Yazar: Bilâl N. Şimşir

Yayınevi: Bilgi Yayınevi

ISBN: 9789752202610

Sayfa Sayısı: 422

Yayım Tarihi: 1985

Baskı: 2

Hazırlayan: Mehmet MEMİŞ, (E) Öğretmen

Malta Adası, Kurtuluş Savaşı sırasında, o günlerdeki aydınların belleğine kazınmış bir addır. Pek çok insan için korkulu bir düştür Malta. Çoğu İstanbul’da bulunan paşalar, komutanlar, ya da İstanbul dışında etkin olabileceği düşünülen insanlar, binbir türlü düzenle ele geçirilerek yakalanırlar, Padişah Hükümetiyle işbirliği yapan İngilizlerce toparlanarak sonu belirsiz bir yolculuga çıkmak üzere gemilere tıkılırlar. Onlarınki yakalanmak değil, tam anlamıyla avlanmaktır. Sinsice İngiliz tuzağına düşerler teker teker. Bir yandan Anadolu’da Kurtuluş Savaşı süreken, bir yandan da Malta Sürgünleri sorunu çıkmıştır Mustafa Kemal’in, savaşanların karşısına.

Kimlerdir Malta Sürgünleri? Çoğunu tanırız. Şimdiye dek kaynaklarda yalnızca Malta’ya sürgün edildiklerini bildiğimiz ünlü kişilerdir. Neden sürüldüklerini, sürgündeki yaşamlarının iç yüzünü, kurtulmak için bireysel çabalarını bütün ayrıntılarıyla ele alan “Malta Sürgünleri”, değerli araştırmacı Bilal N. Şimşir’in İngiliz arşivlerindeki belgelere dayanarak ustalıkla kaleme aldığı ilginç bir araştırmadır. (Kapak Yazısı)

****

Malta Sürgünleri, Kurtuluş Savaşımızın karanlıkta kalmış kimi yönlerini gözler önüne seren bir eser.  Yakın tarihimizin, ilginç sayfalarından biri de Malta sürgünleri olayıdır. Mondros Mütarekesi üzerine, Türklerin o zaman hala etkili olan ve yaygın bir örgüte sahip olan İttihat ve Terakki partisi üyelerine karşı, İngiltere tarafından Türkiye’de amansız bir «insan avı» başlatıldı. Kurtuluş hareketi başlaması üzerine şimşekler Mustafa Kemal ve arkadaşlarına yöneldi. İngiliz polisi, padişah hafiyesi ve Ermenilerin takibi ile yakalanan zevat sorgusuz sualsiz apar topar İngiliz gemilerine tıkılarak Malta’ya sürüldü. 1919 – 20 yıllarında  toplam, 140 kadar Osmanlı vatandaşı, Malta’ya gönderildi.

Sürülenlerin arasında sadrazamlık, şeyhülislamlık, nazırlık, meclis başkanlığı, mebusluk yapmış devlet adamlarının yanı sıra  Genelkurmay başkanı, harbiye nazırı, ordu kumandanları,  büyük paşalar gibi kalbur üstü kişiler vardı. Tanınmış profesörler, yazarlar. düşünürler, gazeteciler, valiler, her rütbeden askerler aynı sürgün kampında çile doldurdular. Sürülenlerin çoğu mütareke yıllarında Damat Ferit hükümeti zamanında siyasi öç alma hırsıyla Türk makamlarınca yakalanarak  Mehşur Bekir Ağa Bölüğüne tıkılmış yine aynı kinle sürgüne yollanmak üzere İngilizlere teslim edilmiştir. Olaylar İngilizlerin İstanbul’u  işgaliyle iyice pervasızlaşmış ve Meclisi  Mebusan’ı  basarak Milletvekillerini yakalamaya  varacak kadar keyfi hale gelmişti. Ölçü şuydu: Kuvay ı Milliyeciler ve onların taraftarları, Serv Anlaşmasına karşı gelebileceğini düşünülen kişiler, İngilizlere zorluk çıkaran  her rütbeden askerler, paşalar, ve azınlıkların  özellikle Ermenilerin ihbar ettiği kişiler.

