Hâcib Böyle Dedi
Kutadgu Bilig’den Seçmeler
Yazar: Yusuf Has Hâcib
Hazırlayan: Prof.Dr. Kemal Yavuz
Yayınevi: MostarYayınları
Basım Yılı: 2012
Sayfa Sayısı: 416
Hazırlayan: Mehmet MEMİŞ, (E) Öğretmen
HÂCİB BÖYLE DEDİ – KUTADGU BİLİG’DEN SEÇMELER
Kutadgu Bilig, eski Türkçe döneminde Türk edebiyatının İslâmî devir içinde yer alan ilk ve temel kitabıdır. Devlet idaresi ile ilgili görüşlere yer vermesi, idareci sınıfı yönlendirmesi ve halkı ele alması açısından önemli bir eserdir.
Kutadgu Bilig, yalnız devlet idaresi üzerinde durmaz. Toplumun bütün meselelerini ele alır. Bu açıdan bakılınca, eserin sosyal yönünün ağır bastığı, o devir Türk toplumunun nasıl olduğu ve nasıl olması gerektiği üzerinde durduğu görülür. Ayrıca ideal bir devleti tarif eder.
“Ey oğul,ben sözümü sana söyledim, böylece sana öğüt vermiş oldum. Benden sana varlık olarak altın ve gümüş kalsa, sen bu söz ile eşit tutup,eşit sayma.Gümüşü bir iş için sarf edersin tükenip yok olur;sözümle iş yaparsan gümüş kazanırsın.”
***
Hâcib Böyle Dedi kitabı, Kutadgu Bilig’den, tekrarlar çıkarılarak seçilen beyitlerin bir bütünlük içinde sunulduğu metinlerden oluşuyor. Prof. Dr. Kemal Yavuz’un yayına hazırladığı kitapta Yusuf Has Hâcib’in hayatı ve edebi kişiliğive Kutadgu Bilig’in metin İncelemesi de veriliyor.
Önsözde, Kemal Yavuz Türkçe’nin tarihsel devirlerini açıkladıktan sonra “Kutadgu Bilig Eski Türkçe döneminde, Türk edebiyatının islâmi devir içinde yer alan ilk temel kitabıdır. Siyasetname türünde yazılan Kutadgu Bilig mesnevi nazım şeklinde ve aruz vezni ile yazılmıştır. Devlet idaresi ilgili görüşlere yer vermesi, idareci sınıfı yönlendirmesi ve halkı elel alması bakımından önemli bir eserdir” diye kitap hakkında bilgiler veriyor.
Giriş bölümünde , Daha sonra genel olarak Karahanlı tarihi hakkında bilgilere yer veriliyor. Yusuf Has Hâcib’in Hayatı ve Edebî Kişiliği bölümise, Yusuf Has Hâcib’in, Karahanlı hükümdarlarından “Hasan b. Aslan (Ö. 1103) ile babası Buğra Tigin Süleyman Arslan (1031- 1058) devirlerinde yaşadığı belirtilmiştir. O devirde Kaşgar’ın bir kültür merkezi olduu zikreedilip Türkçe’nin kültür dili ve devletin dili olduğu henüz Farsça ve Arapçan’nın tesirine girmediği ,Yusuf Has Hâcib’in kitabını yazarkensınırlı sayıda bu dillerden kelimeler kullandığı anlatılmıştır.anlatılıyor. Bu bölümde ayrıca türk dilin, kam,bahşi, ozanlardan gelerek bir devamlık gösterdiği ve Kutadgu Bilig’in, uzun yıllar sonra gelen Mevlana, Âşık Paşa,, Yunus,, Erzurumlu İbrahim Hakkı ve başka şairlere etkilernive benzerlilikleri gösterilmiştir
Kutadgu Bilig bölümünde kitabın muhtevası,yapısı, yazılış amacı hakkında bilgiler verilmiştir. Eser eser dört kahramanınüzerine inşa edilmiştir. Bunlar, hükümdar Kün Togdı, vezir Ay Toldı, sonraki vezir Ögdilmiş, Ay Toldu’nun oğlu ve zahit Odgırmış dır.Bu kişiler üzerinden bir olaylar örgüsü,hikaye ortaya konur.Gene bu kişilerin ağzından devlet yönetimi anlatılır: hükümdarın vezirin ,hazinedarın,serdarın ve diğer devlet adamlarının görevleri ayrı ayrı sıralanır.gene bu meyanda toplum yapısı,insan ilişkileri ortaya konur, insanlara nasihatlar verilir.Kitapta, dini bilgiler, ana-bab ilişkileri,ihtiyarlk, misafirseverlik, kahramanlık gibi hayatın nerde ise bütün yönlerine değinilir.
