Din bir varlık meselesi olarak insanın karşısındadır. Din, varlık ve varoluşu özlü bir biçimde ilahi metinlerle açıklanmıştır. Bütün ilahi metinler, Kur’an’ın içeriğini oluşturur. Kur’an tüm insanlığa en mükemmel manada Allah’ı tanıtmıştır.
2/255: “ 0, Allah ki, daima yaşayan ( diri, hayy), daima duran ( kayyum) ve bütün yaratılmışları ayakta tutandır.”
3/2: “ Kendinden başka hiç bir ilah olmayan Allah, canlı, kendinden varolan ve bütün varoluşa kaynaklık edendir.”
13/31: “ Bütün oluşlar Allah’a aittir.” Diye söz eder.
Yukarıdaki ayetler bağlamında şunları söylemek mümkün görünüyor. Allah, “ HAYY”ismiyle daima yaşayan, canlı ve diridir. Diğer bir ifade ile Allah yaşayandır yani hayatın kendisidir.
Yaratılış dini dediğimiz doğal dindir. Her insan bu din üzere yaratılmıştır.( Ed dinü’l fıtra) Tüm varlıklar içinde sadece insan ahlaki bir yapıdadır. Bu nedenle insan, manevi değerlerle yüklü tek varlık konumundadır. Manevi değerler Allah’ın insana nefy ettiği ilahi cevher olan ruh’un özellikleridir. Ahlak bir davranış bimidir. Kişinin yaşam biçimini oluşturan onun ahlakıdır. Sonuçta ahlak, ruhun fıtratıdır, ruha göre yaşamaktır.
Allah, varlıklara “ HAYY” ismi gereği destek verir, böylece “ HAYAT” ortaya çıkar. Hayat, bütün varlıklardaki dirilik, canlılıktır. Dinin bütün söylemleri insanın yaratılış gayesine göre fıtrat dairesinde yaşaması, Allah’ın istediği gibi yaşaması ve gerçek hayatı bulmasıdır. İnsanın gerçek hayat bulması “ HAYA” ile yaşamasıdır. İslam dini, haya ( edep) dinidir. Hayat, haya’dan gelir. İnsanın fıtrata göre hayat bulması haya’yı bulmasıdır. Hya bir hayat tarzıdır, ilahi hayattır. Bu nedenle hayanın kaynağı imandır. En ideal anlamda insan, fıtrat dairesinde yaşaması gerekir. Fakat bu hal, ideal bir haldir. İnsan nefsinin ayartması ile zaman zaman fıtrat dairesinin dışına çıkışlar yaşayabilir. Yani günah denilen şer alanına girer, ilahi emirlere karşı hallere düşebilir. Burada insanın karşısına haya duygusu çıkar.Haya bir ahlak terimidir. Nefsin çirkin davranışlarını terketmektir. Haya’yı utanma duygusu, ar olarak tanımlamak mümkündür. İşte bu utanma dugusu Allah’tan utanmadır. Bu nedenle haya, takvaya en yakın haldir. Haya ahlak güzelliğidir. Haya tümüyle hayır getirir. Haya, imanın bir göstergesidir. Haya aklın dıştan görünüşüdür, temyiz melekesidir. Haya duygusunu kaybeden hayvanlaşır, gerçek hayatı kaybeder.
