Son günlerde bir haber oldukça dikkat çekiciydi. Haberlerde “İstanbul’da sahte ürünler nedeniyle yaşamını yitirenlerin sayısının 22’ye yükseldiği ve 24 kişinin de tedavisi devam ettiği” belirtiliyordu.
Son yazımda “Gıda Güvencesi” konusunu değerlendirmiştim. Gıda güvencesi (İng. Food security) “her zaman tüm insanlar için yeterli gıdanın bulunması veya gıdaya fiziksel ve ekonomik erişim imkânı” olarak açıklanmaktadır. Gıdanın fiziksel bulunmasında tüketici grupları tarafında tercih edilen gıda türlerinin olması önemlidir. Örneğin Ülkemizde şartlarında tercih edilen sığır, koyun vs helal etin (domuz etinin değil) bulunması gerekir.
Manavda meyve ve sebzenin, bakliyatın vs bulunması (fiziksel şart) yeterli değildir. Gıda güvencesinin ikinci önemli ayağı insanların alım güçlerinin yeterli olmasıdır.
Gıda güvencesi sıklıkla gıda güvenliği ile karıştırılır. Gıdanın bulunması fakat güvenilir olmaması güvence için de bir risktir. İstanbulda 22 kişinin ölümüne neden olan sahte ürün içki (rakı) idi! Diğer tüketilen ürünlerde risk olamaz mı? Bu nedenle gıda güvenliğine biraz yakından bakalım.
Güvenlik
Gıda güvenliği (İng. food safety) yasal kurallara uygun olarak üretilen gıdanın tüketimi sırasında fiziksel, kimyasal ve biyolojik açıdan herhangi bir “sağlık” sorununa sebep olmaması anlamındadır.
Dünya Gıda Örgütü’ne (FAO) göre gıda güvenliği, gıdalarda akut veya kronik olarak tüketici sağlığına zarar verebilecek tehlikeler bütününün olmamasını ifade eder.”
Kısaca gıdanın güvenilir olması insan sağlığına olumsuz etki yapmamasıdır. Son tüketiciye gelinceye kadar gıdalar ham maddeden mamule önemli bir süreçten geçer. Bu süreci güvenilirlik için doğru olması gerekir. Bu yaklaşımla gıda güvenliğine “gıda güvenliği yönetim sistemi” de denilmektedir. Buda tüketicinin gıda kaynaklı hastalıklara maruz kalmaması için geliştirilmiş, gıda zinciri içerisindeki tüm prosesleri altyapı, personel ve ekipman gibi tüm etkileyenleriyle birlikte kontrol altında tutan önleyici sistem olarak açıklanmaktadır (İng. ISO 2200).
Gıda güvenliği “sağlıklı ve kusursuz gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların üretim, işleme, muhafaza ve dağıtımları sırasında gerekli kurallara uyulması ve önlemlerin alınması” şeklinde de ifade edilebilir (https://www.tgdf.org.tr/).
Gıda güvenliğinin 4 temel prensibi bulunmaktadır:
a-Gıdaların sağlığa zararlı ve arzu edilmeyen etkenlere bulaşmasını önleme,
b-Bu etkenlerden uzaklaştırma (eliminasyon),
c-Zararlıların çoğalmasını ve yayılmasını durdurma (inhibisyon) ve
d-Uygun yöntemlerle etkisiz hala getirilmesi.
Uygulamada durum nedir? Tarım ve Orman Bakanlığı taklit veya tağşiş yapıldığı kesinleşen gıda ve yemi üreten/ithal eden firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarasını Bakanlık resmi internet sitesinde kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla yayımlamaktadır. Bu listelere bakılırsa bir grup insanın diğer insanların sağlığını tehlikeye attığını söylemek mümkündür.
Tağşiş
Taklit ve tağşiş Arapça kökenli iki kelimedir. Tağşiş (katıştırma) bir şeyin içine başka bir madde karıştırma anlamındadır. Taklit (öykünme), belli bir örneğe benze(t)meye çalışma; benzetilerek yapılmış şey (imitasyon) olarak açıklanmaktadır.
Konunun anlaşılması için şu örnek verilebilir: Farklı yağlar karıştırılan yağın zeytinyağı olarak piyasaya sürülmesi, peynire margarin katılması vb. Anlayacağınız aldığınız ürün almak istemediğiniz bir ürün olabilir. Ambalajla bir anlamda kandırılmaktasınız.
Bu kandırılma ne anlama gelir? Gıda güvencesi ve güvenliğini tehdit eder mi? Güncel bir durum olarak, gıda güvenliği gıda güvencesini tehdit edecek boyutta sorunlu değildir. Elbette gıda güvenliğinde sorunlar vardır. Taklit veya tağşiş listeleri bile dikkatli olunmasını göstermektedir.
Bu haliyle bile alt gelir grupları için gıda güvencesi düşük; gıda güvenliğin ise daha yüksek risk barındırmaktadır. Üst ve orta gelir gruplarında ise gıda güvencesi bakımında sorun olmayıp daha güvenilir gıdalara ulaşmaktadır.
Sınıf farklılığı olmaksızın tüm insanlar için her zaman yeterli ve güvenli gıdanın bulunması ulusun gelecekte var olması için elzemdir.
Son söz: Güvensiz güvence güvence değildir.
[i] Prof.Dr., Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi
