Kurban bayramı, özünde, müslümanlar arasında sosyal paylaşma, yardımlaşma ve dayanışmayı esas alan, bunu bir dini vecibe olarak gerekli kılan, gelenek ve göreneklerle zenginleşmiş, bu nedenle kendine özgü ritüelleri olan bir dini bayramdır. 2020’de tam da bayram günlerine denk gelen son yüzyılın en büyük salgını COVID-19 pandemisi, ülkemizde 11 Mart 2020 tarihinde ilk vakanın tanımlanmasından bu yana 5 ayı aşan bir zaman geçmesine karşın, etkisini halen sürdürmeye devam etmektedir. Test pozitifliği genel toplum için % 2 civarında olup, hastalık çoğalma hızı 1.03 olarak devam etmektedir. Yani bir hasta birden fazla kişiye bulaştırıcı olma durumundadır. Hastalık çoğalma hızının 1’in altına düşmemesi infeksiyonun toplum içinde halen yayılmaya devam etmesi anlamına gelmektedir. Nisan ayı içinde alınan sokağa çıkma yasakları gibi sıkı tedbirlere rağmen, Haziran ayında geçilen normalleşme sürecinde, tedbirlere uymadaki yetersizlikler nedeniyle hastalık kontrolünde istenilen hedefe henüz ulaşılamamış olup, özenle kat edilecek bir miktar daha yol vardır.  

COVID-19 gölgesinde yaşayacağımız bu Kurban Bayramı’nı, Kurban Bayramı’nın özüne, ruhuna uygun biçimde, tam bir sosyal dayanışma sorumluluğunda ve tavrında geçirmemiz de adetâ bir dini gereklilik halidir. Kurban Bayramı sırasında, eğer hastalığa karşı vurdumduymazlık yaparsak, din kardeşimize karşı oluşturabileceğimiz bulaştırma riski,  bulaştırma hali ya da alabileceğimiz bulaşma riski bizlere ciddi bir vebal yükleyebilir.

Bir dini bayramda, üstelik dini gereklilikleri yerine getirirken aynı toprakları ve aynı kaderi paylaştığı insanlara tam da bayram günü zarar vermeyi kim ister? O halde Kurban Bayramı’nı, COVID-19 pandemisine karşı oluşturulan “yeni normaller” çerçevesinde geçirmemiz, insanlara, müslümanlara karşı önemli bir görev ve sorumluluktur. Diyanet İşleri Başkanlığımızın da, bana göre, Kurban Bayramı boyunca COVID-19 pandemisi için müslümanlara düşen görev ve sorumlulukları, bu tanımla ve anlamla algılaması, yorumlaması ve bu yönde aşağıdaki metne benzer bir çağrı yapması uygun olacaktır: “Kıymetli din kardeşlerimiz, Kurban Bayramı’nda, Bayramınızı, COVID-19 Pandemisinden korunma için ilan edilen tedbirlere uyarak geçirmemiz, Kurban Bayramımın anlam ve ruhuna uygun önemli bir sorumluluk, dinin gerekleri ve çağrıları ile tam olarak uyumlu bir davranıştır. Bayram namazında, kurban kesme ve dağıtma işlerinde, bayram ziyaretlerinde tedbirlere harfiyen uymamız dinimizin önem verdiği ve gerekli kıldığı insanımıza ve cemiyetemize karşı sorumluluğumuzdur. Bayram süresince COVID-19 önlemlerine uymamız ve uymayanları nazikçe uyarmamız önemli ve gereklidir”.

Kurban Bayramı’nda yerine getirilen en önemli vecibe “Kurban kesilmesi”dir. Kurban kesilmesi ile ilgili hizmetler Bakanlar Kurulu kararı ile Diyanet İşleri Başkanlığı’nca yürütülmektedir. Kurban kesimi işleri, kesinlikle, 2020 Yılı Kurban Hizmetlerinin Uygulanmasına Dair Tebliğ’de yayımlanan usul ve esaslara göre yapılmalıdır. 

Kurban alışverişleri, belediyeler tarafından belirlenen ve denetlenen, özel seçilmiş yerlerde yapılmalı, kurbanlar, kesinlikle belirlenen kurban kesim yerlerinde kesilmelidir. Vatandaşlar belediyeler tarafından belirlenen ve onaylanan yerler dışında kurban alışverişi / kurban kesimi yapmamalıdır. 

Kurban satış ve kesim yerlerinin, çevre ve toplum sağlığını olumsuz etkileyecek durumlardan olabildiğince arındırılmış olması beklenmektedir. Kurban satış alanı bulunan ilçelerde/yerleşim yerlerinde vatandaşlar ile besici ve satıcıların daha sağlıklı ortamda alışveriş yapabilmesi için belediyeler tarafından gerekli önlemler alınacaktır. Bu amaçla rutin ve standart uygulamaların yanı sıra, bu yıl, önceki yıllardan farklı olarak Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu’nca belirlenen ek önlemler de alınacaktır. Önlemlerin denetimi belediyeler ve hatta sağlık ve güvenlik amirlerince yapılacaktır.Ancak resmi denetimler yoğun bir aktivite gününde yetmeyeceği için vatandaşlar da oto denetim yapmalı, ilan edilen kuralları takip edip, öğrenip, kuralları çiğneyenleri uygun bir üslupla uyarmalıdır. Her sorumluluk sahibi vatandaş kendisini bir  “COVID-19 pandemi gönüllüsü” olarak kabul etmelidir.

Öncelikle belirtilmesi gereken husus şudur: COVID-19’dan korunmada yapılacakların başında gelen “2 M – 2 E Kuralı” yani “maske, mesafe – el hijyeni ve ellerin ağıza, buruna ve gözlere dokunmaması kuralları” her yerde olduğu gibi kurban satış ve kesim yerlerinde de geçerli olmalıdır.  

Hayvan satış alanlarında;

• Her 8 metrekareye bir kişi olacak şekilde kontrollü insan girişi sağlanmalıdır. 
• Giriş ve çıkış kapıları ayrı ve kontrollü olmalıdır. 
• Satış ve kesim noktalarına ateş ve solunum sıkıntısı olanlar alınmamalıdır. Girişte ateş ölçümü sırasında ateşi 38^oC üzerinde olanlara, yoksa önce tıbbi maske takılmalı, ardından girişlerine izin verilmeden sağlık kuruluşuna yönlendirilmeleri sağlanmalıdır. 
• COVID-19, özellikle 65 yaş ve üzeri ile kronik hastalığı olan bireyler arasında ağır seyrettiğinden, bir yasak olmasa bile COVID-19 risk grubunun, 65 yaş ve üzeri ile kronik hastalığı olan bireylerin hayvan satış ve kesim alanlarında bulunmaması daha uygun olacaktır.
• Hayvan kesim ve satış yerlerinin girişlerinde ve içerisinde belirli mesafelerde el antiseptiği veya %70’lik kolonya bulundurulmalıdır.
• Bireyler arasında mesafe en az 1 metre olacak şekilde düzenlenmelidir.
• Satış ve kesim yerlerinde herkes maske takmalıdır. Maske, ağız ve burnu kapatacak şekilde takılmalıdır. Maske kirlendikçe değiştirilmeli ve maske değiştirilirken el hijyeni sağlanmalıdır.
• Hayvan satış alanlarında uzun süre kalınmamalı, bu konuda uyarılar yapılmalıdır. Müşteriler ve satıcılar arasında tokalaşma asla olmamalıdır. 
• Hayvan kesimi sırasında kesimi yapmak üzere yan yana gelen insanlar arasında 1 metreden daha az mesafe olacağı açıktır. Bu nedenle kesim yapan tüm insanlar; hayvanı tutan, bağlayan, gözünü kapayan, yere yatıran vs mutlaka maskeye ek olarak yüz koruyucu takmalıdır.
• Eldiven sadece ete dokunma sürecince takılmalı, sonrasında hemen çıkarılmalı ve eller su ve sabunla yıkanmalıdır. Her bir hayvan kesim ya da et parçalaması sonrası eldiven değiştirilmelidir. 

Kurban kesimi kurban bayramının ilk üç gününde gerçekleşebileceğinden kesim alanlarında kalabalık oluşumunu azaltmak için randevulu sistem kullanılarak kesim işleri üç güne dağıtılabilir.

Et kesimi, parçalanması, poşetlenmesi ve dağıtımı sırasında hem genel hijyen kurallarına hem de 2M – 2EKuralı’na uyulmalıdır. Bunun için etle temas öncesi ve sonrası eller su ve sabunla yıkanmalıdır. 

Dağıtım için de dikkat edilmesi gereken hususlar vardır;

• Dağıtılacak etler parçalar halinde ayrı ayrı poşetlenmelidir.. 
• Risk grubunda yer alan 65 yaş ve üstü kişilerle kronik hastalığı olanlar et dağıtımı yapmamalıdır.
• Ateş, öksürük, burun akıntısı, solunum sıkıntısı gibi belirtiler gösteren, COVID-19 tanısı alan ve temaslısı olan kişiler kurban eti dağıtımı yapmamalıdır. 
• Dağıtım sırasında maske takılarak, sosyal mesafe kurallarına uyulmalıdır. 

Bayram namazı, bayramlarda önemli ve en fazla kitlesel katılımın olduğu dini vecibelerden birisi olup neredeyse her erkek vatandaşın bir şekilde katıldığı büyük bir toplumsal aktivitedir. Bu büyük insani ve toplumsal aktivite, COVİD-19 bulaşma riski için aynı büyüklükte dikkat ve özen gerektirecektir. Bayram Namazı Hanefi fıkhı için vacib, Şafii fıkıh sistemi için sünnettir. Öyleyse, zorunlu durumlarda terk edilebilir. Bu noktada, pandemi nedeniyle bu Bayram namazına gidilmemesi yanlış olmayacaktır. Camiye gidecekler için aşağıdaki tedbirlerin alınması önemlidir:

