Prof.Dr. İsmail H. DEMİRCİOĞLU
İnsanlık yeni bin yılın başında açlık, yoksulluk, ırkçılık, etnik nefret, savaşlar, terörizm, soykırım, çevre kirliliği, yasadışı göç, şiddet, sokak suçları ve hoşgörüsüzlük gibi problemlerle karşı karşıyadır. Eğitim, yukarıdaki sorunların çözümünde ve dünyayı daha yaşanabilir bir yer haline getirmede önemli bir rol oynayabilir. Bu amaçla öğrencilere, etkili düşünme, problem çözme, yaratıcılık, yenilikçilik, işbirliği ve iletişim gibi beceriler kazandırılmalıdır. Bunun yanında barış eğitimi yoluyla, öğrencilerin vicdanlı, hoşgörülü, barışçıl ve demokratik olabilme nitelikleri de geliştirilmelidir.
Barış Eğitimi Nedir?
Barış eğitimi, çatışma oluşumunu önlemek için gerekli bilgi, beceri ve tutumların geliştirilmesi ve aynı zamanda çatışmaların barışçıl yollarla çözülmesi ve barışa elverişli sosyal koşulların yaratılmasını kolaylaştırmaktır.[1] Başka bir deyişle barış eğitimi, öğrencilerde barış yollarını benimseme bilincini yaratmak için barışla ilgili eğitim süreçlerdir.[2] Barış eğitimi aynı zamanda barış içinde yaşama isteğini geliştirmeli ve toplumun dayandığı barışçıl değerlere vurgu yapmalıdır.[3]
Tarih Eğitimi Barış Eğitimini Nasıl Desteklemelidir?
Barış eğitimi, tarih, edebiyat vb. dersler aracılığıyla desteklenmelidir. Bu bağlamda tarih eğitimi değişik şekillerde barış eğitimini destekleyebilir. Tarih derslerinde öğrenciler geçmişte barış ve barışla ilgili yapılanlar konusunda bilgilendirilmelidirler. Örnek olarak, geçmişte insanların çatışmayla karşılaştıkları zaman barışı nasıl tercih ettikleri; barış kültürünün nasıl inşa edildiği; farklı din, kültür ve etnik yapıya sahip olan insanların beraber nasıl yaşadıkları; çatışma ve anlaşmazlıkları çözmek için barış antlaşmalarının ve girişimlerinin ne kadar önemli olduğu tarih derslerinde belirtilmelidir.
Bunun yanı sıra, tarih dersleri, barış konusundaki kavramları öğretme fırsatı sunabilir; çünkü tarih okullarda okutulan bir ders olarak mevcut sorunları anlamada yardımcı olabilecek birçok kavrama sahiptir ve bu kavramların bazıları barış ve barış eğitimi ile ilgilidir. Bu kavramlar arasında hoşgörü, diyalog, müzakere, uzlaşma, barışma, şiddet içermeyen mücadele, sosyal adalet, özgürlük, insan hakları, savaş ve savaş suçları yer almaktadır. Tarih dersleri, öğrencilerin geçmişten günümüze bu kavramları tarihsel bir perspektiften anlamalarına yardımcı olur. Bunun yanında tarih dersleriyle öğrenciler aşağıdaki barış eğitimiyle ilgili nitelikleri de geliştirebilirler.
· Barışı korumanın, barışın sağlanmasının ve barışın geliştirilmesinin öneminin farkına varma.
· Çatışmaları kuvvet kullanmadan çözmenin öneminin farkına varma.
· Sürdürülebilir bir gelecek için barış ve barışın geliştirilmesinin öneminin farkına varma.
· Şiddetin ve geçmişten günümüze yapılan savaşların farkına varma.[4]
Öğrenciler tarih derslerinde barışın önemini öğrenebilirler. Bu çerçevede tarih öğretmenleri yukarıdaki kavramlarla ilgili örnek olaylar ve kanıtlar eşliğinde aktif öğretim etkinlikleri geliştirmelidirler. Özellikle barış eğitimi, hoşgörü ve insan haklarıyla ilgili yazılı metinler barışla ilgili bakış açısını geliştirmek için tarih derslerinde kullanılabilir.
