Ali Alper ÇETİN
Bir Medeniyetin Mimarı
Ölümsüz eserleri, sanatları ve sözleriyle Anadolu’yu aydınlatanlar, Anadolu’ya Türklüğün değişmez damgasını vurarak, onu ebediyyen Türk vatanı yapanlar arasında eşsiz mimar Koca Sinan’ı onaltıncı yüzyıl için örnek göstereceğiz.
İstanbul’daki Şehzade Camii’nden Edirne’deki Selimiye’ye kadar gökyüzünü kubbe kubbe yere indiren, sonra da yayından fırlamış bir ok gibi minare minare gökyüzüne ağan medreseler, kitaplıklar, imaretler, hastahaneler, türbeler, sebiller, köprülerle, bir baştan öte başa yalnız Anadolu’yu değil, Anadolu’dan da taşarak tüm Osmanlı ülkesini mimarî eserlerle süsleyen bir Koca Sinan yaşamıştı. Anadolu’da eli değmişti bu toprağın harcına, kayalarına…
Gün ışıdıkça karlı tepeleri pırıl pırıl yanan Erciyes dağlarının gölgesindeki Kayseri şehrine bağlı Ağırnas Köyünde 1490 yılında doğmuştu. Gözleri Erciyes’in kubbeleşen yüksek tepelerinde, gönlü onun da üstündeydi. Yirmi yaşına kadar, köyünde öteki taşçı ustaları gibi o da taşları yonttu, üstüste koydu, evler yaptı, su yolları açtı…
Yavuz Sultan Selim (I. Selim) hükümdarlığı sırasında başlatılan Anadolu’dan da asker devşirmeyi öngören yeni uygulamayla ver elini İstanbul… Sinan İstanbul’a getirilir.
Bakınız değerli tarihçimiz Turgut Güler konu ile ilgili olarak bizleri nasıl aydınlatıyorlar; “ Mîmâr Sinan’ın devşirme olduğu doğrudur. Ancak bu, onun gayr-ı Türk olduğunu göstermez. Türklüğün medâr-ı iftihârı azîz Sinan, özbeöz Türk soyundandır. Sultan Murâd-ı Hudâvendigâr Hazretleri’nin saltanatında başlayan devşirme âdeti, Cennet-mekân Yavuz Sultan Selîm Han Hazretleri tahta çıkıncaya kadar, sâdece Rûmeli’nde ve Hristiyan çocukları devşirilerek uygulandı. Cihângîr Yavuz Sultan Selîm Hân, Devşirme Kaanûnu’nda bir değişiklik yaptı ve Anadolu’daki Türk âilelerin çocukları da, devşirilmeye başlandı. Kayseri Sancağı’ndan ilk devşirilen Türk çocuklarından biri, Mîmâr Sinan oldu. Hattâ, Kayseri’ye gelen Turnacıbaşı (devşirme memûru), Sinan’ın babası Abdülmennân Efendi’yi de, İstanbul’a gelen Kayseri kaafilesine dâhil etmiş, baba-oğul birlikte yola çıkmışlardır. Sinan, Sâ’î Mustafa Çelebî’ye söyleyerek yazdırdığı hâtırâlarında (Tezkiretü’l-Bünyân), bunu bizzat kendisi ifâde etmektedir. Edirne Selîmîye Vakıf Müzesi girişindeki bu sözler, bu eserden alınmıştır ve Mîmâr Sinan’ın kendi ifâdesidir.” diye açıklıyor.
İstanbul’da Yeniçeri Ocağına girer. Enderun mektebine devam eder. Acemi Oğlanlar Ocağında dülgerlik (ağaç, ahşap yapı zanaatı) öğreniyordu. Derken, Yavuz Sultan Selim’in doğu seferleri başladı. Önce İran, sonra Mısır… Sinan her iki sefere de katıldı. Görmediği ülkeleri gördü, buradaki mimarî eserleri incelemek fırsatını buldu.