Sürgün hayatı ayrı bir dram.  Ortada resmi ve somut bir suçlama olmadan insanların esir kampına konması onların feryatlarına ve başvurularına İngiliz makamlarının sağır kesilmesi. Burada gene Batı’nın çifte standardını görüyoruz .Müttefikler Birinci Dünya Savaşından yenilmiş olarak mütareke imzalamış olan Alman ve  Bulgaristan vatandaşlarına benzer muamele yapmamışlardır. Hâlbuki bizim tutsaklara ne ile suçlandıklarını dahi bildirmemişler. Ne bir iddianame , ne bir mahkeme olmadan onlar iki yıl tutulmuşlardır. Bu arada kamptan iki sefer firar olmuş birinde iki diğerinde on altı kişi özgürlüğüne kavuşmuştur.

Ermeni iftiraları da bu süreçte kotarılmaya başlanmış bu suçlama ile suçlanan kişilerin uluslararası mahkemelerde yargılamaları kabul ettirilmeye çalışılmıştır.

 Malta Sürgünlerinde olaylar Kurtuluş savaşındaki gelişmelere bağlı olarak değişiklik göstermiş ve  Mustafa Kemal’in basiretli liderliğinde çözüme kavuşmuştur. Mustafa Kemal, tutuklama ve sürgünlerin sürmesi  üzerine misilleme olarak Anadolu’da görevli olan biri albay yirmiden fazla İngiliz askerini tutuklatmıştır. Sakarya zaferinin kazanılması üzerine rehinelere karşı sürgünler Türkiye’ye teslim edilmişlerdir.

Yukarıdaki  özetle verilen olaylar kitapta İngiliz belgelerine  dayanılarak günlük olarak akıcı bir dille anlatılmıştır. Bazı sürgünlerin kısa biyografileri verilmiştir.  Ayrıca olaylarla ilgili Osmanlı hükümetinin ve Ankara hükümetinin yazışmaları ile sürgünlerin İngilizlere yazdığı dilekçelerle  kitap zenginleştirilmiştir.

Kitabın son bölümüne yazar tarafından  bir sonuç bölümü konmuş orada 140 kişili sürgünlerden bazılarının İstanbul’a  döndüğü, çoğunun Ankara’da kurtuluş mücadelesine katıldığı, içlerinden bazılarının da Atatürk’e suikast suçu ile İstiklal Mahkemesince ölüme cezasına çarptırıldığı değerlendirilmiştir. 

MALTA’YA SÜRÜLENLERİN LİSTESİ (Sürgündeki numara sıralarına göre)

2667 Ali İhsan Paşa (Sabis), Eski Altıncı Ordu Komutanı,                                                                            2668 İbrahim Ahmet, Onbaşı, Ali İhsan Paşa’nın Emir Onbaşısı,                                                               2675 Hüseyin Cahit (Yalçın), İstanbul Mebusu, Gazeteci,                                                                           2676 Celil Bey, Albay,                                                                                                                                              2677 Şerafettln Efendi, Yüzbaşı,                                                                                                                               2678 Hazım Bey, Binbaşı,                                                                                                                                  2679 Mehmet Tevfik Bey, Yarbay,                                                                                                                  2680 Ahmet Tevfik Bey, Albay,                                                                                                                       2681 Ömer Bey, Binbaşı,                                                                                                                                          2682 Tevfik Hadi Bey, Siyasi Polis Müdürü,                                                                                                   2684 Yusuf Ziya Bey, Emekli Binbaşı, İttihat ve Terakki Üyesi,                                                                   2685 Habip Bey, Bolu Mebusu,                                                                                                                                                           2686 Mehmet Sabit Bey, Sivas Valisi,                                                                                                                         2687 Veli Necdet Bey, Dahiliye Nazırlığı Müsteşarı,                                                                                                2688 Hasan Fehmi Bey, Sinop Mebusu,                                                                                                                   2689 Ali Fethi Bey (Okyar), Eski Sofya Elçisi, Dahiliye Nazırı,                                                                              2690 Tahir Cevdet Bey, Ankara Valisi,                                                                                                                     2691 Rahmi Bey, İzmir Valisi,                                                                                                                           2692 İsmail Canbulat Bey, Dahiliye Nazırı,                                                                                                         2694 Cemal Efendi, Yüzbaşı,                                                                                                                                    2695 Abdülgani Bey, Yarbay,                                                                                                                           2696 Nevzat Bey, Yüzbaşı,                                                                                                                                        2697 Mümtaz Bey, Emekli Yarbay,                                                                                                                                  2698 Fazıl Berki Bey, Çankırı Mebusu,                                                                                                                     2699 Dr. Halil Bey, Yüzbaşı,                                                                                                                                     2700 Ahmet Cevat Bey, Albay, İstanbul Merkez Kumandanı,                                                                             2701 İbrahim Bedrettin Bey, Diyarbakır Valisi,                                                                                                        2702 Atıf Bey, Ankara Mebusu,                                                                                                                                       2703 Ferit Bey, İttihat ve Terakki Sekreteri,                                                                                                                2704 Macit Bey, Sayıştay Memuru,                                                                                                                            2705 Hüseyin Kadri Bey, Karesi Mebusu,                                                                                                                      2706 Hoca Rlfat Efendi, İttihat ve Terakki Temsilcisi,                                                                                           2707 Mazlum Bey, Binbaşı,                                                                                                                                         2708 Ahmet Haydar Bey, Binbaşı,                                                                                                                  2709 Sami Bey, Albay,                                                                                                                                                2710 İbrahim Hakkı Bey, Binbaşı,                                                                                                                   2711 Mustafa Asım Bey, Of Mutasarrıfı,                                                                                                                2712 Hilmi Bey, Kırklareli Mutasarrıfı,                                                                                                                    2713 Aziz Cihangiroğlu, Kars Şurası Adalet Bakam (Mümessili),                                                                         2714 Pavlo Jamusev, Kars Şurası Rum Üyesi,                                                                                               2715 Hasan Han Cihangiroğlu, Kars Şurası Savunma Bakanı,                                                                            2716 Mehmet Bey Alibeyzade, Kars Valisi,                                                                                                            2717 İbrahim Cihangiroğlu, Kars Şurası Başkanı,                                                                                                  2718 Zekeriya Zihni Bey, Edirne Valisi,                                                                                                                  2719 Ahmet Muammer Bey, Konya Valisi,                                                                                                    2720 Musa Bey Salahov, Kars Polis Müdürü,                                                                                                          2721 Yusuf Bey Yusufoğlu, Kars Şurası Gıda Bakanı,                                                                                              2722 Tauchitgin Memlejeff, Kars Emniyet Müdürü,                                                                                             