Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un kararı ile OHAL ilan edilmiş, 9-21 Ekim tarihleri arasında uygulanmasına karar verilen OHAL kapsamında başkente giriş çıkışlar kısıtlanarak, sokağa çıkma yasağı getirilmiştir. Ayaklanma düzenlemek suçundan Atambayev 10 Ekim’de yeniden tutuklanmıştır. Kırgızistan’da yeni seçimlerin 6 Kasım’a kadar yapılacağı açıklanmıştır.
*****
Gülperi GÜNGÖR*
Kırgızistan’da 4 Ekim Pazar günü yapılan seçimlerde, 17 partiden 4’ü %7’lik seçim barajını geçerek, parlamentoda yer almaya hak kazandı. Seçim sonuçlarında, adayları arasında cumhurbaşkanı Sooronbai Ceenbekov’un kardeşi Asılbek Ceenbekov’un da olduğu, Marat Amankulov liderliğindeki Birimdik (Birlik) Partisi ilk sırada, Devlet Gümrük Servisi eski başkan yardımcısı Raim Matraimov liderliğindeki Mekenim Kırgızstan (Vatanım Kırgızistan) partisi ikinci sırada yer almıştır. Tutuklu eski Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev’in oğlu Kadyr Atambayev’in de olduğu Kırgızistan Sosyal-Demokrat Partisi ise %7’lik barajı aşamamıştır.
Seçim günü yapılan birçok usulsüzlük şikâyeti oylamaya gölge düşürmüştür. Sosyal medyada ve haberlerde yayınlanan videolarda seçim merkezleri önünde ellerinde seçmen listesi olan kişiler görülmüş, partilerin oy vermeleri karşılığında seçmenlere para ödediğine dair iddialarda bulunulmuş, oy pusulalarını fotoğraflayan kişiler görüntülenmiştir1.
Hem Matraimov’un Cumhurbaşkanı Ceenbekov’u etkisi altına aldığı söylentileri, hem de Ceenbekov’un kardeşi ve en yakın müttefiklerinden bazılarının bulunduğu Birimdik Partisi’nin seçimde birinci gelmesi devlet kaynaklarının da kullanılarak hile yapıldığı iddialarını güçlendirmiştir. Muhalefet partileri seçim sonucunu kabul etmediklerini söylemiş, iddialar halkı sokağa dökmüştür.
Matraimov seçim yasasını ihlal etmekle, muhalifleri korkutmakla ve oy satın almakla suçlanmıştır. Şüpheli bir şekilde elde ettiği serveti nedeni ile halk arasında Raim-milyon olarak tanınan Matraimov’un yakın zamanda mal kaçakçılığı ve kara para aklama ağı ile bağlantıları olduğu iddia edilmişti. Kırgızistan birçok kurumunda uzun zamandır rüşvet ve yolsuzlukla boğuşmaktadır. Çin mallarının Rusya veya Kazakistan’a sahte gümrük işlemleri ile- Kırgız malları olarak gösterilerek- ihraç edilmesinde Matraimov’un işbirlikçi olduğu iddia edilmiş, konu ile ilgili 2019 yılında Radio Azattyk bir rapor yayınlamış, bu konu Kırgızistan’da kamuoyunun ilgisini çeken bir mesele haline gelmişti.2 İlgili soruşturmada Matraimov ile ilişkisi olduğu söylenen kilit isimlerden Airken Saimaiti Kasım 2019’da İstanbul’da silahlı bir saldırı ile öldürülmüştü.
Ala Too meydanındaki protestolar ile başlayıp parlamento ve cumhurbaşkanlığı ofislerinin bulunduğu binaya baskına varan olaylar bazı yazarlarca yarı darbe olarak nitelendirilmektedir. Olaylar sırasında bu yılın başlarında yolsuzluk suçlamasıyla tutuklanan eski cumhurbaşkanı Almazbek Atambaev ve Kırgızistan’ın eski başbakanı Sapar Isakov, taraftarlarınca yapılan bir baskın ile hapishaneden çıkarılmıştır.
Merkez Seçim Komisyonu 6 Ekim’de seçim sonuçlarının iptal edildiğini açıklamıştır.3 Başbakan Kutatbek Boronov ve Meclis başkanı Datan Jumabekov istifa etmiştir.