Türk kültürünün temellerinden biri olan bu kitabı okuduğumuzda hem kitap kurgusunun heyecan ve akıcılığına kapılıyoruz hem de o zmandan günümüze gelen kültürel devamlılığı hissederiyoruz.
ÖRNEK METİN
Bilig Ukuş Erdemin Asığın Ayur
- ukuş ol yula teg karaŋku tüni
bilig ol yarukluk yaruttı séni
- ukuşun ağar ol biligin bedür
bu iki bile er ağırlık körür
- ukuş bolsa aslı bolur bolsa er
bilig bolsa beglik kılur kılsa er
- yağız yér üze yalŋuk oğlı elig
kötürdi kamuğka yetürdi bilig
- yıparlı biligli teŋi
bir yaŋı tutup kizlese bolmaz özde öŋi
- bilig baylık ol bir çıgay bolgusuz
tegip oğrı tevlig anı algusuz
314.kişen ol kişike bilig hem ukuş
kişenlig yarağsızka barmaz üküş
- bu iki bile işke yakma ive
kalı yaksa kıldıŋ tiriglik yava
- bu birkaç neŋ ol kör kişike
yavuz munı bilse yalŋuk ılıkar et öz
- bularda birisi bu til yalganı
munıŋda basası sözüg kıyganı
- üçünçi takı bir bor içse seve
séziksiz bu er boldı birtem yava
- takı biri erke bu arkuk kılınç
bu arkuk kılınçlığka bolmaz sevinç
- yorı edgülük kıl ay edgü kişi
itiglik bolur tutçı edgü kişi
- karımaz bu edgü neçe yıllasa isizlik edikmez
neçe edlese Kitâb Atı Yörügin Yime Avuçgalıkın Ayur
Bilgi ve Aklın Meziyet ve Faydalarını Söyler
- Akıl karanlık gecede bir meşale gibidir;
bilgi seni aydınlatan bir ışıktır.
- İnsan akıl ile yükselir,
bilgi ile büyür; bu ikisi ile insan itibar görür.
- Akıl olursa insan olsa olsa asil insan olur;
bilgi olursa insan yapsa yapsa beylik yapar.
- İnsanoğlu kara yer üzerine ilini uzattı,
her şeye bilgisi ile nüfuz etti.
- Misk ve bilgi birbirine benzer;
insan bunları yanında gizli tutamaz.
- Bilgi hiçbir zaman fakirliğe düşmeyen bir servettir;
hırsız ve dolandırıcının ona eli erişemez ve alamaz.
- Bilgi ve akıl insan için bir köstektir;
köstekli olan yakışıksız şeylere pek gitmez.
- Öfke ve gazap ile işe yaklaşma;
eğer yaklaşırsan ömrü heder edersin.
- Bak, şu birkaç şey insan için kötüdür;
insan bunları bilirse kendisini korumuş olur.
- Bunlardan biri yalan söylemektir;
ikincisi verilen sözden dönmektir.
- Üçüncüsü ise içki düşkünlüğüdür;
buna tutulan kimse şüphesiz tamamen boşuna yaşamış olur.
- Biri de insanın inatçı olmasıdır;
dünyada sevinbu inatçı insan içinç yoktur.
- Ey iyi insan yürü, iyilik yap,
iyinin işi hep düzgün gider.
- Ne kadar yaşarsa yaşasın, bu iyi insan ihtiyarlamaz;
ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın kötü insan ıslah edilemez.