• Bayram namazı öncesi Cuma namazı ve diğer vakit namazlarında, imam tarafından cemâateBayram namazı sırasında uyulması gereken tedbirler kısa ve anlaşılır bir üslupla anlatılmalıdır. 
• Namaz için abdest evde alınmalıdır.
• Namaza herkes kendi seccadesi ile gitmelidir.
• Maske mutlaka takılı olmalıdır. Eldiven kullanımına gerek yoktur.
• Cami giriş, çıkış yerlerinin görünebilir alanlarına, Bayram namazı için COVID-19 ile ilgili afişler asılmalı ve afişin içeriği namaza gelen herkes tarafından okunabilir kolaylıkta olmalıdır.
• Bayram namazı öncesi din görevlisi tarafından cemâate Bayram namazı sırasında uyulması gereken tedbirler kısa ve anlaşılır bir üslupla anlatılmalıdır. 
• Namaza duran her kişi arasında yanlamasına 1, arka arkaya secde boyu dışında en az 1 metre mesafe olacak şekilde namaza durulmalıdır.
• Maske ve sosyal mesafe kuralına uyum sağlanmış ortamda din görevlisi tarafından namaz süresi olabildiği kadar kısa tutulmalıdır. 
• Namaz sonrası bayramlaşma merasimi sosyal mesafeye uyarak, sözel biçimde yapılmalıdır. 
• Namaz bitiminde çıkış noktalarında yığılmayı önlemek için en arka sıradan başlanarak tek tek çıkılmalıdır., 
• Namaz sonrası eve gidildiğinde seccade açık havada en az 12 saat tutulmalı, eller ve yüz sabunla en az 20 saniye yıkanmalı, burun ve ağız içi de sabunlu su ile yıkanmalıdır. 
• Yaşı 65 ve üzeri olanlar ile kronik hastalığı bulunanlar bayram namazına gitmemelidirler.

Bayramın, çok yaygın uygulanan adetlerinden birisi de mezarlık ziyaretleridir. Mezarlıklarda bayramda kalabalığın artması muhtemel olacağından ziyaret arife ve bayram günleri haricinde de yapılabilir. Ziyaretler mümkün olduğu kadar az kişi ile yapılmalı ve kısa tutulmalıdır. Kişiler mutlaka maske takmalı, eldiven kullanmamalı, yanlarında alkol bazlı el antiseptikleri taşımalı, ziyaret sırasında aralıklı ama sık, hemen ziyaret sonrasında da eller el antiseptikleri ile ovalanarak temizlenmelidir. 

Ülke olarak, COVID-19’u yaz aylarında kontrol altına almaya çalışıyoruz, iyi de mesafe kat ettik. Eğer COVID-19’u kontrol altına alabilirsek, ikinci dalgadan korunabileceğiz ve bu sayede kış aylarını daha rahat geçirebileceğiz. Bu nedenle Kurban bayramını alternatif bayramlaşma merasimleriyle geçirmeliyiz. Herkes kendisine uygun olan alternatif bayramlaşma merasimleri bulabilir, örneğin;

• Telefon ya da internet iletişim araçlarıyla bayramlaşma yapılabilir.
• Bayram ziyareti yüz yüze olmalı diyenler için, görüşmelerin, iklimin de müsait olduğu düşünüldüğünde açık ortamlarda, kısa süreli, maskeli, ikram olmayan, sosyal mesafe kurallarına uyularak yapılabileceği ziyaretler gerçekleştirilebilir.
• Mümkünse birinci derece yakınlar hariç ev ziyaretinden kaçınılabilir.
• Kapalı ortamda görüşme gerçekleşecekse, odada pencereler açık tutulmalıdır. Ziyaretçiler de ev sahipleri de maskeli olmalıdır. Ziyaretler kısa tutulmalıdır; 5-10 dakika. Ziyaret yapılan kapalı alanın büyüklüğüne uygun sayıda kişi odaya alınmalıdır. 
• Ziyaretçilerimize, ihtiyaç hissedenlere su dışında ikramda bulunmayalım. Ancak maskesiz gelenlere maske ikramında bulunabiliriz.
• Bu bayramın favori ikramı %70’lik alkol içeren kolonyalardır. 
• Elbette yaşlılarımızı çok özledik ama biraz daha sabır; el öpme, tokalaşma, sarılma gibi ritüelleri bu bayramda bırakmamız gerekecek. 

Bayram sırasında ve hazırlığında, toplum içinde kurban kesiminde, camide, alışverişte Sağlık Bakanlığı COVID-19 Rehberindeki kurallara uyulmalıdır. (https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/)

Aman dikkat! 

Pandemiyi durdurmak,

Bugüne kadar başaralı olan çabaları boşa çıkarmamak,

Sonbahar ve kış aylarında tekrar pandeminin ağır sonuçlarına katlanmamak,

65 yaş üzeri yaşlı ve kronik hastalığı olan yakınlarımızla daha uzun süreler birlikte olabilmek, 

Ama hepimizi korumak adına,

Aman dikkat!

Her şey daha güzel günler için, biraz daha sabır TÜRKİYEM!

Prof.Dr. Selma Metintaş

Sağlık Bakanlığı COVİD-19 Bilim Kurulu Üyesi
ESOGÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürü
ESOGÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Öğretim Üyesi
Kırmızılar Harketi Sağlık Politikaları Danışmanı