Atık dağları çok büyük problemdir. Depo alanlarından (siyah likör) sızıntı suyu çıkar ve yer altı kaynaklarını kirletir, böcek üretir, kemirgen üretir, sera gazları ve metan gazı ozon tabakasını inceltir. Biz bu işi durdurabiliriz; depolamaya gerek kalmaz, sera gazları üremez, koku çıkmaz, sızıntı suyu olmaz, kuşlar mikropları evlere taşımaz, böcek üremez, kemirgen olmaz ve üstüne üstlük elektrik, etanol, tıbbi ve sınaî gazlar neredeyse sıfır atıkla üretilebilir…

*****

Osman TÜRKMEN

Atıklardan enerji konusu yeni, bütün dünyada henüz çok bakir ve bu anlamda bir fırsatlar manzumesidir. Öncelikle atık (çöp) nedir, çeşitleri nelerdir ve gözümüzün önünden gittikten sonra neler oluyor, bunları yanıtlamaya çalışalım.

Karadeniz’de bulunduğu iddia edilen 320 milyar m3 doğalgazın ceplerimize yansımasını beklerken, gözümüzün önündeki bu %100 yerli ve milli kaynağa bir göz atmakta fayda var. Üstelik bu kaynak gerçekten 2023 yılına yetişebilir.

Güneş, rüzgâr ve biyokütle alternatif enerjinin en gözde alt sektörleridir. Yenilenebilir kaynaklar arasında atıklar (çöp) en çok gelecek vaat eden enerji kaynağıdır.

Çöp zaman, teknoloji ve nüfusla artan kaçınılmaz bir doğa gerçeğidir. Dünya üzerindeki bütün insanlar için geçerlidir. Üstelik çöpten sorumlu yöneticiler, herhangi bir fayda beklemeden önce, çöpü bertaraf etmek zorundadır.

Atık dağları çok büyük problemdir. Depo alanlarından (siyah likör) sızıntı suyu çıkar ve yer altı kaynaklarını kirletir, böcek üretir, kemirgen üretir, sera gazları ve metan gazı ozon tabakasını inceltir. Biz bu işi durdurabiliriz; depolamaya gerek kalmaz, sera gazları üremez, koku çıkmaz, sızıntı suyu olmaz, kuşlar mikropları evlere taşımaz, böcek üremez, kemirgen olmaz ve üstüne üstlük elektrik, etanol, tıbbi ve sınaî gazlar neredeyse sıfır atıkla üretilebilir…

Çöpler nelerdir?

Genel olarak 3 kategoride tanımlanmaktadır:

*Evsel atıklar (Municipal Solid Waste)(35 milyon ton/yıl): Evsel nitelikte olup (toksik olmayan) ve yaşamımızda veya fabrikalarda üretim aşamasında ortaya çıkan ve atılan her şeyi kapsamaktadır. Bunlar, sadece örnek vermek amacıyla;

• Mutfak (sebze-meyve vb.) atıkları,
• Plastik atıklar,
• Kanalizasyon çamurları,
• Kağıt-karton vb. atıklar,
• Cam atıklar,
• Metal atıklar (içecek kutuları, demir, bakır, alüminyum vb.),
• Ahşap atıkları,
• Hayvansal atıklar (evsel nitelikli,
• Orman atıkları,
• Tarım atıkları (evsel nitelikli) olarak listelenebilir.

*Endüstriyel atıklar (15 milyon ton/yıl) : Toksik olmayan ve çoğunlukla çamur formunda bulunan ve endüstride üretimden kaynaklanan atıklardır.

*Tehlikeli atıklar (5 milyon ton/yıl) : Toksik olan ve gerek evlerde kullanımdan, gerekse endüstride üretimden kaynaklanan atıklardır. Örneğin virüs döneminde kullandığımız maskeler, bu anlamda tıbbi atık olarak tehlikeli atıklardır.

