Hazırlayan: Prof. Dr. Kemal Karpat
Yayınevi: Ufuk Kitapları
ISBN: 975-60655-36-2
Sayfa Sayısı: 359
Yayım Tarihi: 2000

Hazırlayan: Mehmet MEMİŞ, (E) Öğretmen

“Dünya tarihi neden Osmanlı tarihi olmadan eksik kalır?” Osmanlı dönemini farklı bir açıdan ele alarak Türklerin dünya tarihinde oynadığı önemli rolü belirtmek ve bilhassa modern Avrupa’nın doğuşunu hazırladığını vurgulamak… Geri kaldığı düşünülen Osmanlı’nın ötesinde, köklü bir varlığı olan ve dünya çapında etkilerini Avrupa ve Ortadoğu’da sürdüren bir başka Osmanlı’nın bulunduğunu anlatmak… Osmanlı Devleti’nin tarihini ve idare sistemini inceleyip anlamak ve elde edilen tecrübe ve bilgileri bugünün sorunlarını çözmek için kullanmak… Ve daha fazlası… Osmanlı ve Dünya, Osmanlı Devleti’nin dünya tarihindeki yerini olduğu kadar, modern tarihin oluşumundaki rolünü de ortaya çıkarmaya yönelik ilk girişimlerden biri…(Arka kapak yazısı)

Editörün görüşü

Pek çok önemli bilim adamının katkıda bulunduğu bu derlemede Osmanlı tarihinin genel dünya tarihi içindeki yeri, konunun niçin hak ettiği önemi görmediği tartışılıyor; orta ve uzun vadede bu bilgisizliğin/ihmalin nasıl aşılabileceği hakkında fikir yürütülüyor. Türkiye’nin yetiştirdiği en önemli sosyal bilimcilerden olan Kemal Karpat tarih, sosyoloji, siyaset bilimi, nüfus araştırmaları, edebiyat araştırmaları gibi sahalarda eser vermiş, yapıtları Cambridge, Oxford, Princeton, Brill kalitesindeki yayınevlerince basılmış dünya çapında bir değerimizdir. Kitapları, makaleleri farklı ülkelerde, değişik dillerde yayınlanmıştır. 

Kitaptaki makaleler ve bilim adamları şunlardır:

 Osmanlı Tarihinin Dünya Tarihi’ndeki Yeri, Arnold Toynbee

 Dünya Tarihinde Osmanlı İmparatorluğu, William McNeill.

Modern Avrupa’nın Gelişmesinde Türk Etkisi, Halil İnalcık.

Modern Ortadoğu’nun Osmanlı Geçmişi, Alberl Hourani.

Osmanlı Tarihinin Dönemleri: Yapısal Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım,Kemal Karpat.

 Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Ekomnomisindeki Yeri (1600 – 1914); Bazı Gözlemler ve Sorunlar, Charles îssaıvi.

Amerika’da Osmanlı Araştırmaları, Stanjord J. Shaw.

Kitap öncü bir gayret olarak Osmanlı tarihinin dünya tarihi içindeki yerini tartışmaya açıyor. Halil İnalcık, Stanford Shaw, Albert Hourani, Charles Issawi gibi alanın uzmanları haricinde Arnold Toynbee ve William McNeill tarzı dünya tarihçilerinin yorumları da dahil edilmiştir. Kapsamlı bir bilimsel toplantının ciddi bir akademik derleme hâline dönüştürülmesi örneği.

*****

Elinizdeki cilt, Osmanlı araştırmalarına artan ilginin ifadesi olup dünya tarihinde Osmanlı devletinin yerini yeniden tayin etmek yolunda ortak bir çabayı ifade etmektedir. Kitap, önde gelen Osmanlı araştırmacılarının bazılarınca ve dünya tarihi ve Orta Doğu siyaseti ile ekonomisi konusundaki otoritelerce yazılmış yedi disiplinlerarası yazıyı içermektedir. Bu yazılar üzerine yapılan yorumların bazıları da bu ciltte yer aldı. Bazıları sonradan gözden geçirilmiş olan asıl yazılar ve yorumlar, 6-9 Mayıs 1971 tarihinde Madison, Wisconsin Üniversitesi’nde toplanan OsmanlI araştırmaları hakkmdaki bir konferansa sunulmuşlardı. 

