Telemsan, bugün Cezâyir sınırları içinde kalmış târîhi bir şehirdir. En son Fransız sömürgesi olan Cezâyir, bu dönemin en bâriz izi olarak Fransızca konuşulan bir ülke bilinmektedir. Cezâyir’de Arapça bilenler ve konuşanlar kadar Fransızca bilip konuşan kişi vardır. Bu yüzden, bir kısım Cezâyir televizyon ve radyoları, Fransızca neşriyât yapıyorlar. Benzer cümleler, Fas için de söylenebilir.
Oysa, Cezâyir’deki Fransız hâkimiyetinin kat kat fazlası bir zamân, Türk hâkimiyetinde geçmiştir ve el’ân orada Türkçe yayımlanan bir televizyon ve radyodan bahsedilmemektedir. Oruç Reis’den başlayarak nice Türk başbûğu, kumandan ve vezîri, Cezâyir’de bizim adımızı yaşatmış, şânımızı yürütmüştür. En son, Sultan Birinci Abdülhamîd Hân ile Sultan Üçüncü Selîm Hân devirlerinde, kapdân-ı deryâlık, beylerbeyilik, vezîrlik ve nihâyet sadr-ı âzamlık yapan Palabıyık Hasan Paşa, delikanlılık yıllarında tayfa olarak Cezâyir’de bulunduğu için, hem bizim târîhimize, hem de Dünyâ târîhine “Cezâyirli Gâzî Hasan Paşa” diye geçmiş, öyle anılmıştır.
Türk denizcilik târîhinin hem sivil, hem de askerî sâhalarında, adı hürmetle anılan Barbaros Hayreddîn Paşa, o usta işi deryâ erliğine Cezâyir’de erişmiş, orada pişmiş, olgunlaşmıştır. Kaanûnî Sultan Süleyman Hân’ın dâveti ile İstanbul’a gelip Türk Cihân Devleti’nin Kapdân-ı Deryâlık koltuğuna oturan ve Kapdân Paşa Baştardası’na kurulan Barbaros Hayreddîn Paşa, o sırada Cezâyir Türk Sultanlığı’nın Tahtı’nda oturuyordu. Kaanûnî Sultan Süleyman Hân, ona Kapdân-ı Deryâlık pâyesi verdiğinde, şânlı Barbaros da, buna mukâbil Cezâyir Sultanlığı’nı Cihân Pâdişâhı’na takdîm eylemiş idi. Kaanûnî Sultan Süleyman Hân, bu cemîlenin altında kalmamış, Hayreddîn Paşa’yı, Kapdân-ı Deryâlığa ilâve olarak Cezâyir Beğlerbeği yapmıştı. Müstakil Cezâyir Sultanlığı’ndan, Osmanlı Türk Cihân Devleti’nin Cezâyir Beğlerbeğliği’ne geçmeyi, bir rütbe terfîi şeklinde idrâk eden Barbaros Hayreddîn Paşa, Cihân’a bir başka göz ile bakıyordu.
Hayreddîn Paşa’nın ağabeyi Oruç Reis, Cezâyir Türk Sultanlığı’nın hem kurucusu, hem de ilk hükümdârıdır. Oruç Reis, yazımızın başında adını andığımız Telemsan Kal’ası’nı İspanyol ordusuna karşı müdâfaa ederken şehîd olmuştur. Onun şehâdet sahnesi, Kürşad’ın Çin ordusunu peşine takıp yanındaki otuz dokuz yiğidi Vey Irmağı yalısına götürüp vuruşa vuruşa toprağa düşmesine pek benzer. Aradaki fark, Çin ordusu yerine İspanyol ordusundan, Vey Irmağı yerine de Rio Salado’dan ibârettir. Son nefesini verirken, Oruç Reis’in yanında da otuz dokuz yiğit gâzî Türk yoldaş var idi. Bu yüzden, Oruç Reis, Akdeniz sularına düşen Kürşad aksidir.
Bugünkü eğitim sisteminde yetişen Türk çocukları, maalesef Telemsan’ın adını bilmiyorlar. Atlas üzerinde onu gösteremiyorlar. Böyle olunca da, Telemsan önündeki gâzî Türk yoldaşların torunu olma hazzını da tadamıyorlar. Kökünü bilmeyen ağacın meyvesi ham kalmaya ve tatsız olmaya mahkûmdur. Ne diyelim?..
