-Aliya İzetbegoviç Okumaları-

Mevlüt UYANIK*

Çorum İlahiyat Fakültesinde 25 yıla yakın “Çağdaş İslâm Düşünürleri” üzerine okumalar yapıyoruz. Özellikle İslâm dünyasının içinde yaşadığı sorunlara çözüm üretmede, Batı hâkimiyetinin epistemik temellerini bilen ve İslâmi bir dirilişten/Rönesans imkânını gündeme getirerek bir bilinçlilik hali oluşturan âlimlerin metinlerini önceliyoruz. 

Bunu yaparken İslâm dünyasının seçkin zihinlerinin kendi içinde yaşadıkları toplumsal sorunlara İslâmi ilkelerden hareketle çözüm önerileri ürettiğine dikkat çekiyor ve önerilerini aynen Türkiye’ye taşımanın olası problemlerine işaret ediyoruz ve tutarlığından şüphe ettiğimiz tespitlerini de eleştiriyoruz. Burada takip ettiğimiz yöntem merhum hocamız Erol Güngör’den hareketle oluşturulmuştur. 

Bu süreçte takip ettiğimiz yöntemşudur:  İslâm’ın Bugünkü Meseleleri ve İslâm Tasavvufunun Meseleleri kitaplarını öncelikli olarak okuttuğumuz Erol Güngör merhumun Robert B. Downs’dan çevirdiği Dünyayı Değiştiren Kitaplar’ayazdığı önsöz okumalarımızdaki ölçütü vermektedir: “Kitaplar çoğunlukla fazla heyecan yüklü, milyonlarca insana hitap eden mesajlar taşıyorlardı. Yaptıkları etki bazen iyi bazen kötü oldu. Açıkça belli ki, kitaplar hem iyi hem kötü yolda birer kuvvet olabiliyor. Ne olursa olsun, bizim buradaki gayemiz onların ahlâkî değerlerini ölçmek yerine, kitapların dinamik ve güçlü aletler, vasıtalar veya silahlar olduğunu göstermektedir.”

Biz de tıpkı buradaki yöntemi takip ederek, basitçe eserlerin içeriklerine değinmek içerikleri hakkında bilgi vermenin ötesine geçip, metnin hem yazarı hakkında hem yazarın diğer eserleri hakkında hem de eserlerin ortaya çıktığı tarihsel bağlam hakkında analizler yapmayı deniyoruz. Fakülte merkezli yaptığımız bu okumaları zaman zaman Çorum Aydınlar Ocağı’nda seminerler halinde kamuoyuyla da paylaştık. 

Bunu bir zamanlar her biri dernek, vakıf adıyla sivil toplum kuruluşlarına dönüşme ihtimali olduğunu düşündüğümüz grup ve cemaatlerin hepsine eşit mesafede durarak adil ve hakkaniyetli-itidalli bir dil oluşturmaya çalışarak yaptık. Kendini onlarca dernek, vakıf, okul, üniversiteler kurarak hizmet ettiğini söyleyen bir grubun 15 Temmuz 2016 günü yaptığı terörist saldırı sonrasında şehit verilmesi cemaatlerin işlevi hakkında bizi yeniden düşünmeye götürdü. 

Üstelik Çorum Aydınlar Ocağı’nda etkinlik gösterenlerden birisi olarak, Cumhurbaşkanı’na yönelik saldırı da rahmetli Muhsin Yazıcıoğlu’un helikopterinin düşmesi ve vefatı sonrasında olayı komik ötesi bir şekilde örtmeye çalışan ve kaza kırım ekibinden helikopterin önemli parçalarını “hatıra olsun diye aldım” diyen adamların da bulunması, bunlardan birinin de Çorumlu olması, cemaatlerin aslında STK olma ihtimalinin yerel bazda da neredeyse hiç olmadığı kanaatimi güçlendirmeye başladı. Çünkü Yazıcıoğlu’nun cemaatlerin hep sivil toplum kurumu olma ihtimalini güçlendirip onlara daima müspet baktığını 28 Şubat sürecini yaşayanların hepsi bilir/di. Nitekim 15 Temmuz sonrası o deneyimden hiç ders alınmamış gibi diğer gruplar da (artık sosyolojik anlamda cemaat demek de riskli) dernek ve vakıf altında aynı din ve siyasi sömürülerine devam ediyorlar. 

Durumun tehlikesini gören devletin kredi ve yurtları çoğaltıldığı için öğrenciler önemli oranda bu grupların insafına terkedilmedi. Bununla birlikte bazılarının etkinliklerini hızla artırdığını, üstelik önemli oranda resmi yardım talebinde bulunduğunu görmek yaşadığımız ironiyi iyice güçlendirmekte. “Bunlara ihtiyaç duymadan okumalar yapılma imkânı yok galiba!” diye düşündüğüm sıralar GSB Mahmut Atalay Gençlik Merkezi’nden gelen arkadaşlar, kitap okumaları yaptıklarını ve katkı yapıp yapmayacağımı sordular. Nurettin Topçu’yu eleştirel okumalarla başladık, şimdi Aliya İzetbegoviç devam ediyor.

