Geçen Haftaki yazımda Tarım Kredi Kooperatiflerinin kuruluş nedenlerini ve yapısını anlattıktan sonra 19 iştirakinden en büyüğü olan Gübretaş’ı ve Gübretaş’ın İran’daki iştiraki Razi Petrokimya’yı anlatmaya çalışmış ama konuyu tamamlayamamıştım.
Tarım Kredi’nin bağlı şirketi Gübretaş’ın en büyük hissesine sahip olduğu Razi Petrochemical Co’nyn 23’91 hisse ile ikinci büyük ortağı Asya Gaz A.Ş’nin sahibi olarak gözüken Şaban Kayıkçı ilginç bir kişilik. O tarihte Bakan olan Diyarbakırlı Mehdi Eker’in hemşerisi Şaban Kayıkçı Diyarbakır Tarım İl Müdürlüğünde memur olarak görev yaparken iş hayatına atılıyor ve Tanrı “Yürü ya kulum” diyor ve büyük bir iş adamı oluyor. Asya Gaz’ı kuruyor, Tarım Kredi Genel Müdürlüğünün iştiraki Gübretaş ile birlikte Razi Petrokimya’nın özelleştirme ihalesine katılıyor ve Razi Petrokimya’nin %23,9 hisse ile ikinci büyük ortağı oluyor.
Ne demiştik; Tarım Kredi’nin 19 İştiraki var. Bu 19 İştirakin de iştirakler var. Mesela bu 19 İştirakten en büyüğü Gübretaş’ın beş iştiraki var. Bunlardan İran’daki Razi’yi belirtmiştik. Gübretaş’ı büyük iştiraklerinden birisi de denizcilikle iştigal eden Negmar… Negmar’ın bazıları tamamen kendine ait bazılarında da ortaklarının 13 denizcilik şirketi bulunuyordu[i]….Ro-Ro gemileri, yolcu ve araç taşıyan feribotları, uluslararası sularda işleyen LNG tankerleri ile ciddi bir denizcilik ağına sahipti. Şirketlerin çoğunda Suudi Arabistanlı Nesma Grup da ortaktı..
Gübretaş, 2015’e yılında denizcilik işletmesi yapan bağlı şirketi Negmar’ın hisselerini satışa çıkardı. İhaleye katılan tek şirket olan Raintrade Petrokimya ve Dış Ticaret A.Ş.’nin sahibi Şaban Kayıkçı ve Suudi Arabistanlı ortaklarıydı. Raintrade, yükümlülüğünü yerine getirmediği için ihale iptal edildi. 2016’da tekrar çıkılan ihalede de Raintrade yine tek alıcıydı. Onun da aynı gerekçeyle iptalinin ardından yapılan üçüncü ihaleye iki firma katıldı: Raintrade ve Asya Gaz.
Yani Şaban Kayıkçı’nın İran’daki yatırımında ortağı olduğu Gübretaş, denizcilik hisselerini satıyor; Şaban Kayıkçı’nın şirketiyle, Şaban Kayıkçı’nın diğer şirketi ihalede yarışıyor; ihaleyi Şaban Kayıkçının şirketi Asya Gaz kazanıyordu. Araya bir bilgi daha girelim Diyarbakır Tarım İl Müdürlüğünün eski memuru kamuoyunun en çok konuştuğu iş adamlarından biri oldu. Zira; Bodrum’da Sezgin Baran Korkmaz’ın ilk çöktüğü otel Kervansaray’ı 30 milyon Euro’ya satın alan Şaban Kayıkçıydı. Şaban Kayıkçı Haliçport olarak bilinen projeyi üstlenen Haliç Altın Boynuz Marina şirketinde de FETÖ’nün yayın organı Zaman Gazetesinin sahibi Fettah Tamince’yle ortak. Şaban Kayıkçı’nın Suudi Arabistan ve Dubai’de de şirketleri var: Alchemist Energy Trading DMCC, Raintrade Petrokimya… Yirmi yılda memurluktan dünyanın pek çok ülkesinde şirketleri olan bir iş adamlığına yükselmek ticari bir dehanın marifeti olsa gerek…
Asya Gaz; Negmar’ı aldıktan bir süre sonra Negmar’ı denizci bir aileye Koç’lara satıyor… Negmar’ın yeni yönetim kurulu başkanı Mehmet Koç da kamuoyunun yakından tanıdığı bir isim. Binalı Yıldırım’ın oğlu Erkan ilk gemiciğini aldığında parayı nerden temin ettiği sorulduğunda Santour GmbH’dan 200 bin avro borç aldığını söylemişti. Olayı ilginç kılan Erkan Yıldırım’ın borç aldığını açıklamasından bir süre sonra Santour’un Binali Yıldırım’a bağlı Denizcilik İşletmeleri’nden Ankara feribotunu ihalesiz kiraladığı ortaya çıkmıştı. Kamuoyu Santour GmbH’nin CEO’su Mehmet Koç’u bu olayla tanımıştı… İşin ilginci Mehmet Koç Negmar Gübretaş’ın bünyesindeyken de bir süre Negmar’ın Genel Müdürlüğünü yapmıştı… Yani Negmar’ın ihalesine girerken, Negmar’ı ihaleye çıkaranlardan belki daha iyi tanıyordu…
Gübretaş’ı incelerken bir tanıdık isme daha rastlıyoruz: Şükrü Kutlu. Binali Yıldırım Ulaştırma Bakanı olunca Bakan Danışmanlığına getirdiği iki prensinden birisi -diğeri İbrahim Şahin- olan Şükrü Kutlu 2003-2014 ve 2016-2019 yılları arasında Türk Telekom Genel Müdür Yardımcılığı yapmıştı. 2019’dan bu yana da Türk Telekom International Grup Genel Müdürlüğü görevini yürüten Şükrü Kutlu, meğer 2015 Şubatı ile 2016 Nisan’ı arasında Gübretaş Genel Müdürlüğü yapmış… Yalnızca Gübretaş Genel Müdürlüğü değil; Gübretaş Yönetim Kurulu Üyeliği, Razi Petrokimya Yönetim Kurulu Üyeliği, Negmar Yönetim Kurulu Üyeliği ayrıca Negmar’a bağlı şirketlerin de bir kısmında yönetim kurulu üyeliği görevlerinde bulunmuş… Yani Türk Telekom’da edindiği özelleştirme ve satıcılık deneyimini Gübretaş’da da kullanmış…
Tarım Kredi Kooperatifi bu karmaşık yapısıyla denetimi, kontrolü zor bir kuruluş. Denetiminin zor olması, yüksek istihdam kabiliyeti, yurt dışındaki şirketleri, 19 iştiraki ve bağlı ortaklığı ile bunların iştiraklerinin yarattığı iş imkanları, yüz civarında kişiye yönetim kurulu üyeliği verme imkanı ile bir rant kapısı ve siyasilerin gözde kuruluşu. Son otuz yıldaki genel müdürlerinin, genel müdür olmadan önce veya genel müdürlük yaptıktan milletvekilliği yapması da bu kurumun ne kadar siyasallaştığının göstergesi… İştirakleri ve iştiraklerin iştiraklerinde onun üzerinde eski milletvekili çeşitli şirketlerde, yönetim kurulu üyesi olarak görev yapıyor. Yönetim Kurulu üyeleri arasında Tarım Kredi Genel Müdürlüğünün üst yöneticileri, iştiraklerin Genel Müdürleri, Cumhurbaşkanlığı ve Tarım Bakanlığının bazı bürokratları da yer alıyor…
Tarım Kredi Genel Müdürü Fahrettin Poyraz çeşitli açıklamalarında “Şirketlerin Yönetim Kurullarında görevlendirilen üyeler birden fazla şirkette görev yapıyor olsalar dahi sadece bir huzur hakkı ücreti almaktadır” dese de, Tarım Kredi Kooperatiflerini en iyi bilen gazetecilerden Milli Gazete yazarı Sadettin İnan Fahrettin Poyraz’ın aldığı maaş ve huzur hakları toplamının 180 bin lira olduğu iddiasını sürdürmekte, Fahrettin Poyraz’ın sadece İran’daki Razi şirketinden aldığı huzur hakkının aylık 10 nin Avro olduğunu vurgulamaktadır…
Konuyla ilgili olarak, geçmişte Tarım Kredi Kooperatiflerinde üst görev bürokrat olarak görev yapmış bazı arkadaşlara konuyu sorduğumda; “böyle bir karar alınmış olsa bile uygulaması ancak Tarım Kredi’nin yönetimine hâkim olduğu şirketler için söz konusu olabilir. Tarım Kredi’nin hisse oranının düşük olduğu özellikle yabancı ülkelerdeki şirketler için böyle bir sınırlamanın uygulanması mümkün değil” diyerek düşüncelerini ifade etmişlerdir.
Tarım Kredi’de ödenen huzur hakları çok konuşulacağa benziyor. Milli Gazete Yazarı Sadettin İnan; “Fahrettin Poyraz, boşta kalan dünürü Selahattin Külcü’yü GÜBRETAŞ’ın yönetim kuruluna atayarak aylık 10 bin lira huzur ücreti almasını da sağlamıştır.” Diyerek nepotist eğilimlere de vurguda bulunuyor…
Konu derin ve grift… Herşeyi anlamaya da anlatmaya da imkan yok. Sadettin İnan’ın bir cümlesini aktararak Gübretaş konusuna nokta koyalım: “İşin acı tarafı, gübreyi 2 bin 50 liradan ithal edip, çiftçiye 3 bin 240 liradan sattığına yönelik iddiaların adresindeki şirketin “çiftçi adına piyasaları regüle etme” görevi bulunan GÜBRETAŞ olması ise daha da düşündürücüdür.”
Gübretaş konusuna gereğinden fazla yer ayırdık. Dolayısıyla Tarım Kredi Marketleri yazamadık… Gelecek hafta inşallah bu konuyu inceleyelim ve Tarım Kredi Muamması yazı dizimiz üçüncü bölümüyle son bulsun.
[i] Negmar Denizcilik Yatırım A.Ş. (Negmar Denizcilik) Yönetim Firması
Bostan Denizcilik Limited Şirketi (Bostan Denizcilik) Ro-Ro Taşımacılığı
Hidiv Denizcilik (Hidiv Denizcilik) Ro-Ro Taşımacılığı
Narlı Feribot İşletmeciliği A.Ş. (Narlı Feribot) Feribot Taşımacılığı
IGLC Anka Shipping Investment S.A. – (Anka) Deniz Taşımacılığı
IGLC Dicle Shipping Investment S.A. – (Dicle) Deniz Taşımacılığı
Etis Lojistik A.Ş. (Etis Lojistik) Karayolu Taşımacılığı
Oruç Shipping Investment S.A. – (Oruç) Deniz Taşımacılığı
Hızır Shipping Investment S.A. – (Hızır) Deniz Taşımacılığı
İstanbullines Denizcilik Yatırım A.Ş. (İstanbullines) Yönetim Firması
SAT Shipping Investment S.A. – (Sat Shipping) Yönetim Firması
Bandırma Gemi İnşaat San. Tic. A.Ş. – (Bandırma) Limancılık
NBulkgas Deniz İşletmeciliği Limited Şirketi (Nbulkgas) Yönetim Firması