Nasıl yapılmalı?

Genel olarak eskiden yeniye doğru 4 kuşak atık bertaraf teknolojisi bulunmaktadır:

• Birinci kuşak – depolama ve çöp gazı: En eski teknoloji olup, vahşi depolama (gelişigüzel atma) ve düzenli depolama alanları ile tanımlanmaktadır. Depolama alanlarından sızan süzüntü suyunun da ayrıca arıtılması gerekir. Yine depolamanın bir sonucu olarak, çöpte çürümeden ötürü ortaya çıkan metan gazının alınması gerekir. Eskiden doğrudan yakılan bu gazlar şimdi doğrudan motorlarda yakılarak elektrik üretilmektedir. Ancak burada, üretilen gazın temizlenmesi ve rehabilite edilmesi gerekir.
• İkinci kuşak – biyogaz ve kompostlama: Aslında atıkların depolanmasında ortaya çıkan metan gazının, rehabilite edilerek motorlarda yakılması amacıyla yapılan işlemlerden türemiştir. Kompostlama ise atıkların içindeki organik bileşenlerin alınması ve toprak iyileştirici olarak kullanılması esasına dayanır.
• Üçüncü kuşak – yakma: Oksijenli yakma sistemleri bu kuşağın en çok bilinen teknolojisidir.
• Dördüncü kuşak – ileri ısıl işlem: En yeni teknolojiler olan piroliz, plazma ve gazlaştırma bu kuşağın en çok bilinen teknolojileridir. Gazlaştırma sistemleri, bilinen teknolojilerin atık bertarafına uyarlanmasıdır. Gazlaştırma ile geri kazanım prosesinden elektrik üretimi, atıklardan yenilenebilir enerji ve etanol ile atıklardan ayıklanan metal hurdalardan temiz metal ve külçe metal üretmek mümkündür. Bu projelerden üretilecek diğer bir gelir kaynağı da, atık bertarafına ilave olarak, üretilecek her kWh elektrik başına alınacak olan karbon kredisidir. Ayrıca kompost hammaddesi ve gübre de başlı basına bir gelir kaynağıdır.

Atık ve çöp alanları insan eliyle yaratılan ve karbondiyoksitten çok daha tehlikeli olan sera gazı metan üretiminin yaklaşık % 24’nün kaynağıdır.

Çöp ile ilgili 2 ana husus vardır:

• Çöp toplum için bir sorundur, bertaraf edilmelidir;
• Sera gazı üretirler, bunlar esas olarak CO₂ ve CH₄’tür,
• Yeraltı sularını kirleten “siyah likör” bırakırlar (çöp suyu),
• Koku üretirler,
• Kuş, böcek ve kemirgen üretimine neden olarak, mücavir alanlara mikrop ve kirletici taşınmasına neden olurlar,
• Çöpler dökme alanını kirletirler.
• Çöp bir enerji kaynağıdır;

Uygun stratejilerle geri kazanım, kompost ve gübre üretimi veya malzeme/enerji geri kazanımı mümkündür ve esasen de zorunludur (16 Temmuz 1999 gün ve  1999/31/EC sayılı Atıkların Çöplüklere Gömülmesi hakkında AB Direktifi).

Atık teknolojileri özenle seçilmeli, yurtdışına bağımlı teknolojiler seçilmemelidir. Türkiye’de üretilebilecek ve daha önemlisi Türkiye’den bakım-onarım ve yedek parçası sağlanacak teknolojiler seçilmelidir.

Üstelik, atıkların organik kaynaklı olanlarından üretilecek enerji yanında, ülkemiz için çok daha önemli olan organik gübre de üretilecektir. Bu kapsamda, şu anda tüketilen kimyasal gübrenin en az yarısı kadar organik gübre üretilebilir.