 Burada belirtmek istediğimiz husus, İslam dünyasının yetiştirdiği en önemli alimleri her grup kendi açısından okuyup yorumlayınca farklı alim tipleri de ortaya çıkıyor, oysa yapılması gereken belirli parametreler üzerinden okumanın ortaya çıkardığı çelişkilere düşmemek gerekiyor, bu da çok boyutlu ve bütünlükçü eleştirel okumalar yapmakla mümkün olur. 

• Aliya İzetbegoviç: Bilge Yönetici

Felsefeci ve hukukçu Aliya Bosna Hersek Cumhuriyetinin kuruluşu, Hırvat ve Sırplarla olan mücadelelerinde izlediği stratejiler ile bilge kral niteliğini kazanmayı hakketmiş biridir. Aslında Bosna-Hersek’in bir insanlık sınavı ve ahlak meselesi olduğunu bütün dünyaya gösteren bir siyaset izleyerek sorunun herkesi ilgilendirdiğini ve evrensel olduğunu göstermiştir. Ayrıca çok farklı fikirler ve etkileşimler içinde olan İslam dünyasında bir dayanışma ruhunun oluşmasına vesile olduğu da bir gerçektir. 

Bölgesel ve küresel bir bilinçlilik oluşmasında Bosna-Hersek’in İslam dünyasının Batıya doğru son kapası, Batı’nın da Doğuya doğru ilk kapısı olmasının da etkisi vardır. Saraybosna’nın Avrupa’da olmayan bir çoğulcu yaşamayı uzun yıllar sürmesinin de bunda etkisi vardır. Bundan kasıt, İslam-Osmanlı medeniyet tecrübesinin abidevi bir sembolü olarak Sırp Ortodoks, Katolik Hırvat, Müslüman Boşnak ve Musevilerin bir arada varlığını sürdürmüştür

• Geleceği Yenilemek: Doğu ve Batı Arasında Köprüleri Yeniden Kurmak

 14.12-2019 tarihinde söyleşilerinden oluşan Geleceği Yenilemek adlı eserini müzakere ettik, gençlik merkezinde. Bu eserin doğrudan beni etkileyen kısmı ise “Doğu ve Batı Arasında Köprü Olarak Türkiye ve Bosna-Hersek”i görmesidir. Aliya’nın Saraybosna şehrinin Avrupa’da örneği olmayan bir tecrübe olarak gören ve üç dini ve etnik grubun yüzyıllarca barış ve esenlik içinde yaşamasını Osmanlı-İslam medeniyetinin abidevi simgesi olduğunu söylemesi Osmanlı-Türkiye Cumhuriyeti kültürel sürekliliği ve Doğu-Batı arasındaki köprü olarak değerlendirmesi açısından önemli.

 Bosna Hersek’in fiziki varlığını Avrupa ile entegrasyona bağlı olduğunu vurgulayan Aliya önemli olanın bu süreçte kimliklerini ve manevi değerlerini korumanın yollarını bulmaktır, der.  Aynı durumun Türkiye içinde söz konusudur; Doğu ve Batı arasındaki köprü ikinci ülkedir demesini önemsiyorum, çünkü Osmanlı kültürünü tevarüs eden Türkiye, demokratik laik ve sosyal bir hukuk devleti olarak Avrupa Birliğine girmesi Doğu ve Batı arasındaki köprünün yeniden kurulmasını sağlayabilir. 

AB içinde her biri evrensellik (Katoliklik) ve sahih inanç (Ortodoksluk) iddiasında olan dini mezhepler vardır. Bunların evrensellik ve sahihlik inançlarını tutarlı görmeyen (Protestanlık gibi) yapılanmalarda bulunmaktadır. Bunların hepsi aynı ilahi mesajın uygulanma modeli (İsevi şeriat) içinde olmasına rağmen her biri kendi pratiği bağlamında evrensellik iddiasından vazgeçmemekte ve sanki müstakil bir din gibi kendilerini sunmaktadır.