Türk Tarih Öğretim Programında Barış Eğitimi
2000’li yılların başında küreselleşme, uluslararası gelişmeler ve Avrupa Birliği’ne üyelik müzakere süreci nedeniyle Türkiye’de tarih öğretim programlarında bir yenilenme süreci yaşandı.[5] Tarih öğretim programı, yapılandırmacı öğretim yaklaşımı ışığında yeniden şekillendirildi. Bu dönemde barış, insan hakları ve hoşgörü gibi kavramlar Avrupa ülkelerinin tarih öğretim programlarında dikkat çekmekteydi ve bu kavramlar belli ölçüde Türk Tarih Öğretim Programları’nda yerini aldı. Örneğin, tarih öğretim programının genel amaçlarından birisi, öğrencilerin barış, hoşgörü, karşılıklı anlayış, demokrasi ve insan haklarının önemini anlaması ve bu konulara duyarlı olmalarının öğretilmesidir.
Bunun yanı sıra, 9. Sınıf Tarih Öğretim Programı kazanımlarından birisi, farklı kültürlerden, görüşlerden ve inançlardan insanlara hoşgörü ve saygı göstermektir.[6] Ayrıca, 10. Sınıf Tarih Öğretim Programı, tarih öğretmenlerinin Osmanlı İmparatorluğu’nun hoşgörüsünü, özellikle de Balkanlardaki vergi adaletini ve hoşgörüsünü vurgulamalarını öğretmenlerden beklemektedir.[7] Buna ek olarak, Kemal Atatürk’ün sloganı olan “Yurtta Barış ve Dünyada Barış” 12. Sınıf Tarih Öğretim Programı’nda vurgulanmıştır.[8] Öğretim programlarında barış eğitimiyle ilgili kavramlara belli oranda yer verilmişse de tarih derslerinin barış eğitimini yeterli düzeyde desteklemediği söylenebilir.
Osmanlı Arşiv Metinlerinin Barış Eğitiminde Kullanımı
Osmanlı İmparatorluğu (1299-1923) resmi kayıt tutmanın öneminin farkında bir devletti ve bu kayıtların bir kısmı 1984’ten beri İstanbul’da araştırmacılara açıktır.[9] Osmanlı Arşivi’nde Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal, siyasi, diplomatik, askeri ve ekonomik tarihi hakkında milyonlarca metin bulunmaktadır. Bu metinler aynı zamanda, toprakları Afrika, Balkanlar, Ortadoğu, Kafkaslar, Kıbrıs ve hatta İsrail gibi Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası olan ülkeler hakkında önemli bilgiler vermektedir.
Osmanlı İmparatorluğu, farklı etnik kökenleri ve dinleri içeren geniş bir coğrafi alanı kontrol altına almış ve gayrimüslimlerin bazı haklarını garanti altına almıştır; bu haklar yazılı olarak kaydedilmiş ve kayıtlar Osmanlı Arşivi’nde tutulmuştur. Bu kayıtlar ve metinler sadece tarihsel kanıt değil, aynı zamanda tarih derslerinde barış ve hoşgörü eğitimini destekleyen pedagojik araçlar olarak da kullanılabilir. Bunlardan birisi, Bosna’nın Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethinden sonra 1463’te Bosna rahiplerine verilen haklarla ilgilidir. İstanbul fatihi Sultan II. Mehmed (1432-1481) 1463 yılında yayınlanan bir fermanla Bosnalı rahiplere aşağıdaki hakları verdi:
· Bosnalı rahipler özgürlük ve korumaya sahip olacaklardır.
· Osmanlı İmparatorluğu’ndaki manastırlarına ve topraklara geri dönüp endişesiz yerleşebilirler.
· Hiç kimse onlara saldırmayacak; yaşamlarını, mallarını veya kiliselerini tehdit etmeyecektir.[10]
Bu fermanın metni tarih derslerinde barış ve hoşgörü eğitimi açısından değerlendirilebilir. Bu amaçla öğrenciler tarihsel metinleri değerlendirmek için çalışma yapraklarını kullanabilirler. Yukarıdaki ferman metnini değerlendirirken aşağıdaki sorular sorulabilir:
· Ferman ne zaman basıldı?
· Ferman yayınlandığında insan haklarının durumu neydi?
· Fermanı insan hakları açısından nasıl değerlendirebilirsiniz?
· O zamanlarda yaşıyor olsaydınız, gayrimüslimler için böyle haklar verir miydiniz?
· Farklı inanç, din ve etnisiteye sahip insanlara haklar verilmesi barışı nasıl destekler?
· 1463’te Bosna rahiplerine verilen hakları İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile karşılaştırınız.
· Fermanla ilgili görüşlerinizi insan hakları ve hoşgörü açısından yazınız.
Özetle, öğrencilere tarih derslerinde barış eğitimiyle ilgili gerekli olan bilgi, beceri ve tutumlar kazandırılmalıdır; çünkü tarih dersleri farklı din, dil ve kültüre sahip insanların barış içinde geçmişte nasıl yaşadığını bize göstermektedir. Özellikle barış ve hoşgörüye ilişkin birinci elden kanıtlar öğrenciler tarafından aktif öğrenme ışığında değerlendirilmelidir.
_____________________
Tavsiye edilen okuma metinleri
Aktaş, Özgür ve Safran, Mustafa. Evrensel Bir Değer Olarak Barış ve Eğitiminin Tarihçesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17/2 (2013), ss. 131-15.
Demircioğlu, İsmail H. Using Historical Stories to Teach Tolerance: The Experiences of Turkish Eighth-Grade Students. The Social Studies 93/3 (2008), pp. 105-110.
Deveci, H., Yılmaz, F. and Karadağ, R. Pre-Service Teachers’ Perceptions of Peace Education. Eurasian Journal of Educational Research, 30 (2008), pp. 63.
İnternet siteleri
General Directorate of State Archives of the Prime Ministry of the Republic of Turkey. http://en.devletarsivleri.gov.tr/ (Erişim tarihi: 6 Şubat 2017).
_____________________
Kaynaklar:
[1] “Peacebuilding and peace education,” Insight on Conflict , https://www.insightonconflict.org/themes/peace-education/ (Erişim tarihi: 1 Ocak 2017).
[2] Ian Harris, “History of Peace Education,” in Encyclopedia of Peace Education , Monisha Bajaj (Yay.), (Charlotte, NC: Information Age Publishing, 2008), 15-24.
[3] John W. Collins/Nancy Patricia O’Brien, The Greenwood Dictionary of Education (Santa Barbara, CA: Greenwood, 2011).
[4] Ian Harris ve Mary Lee Morrison, Peace Education (Jefferson, NC: McFarland & Company, 2003).
[5] İsmail H. Demircioğlu, “Being A History Teacher in Turkey,” Public History Weekly 4/35 (2016), https://public-history-weekly.degruyter.com/4-2016-35/being-a-history-teacher-in-turkey/ (Erişim tarihi: 9 Ocak 2017).
[6] T.C. Millî Eğitim Bakanliği, “Tarih Dersi Öğretim Programi (9. Sinif)” (Ankara 2007), http://ogm.meb.gov.tr/belgeler/tarih9.pdf (Erişim tarihi: 9 Ocak 2017).
[7] T.C. Millî Eğitim Bakanliği, “Ortaöğretim 10. Sinif Tarih Dersi Programi” (Ankara 2008), http://etarih.com/tarih/mufredat/Programlar/tarih_10.pdf (Erişim tarihi: 9 Ocak 2017).
[8] T.C. Millî Eğitim Bakanliği, “Ortaöğretim Çağdaş Türk Ve Dünya Tarihi Dersi Öğretim Programi” (Ankara 2008), http://ogm.meb.gov.tr/belgeler/cagdas_turkdunyatarih.pdf (Erişim tarihi: 9 Ocak 2017).
[9] T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, http://en.devletarsivleri.gov.tr/icerik/236/devlet-arsivleri-genel-mudurlugu-tarihcesi/ (Erişim tarihi: 9 Ocak 2017).
[10] Mitja Velikonja, Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia-Herzegovina (College Station, TX: Texas University Press, 2003); Cevat Ekici, Living Together Under the Same Sky (Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2006).
_____________________
Kaynak:
Demircioğlu, İsmail H.: Osmanli Arşiv Belgelerinin Bariş Eğitiminde Kullanılması. In: Public History Weekly 5 (2017) 6, DOI: dx.doi.org/10.1515/phw-2017-8374.
https://public-history-weekly.degruyter.com/5-2017-6/ottoman-history-to-support-peace-education/
————————
Image Credits
Ottoman miniature of the siege of Belgrade by Mehmed II in 1456. Photo by WikipediaUser “Dencey”, 2017 © Public Domain,
https://de.wikipedia.org/wiki/Mehmed_II.#/media/File:Siegebelgrade.jpg (accessed February 7, 2017).