2723 Gani Bey, İttihat ve Terakki Temsilcisi,                                                                                                                2724 Ahmet Bey, Sıvas Valisi,                                                                                                                                   2725 Radjinski  Matrol, Kars Şûrası Rus Üyesi,                                                                                                           2726 Vafiades Stefani, Kars Şıûrası Rum Sosyal Yardım Bakanı,                                                                 2727 Muhlis Bey Mehmetoğlu, Kars Şûrası P.T.T. Genel Müdürü,                                                                            2728 Salah Cimcoz Bey, İstanbul Mebusu,                                                                                                               2729 Mehmet Sabri Bey, Saruhan Mebusu,                                                                                                           2730 Süleyman Sudi Bey, Lazistan Mebusu,                                                                                                            2731 Ubeydullah Efendi, İzmir Mebusu,                                                                                                                  2732 Dr. Süleyman Numan Paşa, Ordu Sağlık Müfettişi,                                                                                    2733 Memduh Bey, Musul Valisi,                                                                                                                               2734 Hayri Efendi Ürgüplü, Şeyhülislam,                                                                                                                2735 Saip İbrahim Pirzade, Devlet Şûrası Başkanı, Nazır,                                                                                    2736 Ahmet Nesimi Bey, Hariciye Nazırı,                                                                                                                 2737 Faik Bey, Merzifon Kaymakamı,                                                                                                                          2738 Şükrü Bey (Kaya), Mülkiye Müfettişi,                                                                                                     2739 Hacı Ahmet Paşa, Enver Paşa’nın Babası,                                                                                                  2740 Rıza Hamit Bey, Bursa Mebusu,                                                                                                                        2741 Yakup Gallus,                                                                                                                                             2742 Zülfi Bey (Tiğrel), Diyarbakır Mebusu,                                                                                                               2743 Feyzi Bey (Pirinççioğlu), Diyarbakır Mebusu,                                                                                                    2744 Sarafoğlu  Michel, Osmanlı Ordusunda Teğmen, Tercüman,                                                                     2745 Tahir Bey, Yüzbaşı,                                                                                                                                              2746 İzzet Basri, Diyarbakır Askerlik Dairesi Katibi,                                                                                                  2747 Mehmet Hilmi Bey, Emekli Yüzbaşı,                                                                                                      2748 Abdullah Murgan, Çavuş,                                                                                                                               2749 Mehmet Abed, Er,                                                                                                                                     2750 Mustafa Sıtkı, Onbaşı,                                                                                                                              2751 Şevket Ziya Bey, Süvari Teğmeni (Fahrettin Paşa’nın Yaveri),                                                                      2752 Fahrettin Paşa (Türkkan), Medine Kumandanı,                                                                                              2754 Prens Abbas Halim Paşa, Nafia Nazın,                                                                                                            2755 Prens Sait Halim Paşa, Sadrazam,                                                                                                                       2756 Mithat Şükrü (Bleda), İttihat ve Terakki Genel Sekreteri, Burdur Mebusu, Maarif Nazırı,                       2757 Hacı Adil Bey, Mebusan Meclisi Başkanı,                                                                                                          2758 Mahmut Kamil Paşa, Eski Beşinci Ordu Komutanı,                                                                                       2759 Ziya Gökalp, Üniversite Hocası, Akdağ Madeni Mebusu,                                                                              2760 Halil Bey (Menteşe), Meclis Başkanı, Nazır,                                                                                                   2761 Kemal Bey (Kara Kemal), İaşe Nazırı,                                                                                                           2762 Ali Münif (Yeğena), Nafıa Nazırı,                                                                                                                            2763 Ahmet Şükrü Bey, Maarif Nazırı,                                                                                                                       2764 Ahmet Ağaoğlu, Üniversite . Hocası, Gazeteci, Yazar, Afyon Mebusu,                                                     2765 Hüseyin Tosun Bey, Erzurum Mebusu,                                                                                                           2767 Mehmet Arif Bey, Binbaşı,                                                                                                                                 2768 Nuri Bitlisi Yusuf, Çavuş,                                                                                                                                       2769 Nuh Eyüp, Mürsel Paşa’nın Emireri,                                                                                                                 2770 Hakkı Mürsel Paşa (Bakü), Tümen Komutanı,                                                                                                 2771 Çürüksulu Mahmut Paşa, Senatör,                                                                                                                2772 Mehmet Cemal Paşa (Mersinli), Harbiye Nazın, Isparta Mebusu,                                                        2773 İsmail Cevat Paşa (Çobanlı), Erkan-ı Harbiye-i Umumi’ye Reisi,                                                                      2774 Hasan Tahsin Bey, Erzurum ve Şam Valisi,                                                                                                      2775 Dr. Mehmet Esat Paşa (Işık), Hilal-i Ahmer Cemiyeti Reisi, «Milli Kongre»nin Kurucusu                     2776 Hüseyin Rauf Bey (Orbay), Bahriye Nazın, Sıvas Mebusu,                                                                          2777 Ahmet Şevket Bey (Galatalı), Albay, İstanbul Merkez Kumandanı,                                                           2778 Mustafa Vasıf Bey (Kara Vasıf), Sıvas Mebusu,                                                                                              2779 Mehmet Şeref Bey (Aykut), Edime Mebusu,                                                                                                2780 Ahmet Faik Bey (Kaltakkıran), Edirne Mebusu,                                                                                               2781 Numan Usta, İstanbul Sosyalist Mebusu,                                                                                                        2782 Ali Salt Paşa, Eski Yemen Kumandanı,                                                                                                            2783 Ebüzziyazade Velit Bey, İstanbul Gazeteciler Cemiyeti Başkanı,                                                             2784 Süleyman Nazif Bey, Vali, Yazar, Şair,                                                                                                               2785 Celal Nuri (İleri), Gelibolu ,Mebusu, Gazeteci,                                                                                               2786 İslam Ali, Ali Sait Paşa’nın Yemenli Evlatlığı,                                                                                                          2787 Ahmet Emin (Yalman), «Vakit» Gazetesi Yazarı,                                                                                             2788 Mehmet Muammer Bey, İstanbul Polisi Siyasi Kısım Müdürü,                                                                       2789 Hilmi Abdülkadir Bey, Emekli Binbaşı,                                                                                                               2790 Eczacı Mehmet, İşadamı,                                                                                                                                      2791 Aka Gündüz (Enis Avni) Bey, «Alay” Gazetesi Başyazarı,                                                                               2792 Rafet Paşa, Eski Samsun Kumandanı,                                                                                                                    2793 Kel Ali Bey (Çetinkaya), Afyon Mebusu,                                                                                                           2794 Ali  Seyyit Bey, Senatör,                                                                                                                                     2795 Mehmet Kâmil Bey, Musullu Gazeteci,                                                                                                              2796 Mustafa Kırzade (Acenta Mustafa), Tacir,                                                                                                                 2797 Dr. Abdüsselami Paşa, Eski Yemen Kumandam, Emekli General,                                                              2798 Mustafa Reşat Bey, İstanbul Siyasi Polis Müdürü,                                                                                                                           2799 Hacı Ahmet Bey, Sivas İttihat ve Terakki Delegesi,                                                                                    2800 Mustafa Abdülhalik (Renda), Bitlis Valisi,                                                                                                        2801 Basri Bey, Yarbay, Cevat Paşa’nın Damadı,                                                                                                     2802 Âgâh Bey,                                                                                                                                                            2803 Yakup Şevki Paşa (Subaşı), Dokuzuncu Ordu Kumandanı,                                                                           2804 Murat Bey,                                                                                                                                                                    2805 Ali Cenani Bey, Antep Mebusu,                                                                                                                       2806 Andavallı Mehmet Ağa,                                                                                                                                            2807 Süleyman Faik Paşa,                                                                                                                                                 2808 Ali Nazmi Bey,                                                                                                                                                        2809 Mehmet Nazım Bey,                                                                                                                                                2810 Hoca İlyas Sami Bey,  Muş Mebusu,                                                                                                      2811 Mehmet Atıf Bey,                                                                                                                                                2812 Süleyman Necmi Bey,                                                                                                                                    2813 Sefer Bey,                                                                                                                                                                 2814 Burhanettin Hakkı Bey,                                                                                                                                        2815 Mehmet Rıfat Bey,                                                                                                                  2816 Mehmet Nuri Bey,                                                                                                                                               2817 Mehmet Ali Bey,                                                                                                                                                     2818 Cemal Oğuz Bey,                                                                                                                                                            2819 Mehmet Adil Bey,                                                                                                                                                   2820 Mehmet Rüştü Bey,