51 kişilik milletvekili grubu, diğer milletvekillerinden vekâletname alarak, 62 oyla, bir bölge valisinin 2013 yılında kaçırılmasını organize ettiği için, 11 buçuk yıl hapis cezasına mahkûm olan Sadır Caparov’u başbakan seçmişlerdir.4 Caparov 6 Ekim’de ayaklanmalar sırasında destekçileri tarafından hapishaneden çıkarılmıştı. Başbakan seçilmesi sonrasında Caparov’un destekçileri ile eski cumhurbaşkanı Almazbek Atambaev ve başka bir başbakan adayı Omurbek Babanov’u destekleyenler arasında şiddet olaylarının gerçekleştiği gözlemlenmiştir.
Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un kararı ile OHAL ilan edilmiş, 9-21 Ekim tarihleri arasında uygulanmasına karar verilen OHAL kapsamında başkente giriş çıkışlar kısıtlanarak, sokağa çıkma yasağı getirilmiştir. Ayaklanma düzenlemek suçundan Atambayev 10 Ekim’de yeniden tutuklanmıştır. Kırgızistan’da yeni seçimlerin 6 Kasım’a kadar yapılacağı açıklanmıştır.
Kırgızistan’da son 15 yılda (2005’te Lale devrimi ve 2010 devrimi olmak üzere) 2 devrim gerçekleşmiştir. Kırgızistan’ın Sovyetler Birliği’nden bağımsız olmasından sonraki ilk Cumhurbaşkanı Askar Akayev 2005 yılında Lale Devrimi’ne kadar görevinde kalmış, yerine gelen Kurmanbek Bakiev iktidarı ise 2010’da devrilmişti. 2011-2017 yılları arasında Cumhurbaşkanı Atambayev görevde olmuş, bu sırada ülke yarı-başkanlık sisteminden parlamenter sisteme geçmişti. Bu anayasal değişimin Atambayev’in kendisine başbakan olabilmesinin yolunun açılması için yapıldığı iddiası ile protestolar olmuştu. 2017’de Kırgızistan’da liderlik demokratik yoldan ilk kez el değiştirirken, Atambayev ile çalışan eski arkadaşı ve Sosyal Demokrat Parti (SDPK) üyesi Sooronbay Ceenbekov yeni cumhurbaşkanı olmuştu. Ancak Ceenbekov ile Atambayev’in daha sonra arası açılmış, ardından Atambayev hakkında yolsuzluk iddiası ile soruşturma açılmış ve Atambayev tutuklanmıştı.
Şangay İşbirliği Örgütü üyesi olmasına, Rusya ve Çin’den destek görmesine rağmen, Asya’nın en fakir ülkelerinden gösterilen Kırgızistan’da halk yolsuzluğa, kamu fonlarının yağmalanmasına, COVID sebebi ile ekonomisi iyice kötüleşmişken tepkilidir. Bu nedenle ve iktidar mücadeleleri sebebiyle Kırgızistan’da istikrarsız durum mevcudiyetini korumaktadır. Sovyetler Birliği’nden ayrılan devletlerde demokratik iktidar devrinin sorunları öngörülemez bir biçimde kendini göstermeye devam etmektedir.
———————————————————–
[1https://www.rferl.org/a/videos-show-apparent-vote-buying-in-kyrgyz-elections-/30874657.html“>https://www.rferl.org/a/videos-show-apparent-vote-buying-in-kyrgyz-elections-/30874657.html
[2https://www.occrp.org/en/plunder-and-patronage/the-700-million-dollar-man“>https://www.occrp.org/en/plunder-and-patronage/the-700-million-dollar-man
[3https://www.rferl.org/a/building-housing-kyrgyz-parliament-president-s-office-catches-fire-after-day-of-protests/30877477.html“>https://www.rferl.org/a/building-housing-kyrgyz-parliament-president-s-office-catches-fire-after-day-of-protests/30877477.html
[4https://www.nytimes.com/2020/10/10/world/asia/kidnapper-kyrgyzstan-prime-minister.html“>https://www.nytimes.com/2020/10/10/world/asia/kidnapper-kyrgyzstan-prime-minister.html
————————————————–
Kaynak:
https://avim.org.tr/tr/Yorum/KIRGIZISTAN-DA-NELER-OLUYOR?slid=SlE3lfG0qfWQGsWtnuy1U5xJrsE&utm_campaign=101346&utm_content=S%E2%80%A6
* Gülperi Güngör, 2015 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler bölümünden mezun olmuştur. 2020 yılında ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden yüksek lisans derecesini aldı. Yüksek lisans tezini Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde Çin’in güvenlik ve gözetim uygulamaları üzerine yazdı. Ocak 2020’de Misafir Araştırmacı olarak AVİM’e katılmıştır.