Bir makale  olabilecek altı sayfalık giriş bölümünde Kemal Karpat şöyle demektedir:

Bu kitabı oluşturan yazılar bundan yirmi beş yıl kadar evvel tebliğ olarak bir konferansa sunulmuştu. Konferansı Türk tarih ve toplumunu inceleyecek bir program geliştirmek amacıyla Wisconsin Üniversitesi adına hazırlamıştım. Dünyanın tanınmış tarihçi ve sosyal bilimcilerinin katıldığı bu konferansın serüveni Osmanlı tarih anlayışının acı durumunu çok iyi ortaya koymaktadır. 

Kitabın ana amacı, Osmanlı dönemini değişik bir açıdan ele alarak Türklerin dünya tarihinde önemli bir rol oynadıklarını belirtmek ve bilhassa modern Avrupa’nın doğuşunu hazırladığını vurgulamaktı. Ama bunu yaparken Osmanlı dönemini uluorta övmek yerine bir kaç ana özlü konuyu ele almayı yeterli gördük. Baş amacım, Batı’da Türklerin geçmişine karşı yeni bir yaklaşıma ve yeni bir görüşe ön ayak olmaktı. Amaç, tezler ileri sürerek onları savunmak değildi. Alışılagelmiş, basmakalıp görüşlerin, karikatürize edilmiş, geri ve aşağı görülen bir Osmanlının ötesinde, köklü bir varlığı olan ve dünya çapında etkilerini Avrupa’da ve Orta Doğu’da sürdüregelen bir başka Osmanlının bulunduğunu anlatmaktı. 

Dikkat edilirse Osmanlı ve Türk terimlerini eşit manada kullanıyorum çünkü Avrupa’da olsun, diğer ülkelerde olsun, daha ondördüncü yüzyıldan beri Osmanlı ve Türk terimleri aynı anlamda kullanılmaktadır. Cumhuriyet Türkiyesi, tarihin ve kültürün devlet emriyle yaratılamayacağını ve silah gücü ile ayakta tutulamayacağını anladığı gün, Osmanlı dönemine karşı duyduğu tedirginliği bırakarak özüne dönebilecektir. Tarihî tecrübenin yarattığı bir kültür ve ikisinin birleşiminden doğan bir yaşam vardır. Biz burada siyasî Osmanlı, yani siyasî rejim olarak saltanattan söz etmiyoruz. Yeni şekillere bürünerek yaşayan ve varlığını sürdüren, toplumumuzun kendi tarihî tecrübelerinden ve özel psikolojisinden doğan kültüründen söz ediyoruz. 

Türkiye toplumu ırk üzerine kurulmamıştır. Osmanlı tarihinin ortak tecrübesine dayanan ve Osmanlı döneminde geçirdiği yapısal değişimlerle kendi kültürünü yaratan bir toplumdan söz ediyoruz. Cumhuriyet dönemi, bu kültüre yeni şekiller vererek çağdaşlaştırmıştır.

 Kitaptaki yazılar (bir dereceye kadar benim “Periyodizasyon” denemem bir yana bırakılırsa) Osmanlı kültürüne ve iç gelişmelerine fazla yer vermemiştir. Kitap başlığının ifade ettiği gibi ağırlık Osmanlı devletinin dünya tarihindeki yerine ve modern dünyanın ortaya çıkışını nasıl etkilediğine verilmiştir. Gerçekten de kuruluşundan çöküşüne kadar Osmanlı devleti, çevresinde bulunan büyük güçlerle devamlı ilişkiler kurarak, gereğinde anlaşarak, gereğinde çarpışarak altı yüz yıl varlığını sürdüregelmiştir.  Bizans devletinin varisi olarak kendini Roma kilisesinin karşısında bulmuş ve bu kilisenin siyasî gücünü kaybetmesinde çok etkili olmuştur Başka bir deyişle Avrupa’da millî devletlerin ortaya çıkışını kolaylaştırmıştır.