr. Hanifi SOYLU Beyin ve benim konuşmalarımız var. Hanifi Hoca “yeni doğan”la ilgili bir konuşma hazırlamış onu sundu. Ben ise video üzerinden “Ratlarda (sıçanlarda) damar anastomozu, mikrocerrahi teknikleri”ni anlattım. Savaş cerrahisinde, kazalarda ve her türlü yaralanmalarda gerekli olabilecek teknik olduğu için ilgili ile takip edildi.
Kut: İngiliz mezarlığı
Akşam Ankara Üniversitesi mezunu Dr. Raşid Beyle buluştuk. Bize kapalı çarşı (Kumaşçılar Çarşısı) benzeri mahalleri gezdirdi. İngilizlere ait mezarlık da çarşıya yakın bir yerde bulunuyor. Fakat Osmanlı Türk Şehitliğine gösterilen ihtimam yoktu.
Akşam ve yatsı namazlarını da birlikte bir Osmanlı yapımı Camiî’de (El Kut-u Kebir camii-1851) eda eyledik. Dicle’nin üzerindeki köprülerin yarısını dolaştık. Dicle muhteşem bir nehirdi. Öyle bir nehir daha önce görmemiştim. Tuna bile bu kadar geniş değildi diye hatırlıyorum.
3/Mart/2014 (Pazartesi)
Sabah Wasıt Üniversitesi ile bir ön protokol imzalayacağız. Karşılıklı öğretim üyesi ve öğrenci değişimi için. Öğleden sonra öğrencilerle görüştükten sonra Dr. İkbal Hanım’ın Kut’taki geçici evine uğrayacağız. Derken akşam olmuştu. Dr. Raşid Bey arabası ile bizi alıp tekrar Kut’u gezdiriyor. Büyük bir Lunapark sahasına varıyoruz. Fakat içeri girmiyoruz. Gece Bağdat’a yola çıkacağız dinlenmemiz gerekiyor. Kut’ül Amare’den Bağdat’a ve Bağdat’tan Türkiye geri dönüşümüz uçakla hava alanında tamamlandığında dört gün nasıl geçmişti, bir türlü fark edememiştim. Fakat fark ettiğim şu husus vardı. Irak’ta Savaş’tan önce 40.000 doktor varmış. Bugün ise yurt dışına göç veya şehit olma nedeniyle 20.000 kalmışlar. Her alanda öğretim üyesi olarak biz Wasıt ve benzeri Üniversitelere destek olmaz isek ABD’li, Kanadalı, Avrupalı, Japonyalı, Çinli birçok ülkenin akademisyeni bu boşluğu dolduracaktı. Prof. Dr. Hanifi Soylu Beyle Hava alanında ayrılıyoruz. O Konya’ya, ben Eskişehir’e yola koyuluyoruz.
1 Prof.Dr., ESOGÜ Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Anatomi ABD Öğr. Üyesi.
2 İsmail Bilgin, Kut’ül amare Osmanlının Son zaferi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
3 Taylan Sorgun, Halil Paşa, Bitmeyen savaş, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2003, s.131-132.
4 Sinan Meydan, Panzehir “Gerçeğe Çağrı”, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2015, s. 376.