Türkiye’de çok ciddi bir organik ve ekolojik gübre gereksinimi bulunmaktadır. Bunun yanında, çiftlik sahipleri ve organik atık üreticileri, atıklarının bertaraf etmekte belli kurallara sıkıca bağlı olmak zorundadırlar. Şimdiye kadar açık kurutma ve derelere salınma yoluyla “kurtulunan” hayvansal atıklar için en azından bir “kompost tesisi” kurulması istenmektedir. Bu da çiftliklere ciddi yatırım ve işletme maliyetleri getirmektedir.

Organik tarım, doğaya yabancı, müdahale edici, kalıntı yaratarak canlıların yaşamını riske sokan sentetik kimyasalların gübre ve/veya pestisit olarak kullanılmasını yasaklamaktadır. Ekolojik tarımda ise ilk hedef toprak canlılığı ve verimini korumak amacıyla tamamen doğal ve doğanın kendi döngüsü içinde sentetik hiçbir katkı olmadan yaşamsal faaliyetlerin devamını sağlayıcı organik yapılı maddelerin toprağa ilavesidir.

Toprak iyileştiriciler arasında, tüm parametreler göz önüne alınarak yapılan sınıflandırmada aşağıdaki sonuca ulaşılmıştır:

• 1 nci kalite, hayvansal kaynaklı toprak iyileştiriciler (çiftlik gübresi, tavuk gübresi, arıtma çamuru).
• 2 nci kalite, bitkisel kaynaklı toprak iyileştiriciler (ağaç, mantar, domates sapı, pamuk sapı)
• 3 ncü kalite, fosil kaynaklı toprak iyileştiriciler (leonardit ve kayaçlar).

Bu konu elektrik üretiminden çok daha önemlidir. Topraklarımız kirlidir, çocuklarımız zehirleniyor. Özellikle kanser vakalarının artışının en önemli nedeni aslında zehirli atık olan kimyasal gübrelerdir. Kimyasal gübre kullanımı tek başına yasaklanmalı; bir sonraki yıla iz bırakmayacak şekilde organik karışımla izin verilmelidir.

Eğer yenilenebilir enerji kaynaklarımız (genellikle bilinenler – dalga sistemleri v.b. hariç) kullanılsaydı, ne kadar elektrik enerjisi üretebilirdik?

(Kaynak YEGM)

Yani;

• Atıklardan toplam 44.083 MW Kurulu güçte 352,6 milyar kWh elektrik üretilebilir. Bu hemen hemen güneş enerjisi potansiyeline eşittir.
• Sadece tarımsal atıklarla, rüzgardan elde edilebilecek enerjinin hem de yarısı kadar kurulu güçle neredeyse 1.5 katı enerji üretilebilir.

Burada, çok basit bir dönüşümle, dünyanın hâlihazırda kullanılan en ileri ısıl işlem teknolojisi olan gazlaştırma kullanılarak, 32.954.502.972 m3/yıl doğalgaz eşdeğeri sentetik gaz (syngas) üretmek mümkündür.

Syngaz, çok küçük bir meme (yakma ucu) değişikliğiyle, hâlihazırda doğalgaz kullanılan her yerde sorunsuz kullanılabilir, hidrojen zengini bir gazdır, metan oranı minimumdur.

Üretilecek sentetik gaz, hâlihazırda kullandığımız doğalgazdan ortalama %60 daha ucuz olacaktır.

Türkiye’nin 2015 yılında tükettiği toplam doğalgaz miktarının 47.800.000.000 m3/yıl olduğunu anımsarsak; toplam ihtiyacın % 69’u atıklardan karşılanabilir.

Bunun için gerekli yatırım yaklaşık 45.000.000.000 $’dır. Yıllık enerji faturamızın 60.000.000.000 $ olduğunu göz önüne alırsak, diyecek bir şey kalmıyor…

————————————————-

Kaynak:

https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/enerji-ve-enerji-guvenligi-arastirmalari-merkezi/atiklar-dogalgaza-rakip-olabilir-mi