Bu noktada AB ülkelerinin dini yapısı, evrensellik tasarımlarını İlahi Risaletlerin birliği çerçevesinde ele alıp, “çoğulcu evrensellik paradigmaları” şeklindeki bir sunumla barışçıl bir dünya oluşmasına katkı yapabiliriz.  Çünkü çoğul veya tekrar eden evrenselcilik” tasavvuru her birinin hakikati diğerine iletilemez bir nitelikte olmadığını gösterir. Yani gerçek ve evrensel anlamda ortak bir kod var vardır.  Farklılıkların çoğulluğunu kucaklayan külli bir evrensel söz konudur ve bu farklılıklar birbirini oldukları gibi kabul etmişlerdir. Bu nedenle de tekrar eden/çoğulcu evrenselcilik anlayışı ile öteki insanların da bizim kadar bir ahlak üreticisi olduğu ve önemli katkılar yaptığı teslim edilir.  Ed-Din merkezli evrensel bir etik ile şeriat merkezli farklılık hakkı çelişki olarak görülmez

Bu bağlamda İbrahimi şeriatlerin  her birinin gerek kendi içlerindeki mezheplerin gerekse öteki şeraitlerin “değerlendirmesini” kendi hukukuna göre yaparak Saraybosna ve Kudüs gibi şehirlerde yüzyıllarca bir arada barışçı bir şekilde yaşamasını sağlayan birikimi tevarüs eden Türkiye’nin katılımı Avrupa Birliğine önemli katkı sağlayacaktır. Her bir öğretinin kendisini evrensel sayma durumunu çoğulcu bir ortamda  “oku”ma imkânı ve/ya ortak bir yorumun sınırları üzerinde konuşmak Türkiye’nin katkısıyla önemli ilerleme sağlayabilir.

Bu husus, bireysel hak ve özgürlükler bağlamında farklı inançların Tanrı tasarımının nasıl sunulacağı, olası medeniyetler arası çatışmanın engellenmesi için oldukça önemlidir. Hz. Adem ile başlayan vahiy sürecinin nihai halkası olan Muhammedi şeriat içlem ve kapsam açısından bu müzakereyi yapabilecek ve olası medeniyetler arası savaş ve medeniyet içi çatışmaları (selefi-şii) engelleyecek birikime Selçuklu, Osmanlı kültürel birikimine sahip Türkiye yapabilir. 

• 12 Aralık 2019 İngiltere Seçimleri ve Avrupa Birliği’nin Kaderi

İngiltere’nin 12. Aralık 2019 tarihinde İngiltere seçimlerini kazanan partinin Brexit ile Avrupa Birliği’nden ayrılma süreci hızlanıyor. Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un artık Avrupa Birliği kendi ordusunu kurmalı sözleri, Almanya’nın enerji ile açıklamaları doğrudan Amerika’yı hedef alıyor. Eğer ABD ve İngiltere karşısında Avrupa Birliği güçlenmek istiyorsa Türkiye’yi dışlayan politikalardan ve Ocak 20020 tarihinde yürürlüğe girecek Avrupa Parlamentosu kararıyla Yeşil Pasaport sahibi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının da bir nevi vizeye tabii tutulacağı işleminden vazgeçmelidir.  Özellikle yeşil ve gri pasaport sahiplerinin önceden ilgili siteye 7 Euro yatırıp istenilen evrakları vermesi, inceleme sonunda üç yıllık giriş vizesi verilmesi kararı aslında Türkiye’de yetişmiş ve demokratik ilkelerin yerleşmesi ve daha üst düzeye gelmesi için çalışan eğitimli kısımların da cezalandırılmasıdır. 

Sonuç:Almanya ve Fransa, ABD ve İngiltere daha doğrusu Britanya karşısında varlığını Avrupa Birleşik Devletleri (ABD) olarak sürdürmek istiyorsa, yeniden medeniyet mihveri haline gelen İpek yolunun enerji ulaşımı için en uygun politikaları benimseyen ve uygulamaya geçirmeye çalışan  bu anlamda Doğu ve Batı arasında yüzyıllardır köprü vazifesi gören Türkiye’ye karşı daha rasyonel politikalar sürdürmesi gerekir.

 Eski sömürge ülkelerine siyaseten de dönmeyi hedefleyerek AB’nin lider ülkesi Almanya karşısında elini güçlendirmek, Ortadoğu ve Afrika’da ABD karşısında aynı kategoride yer alabilmek, Çin karşısında ekonomik olarak esamesi okunmaz ama sesinin daha güçlü çıkmasını isteyen Fransa, Suriye ve Irak’ta, Akdeniz’de Türkiye ile mücadele etmek yerine uzlaşı arasa Doğu ve Batı arasındaki köprü daha sağlam kurulur. 

300 yıllık modernleşme deneyimi, I. II. Meşrutiyet ile parlamenter sistem birikimi ile demokratik, laik, sosyal hukuk devleti olarak kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin katılımı Avrupa’nın elini sadece ABD ve Britanya karşısında değil, Rusya, Çin karşısında da güçlendirir.  

*Prof. Dr., Hitit Üniversitesi