Bugün Yunanistan’ın sınırları içinde kalan Girit Adası, Türk’ün uğruna en çok kan döktüğü yerlerden biridir. Evliyâ Çelebî’ye nazaran, bizim uğruna en çok şehîd verdiğimiz kale Kandiye’dir ve Kandiye, Girit’in Türklerce en son fethedilen şehridir. Evliyâ Çelebî, Kandiye’nin fethinde bizzat bulunmuştur. Sadr-ı âzam Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa, Kandiye Fâtihi’dir. Kandiye’nin anahtarları 1 Cemâziyelevvel 1080 (27 Eylûl 1669) Cuma günü, Fâzıl Ahmed Paşa’ya teslîm edilmişti.
Seyâhatnâme’sinin sekizinci cildinin neredeyse yarısını Girit’e ayıran Evliyâ Çelebî, bu son Kandiye muhâsarasının günlüğünü tutmuş görünmektedir. Orada anılan Horasan Erenlerinden Söylemez Ali Dede, ağzındaki otuz iki dişi sökerek, konuşma hassasını kaybeder ve Kandiye sırtlarındaki dağda bir mağaraya yerleşir. Kimseyle konuşmayan Söylemez Ali Dede, sâdece Evliyâ’ya açılır ve Kandiye’nin fetih vaktini bildirir. Ali Dede’nin ağzından çıkan her diş, bir aya tekâbül eder. Yâni, kuşatmanın otuz ikinci ayı içinde Kandiye fetholunacaktır. Söylemez Ali Dede’nin sözü, bir velî kerâmetidir ve Fâzıl Ahmed Paşa’nın başlattığı kuşatma, tam otuz ikinci aya girdiğinde, zafere ve dahî fetihe dönüşür.
Kandiye’ye giren Ahmed Paşa, bütün ordu birliklerine, şehîd ve yaralı sayısını tesbît edip defterlere geçirilmesini emreder. Evliyâ Çelebî, o defterleri tek tek görür ve oralarda yazılı şehîd rakamlarını, bütün Osmanlı eyâletlerini ve asker sınıflarını sıralayarak uzun bir liste hâlinde verir. Ortaya çıkan şehîd ve yaralı sayıları, yüz binli rakamlardır. Sultan İbrâhim’in saltanatında 1055 (1645) yılında başlayan Girit muhâsarası, Sultan Dördüncü Mehmed’in saltanatında, 1669 senesinde fetihle noktalanmıştır. Yâni, Girit kuşatması milâdî hesapla yirmi beş sene sürmüştür. Evliyâ Çelebî’nin görüp şehîd saydığı defterler, Kandiye’nin son kuşatmasına dâir tutulan defterlerdir. Yirmi beş yıllık Girit seferlerini hesâba katarsak, ortaya çıkacak sayı, kat kat artacaktır.
İşte bütün bu yüksek râkımlı Girit heyecânı yüzünden, ne vakit Girit’in başına bir belâ yaklaşsa ve Girit’in fiyatı sorulsa:
“Biz Girit’i aldığımız fiyata satarız! Yâni, onun uğruna döktüğümüz kanlar ve verdiğimiz canlar kadar kan akıtmadan, can almadan Girit’i kimselere vermeyiz!”
diyorduk.
Lâkin, hiç de öyle olmadı. 1897 yılında açılan Yunan Harbi’nde, rakîbimizi evire çevire yendiğimiz, şânlı zaferler kazandığımız hâlde, böyle bir askerî gâlibiyetin bedeli olarak, 23 Receb 1315 (18 Aralık 1897) Cumartesi günü, Girit’in muhtâriyetini, yâni, bağımsızlığını tanıdık. İngiliz, Fransız ve Rus ağabeylerinin eteklerine yapışan Yunan, her zamânki amorti tâlihine kondu ve bizden kopan Girit’i kendine bağladı.
Rahmetli Emin Bülend Serdâroğlu, aldığımız fiyata satamadığımız Girit ile Yunan’ın bu harbdeki hâline şu mısrâları yazmış idi:
“Garb’ın cebîn-i zâlimi affetmedim seni!
Türk’üm ve düşmanım sana kalsam da bir kişi!”
