AMASYA KALESİ
Amasya il merkezinin kuzeyini kaplayan Harşena Dağı üzerindedir. Harşena Kalesi adıyla da bilinir. Amasya Kalesi’nin kurulduğu kaya kütlesi, denizden 700m, Yeşilırmak’tan ise 300m yüksekte bulunmaktadır. Arap Bizans Dönemi Mezar Lahiti Bu Bizans dönemine ait yüksek kabartma mezar lahiti, Merzifon’da bulunmuştur. Lahit üzerindeki kitabede, “Saygı ve Merhamet duygularıyla yaklaşanlar Tanrı’dan iyilik görsünler. Ancak kötü niyetle yaklaşanlar ve mezarı ele geçirmeye çalışanlar veya başka bir kötülük yapanlar için, bu dünya basılmaz, denizler aşılmaz olsun. Çocuklarının ve karısının hayrını görmesin, rızkı azalsın” cümlelerine yer almaktadır. tarihçilerine göre kaleyi ilk defa Kumandan Karsan veya Harsana yaptırdığı için Harşana / Harşena ismini almış olabileceği söylenmektedir. Batılı tarihçilere göre ise Kale, Pontus kralı Mitridates tarafından yaptırılmıştır. Amasya Kalesi, askeri çalkantılar içinde de sık sık el değiştirmiş ve tahrip olmuştur.
Amasya Kalesinin tarihçesi de M.Ö. 4 yüzyıla dayanıyor. Vaktiyle içerideki alanın mermerle kaplı olduğuna dair metinler var ama kalıntı yok. Ünlü coğrafyacı Strabon da bu kale içinde yaşamış. Kaleyi bıraktığı eserinde detaylıca anlatmış. Kalenin arka kısmı yani dağa yaslanan tarafı Kızlar Sarayı olarak bilinen bölgedir.
1146 yılında Selçuklu Sultanı Amasyayı aldı. Bundan sonra kale içine cami, hamam yaptırmış ve kaleyi de onartmıştır.
Osmanlı döneminde tam 150 yıl boyunca şehzadeleri, onların hizmetkarlarını ve eşlerini ağırlamıştır. Amasya Kalesi, tamamı restore edilmek üzere çalışılan nadir kaleler arasındadır.
Kalenin tepe noktası kesme, sur duvarları moloz taşlardan yapılmıştır. Yeşilırmak’ın kıyısına kadar sekiz savunma kademesine sahip olan kalede Cilanbolu adı verilen ve kalenin orta yerinde yüksekçe bir yerden kayaya oyulmuş 150 basamakla aşağıya inilen 8 metre çapında bir dehliz vardır. Kalede sarnıçlar, su depoları, Osmanlı Dönemi’ne ait hamam kalıntıları ve kayaya oyulmuş Pontus Kral Mezarları bulunmaktadır. Sur duvarlarının önemli bir kısmı ayakta kalmıştır. Kale, İçeri Şehir (Hatuniye Mahallesi), Kızlar Sarayı ve Yukarı Kale olmak üzere üç bölümden oluşur.
Yeşilırmak kıyısı boyunca, İstasyon Köprüsü ile Hükümet köprüsü arasında uzanan yaklaşık 800 metrelik bir alanı kaplayan Hatuniye Mahallesi’nde Yeşilırmak’ın kuzeyinden yükselen antik sur duvarları üzerinde Amasya Evleri, hamamlar ve camiler inşa edilmiştir. Aşağı Kale olarak da adlandırılan bu bölüme Alçak Köprü’den, İstasyon Köprüsü’nden, Sultan Bayezid Camii karşısında bulunan Madenüs Köprüsü’nden ve Hükümet Köprüsü’nden girilebilmektedir. Kızlar Sarayı demiryolu ile İçeri Şehir’den (Hatuniye Mahallesi) ayrılmıştır.