Ardından Kanunî Sultan Süleyman’ın Avrupa seferleri başladı. Sinan bu seferlere de gözü pek, yiğit bir yeniçeriydi. Savaşlara girdi-çıktı. Zafer üstüne zaferler kazanırken o da mutlu, o da şen-şatırdı. Ülkeler gördü, yeni ülkeler… Bir şey arıyordu, içinde birşeyler geliyordu. O da şehirler kurabilir, büyük büyük yapılar yükseltebilirdi. Aklı-fikri bundaydı. Bu amaçla gördüklerini inceliyordu…
Mimar Sinan, katıldığı seferlerde Suriye, Mısır, Irak, İran, Balkanlar, Viyana’ya kadar Güney Avrupa’yı görüp mimari eserleri inceledi ve kendisi de birçok eser verdi. İstanbul’da devrin en meşhur mimarları ile Bayezid Camii’nin ustası Mimar Hayreddin ile tanıştı.
1532′de Alman, 1534′de Tebriz ve Bağdat seferlerinden dönüşte Van gölünün üstünden geçecek üç geminin yapımının başarıyla tamamlanması Sinan’a “haseki”(Yeniçeri ağası) unvanını getirmişti. Sinan artık Yeniçeri Ordusu’nda asker değil, istihkâm işlerinin yöneticisi ve tasarlayıcısıydı.
Bir gün… Evet bir gün, Kanunî Sultan Süleyman’ın Bağdat seferi sırasında, Ordu’nun Prut suyundan geçmesi için, hemen bir köprü yapılması gerekiyordu. Komutan Lûtfi Paşa, Kanunî’ye:
–Bu işi yapsa yapsa Subaşı Sinan kulunuz yapar.
Dedi. Sinan’ı çağırdılar. Gerçekten Sinan onüç günde köprüyü kurarak orduyu karşıya geçirmişti.
Onun bu başarısı unutulmadı. Sefer dönüşü, 1538 yılında, Saray Başmimarlığına atandı. (Bugünün Bayındırlık Bakanı) “Ser mimârân-ı cihan ve mühendisân-ı devran”– dünyadaki mimarların ve zaman içindeki mühendislerin başı- Dünyanın belli başlı mimarî eserlerini incelemiş, 48 yaşında, genç bir mimar, inşaat mühendisi olan Sinan, o günden sonra kollarını sıvayarak, tam 50 yıl aralıksız eser verdi. Viyana önlerinden, Kuzey Afrika ve Arabistan çöllerine kadar Osmanlı Devleti’nin sahip olduğu her köşesine emek verdi, dörtyüze yakın esere imzasını attı.
Sinan’ın mimarbaşılığa getirilmeden evvel yaptığı üç eser dikkat çekicidir. Bunlar Halep’de Hüsreviye Külliyesi, Gebze’de Çoban Mustafa Pasa Külliyesi ve İstanbul’da Hürrem Sultan için yapılan Haseki Külliyesi’dir. 1538’de Boğdan seferi dönüşü Mimarbaşı Acem Ali’de vefat etmişti.
Mimar Sinan, ilk hünerini Şehzade Camii’nde göstermişti. Kanunî’nin genç yaşında ölen Şehzade Mehmet adına yaptığı bu cami, kendi ifadesince, çıraklık devresi eseriydi. 1548 yılında tamamlandı, ardından, iki yıl sonra, Süleymaniye Camii’ne başladı. Sinan bu Camii için İstanbul’un en yüksek tepelerinden birini seçti. Bu, Beyazıt Tepesi idi. Camii yapımı 7 yıl sürmüş, 1557 yılında bitirilmişti. Açılışlarını, Kanunî Sultan Süleyman’a uzattı. Kanunî, anahtarları yine Sinan’a uzatarak:
–Bu câmii bizim değil, senin eserindir. Senin açman gerekir.
Dedi. Böylece Süleymaniye Camii’nin açılışını Mimar Sinan kendisi yapmıştı. Sinan’ın (Kalfalık devrime aittir) dediği Süleymaniye Camii, 48 metre yüksekliğinde, 26.5 metre çapındaki muhteşem kubbesi ve dört minaresiyle eşsiz bir sanat anıtı olmuştu.
Süleymaniye Camii
Sinan bununla kalmadı. Sanat gücünün en yüksek zirvesine çıkmak, dünyaya meydan okumak istiyordu. Bu fırsatı da buldu. 1566’da vefat eden Kanunî yerine oğlu Sultan II. Selim tahta oturmuştu. Osmanlı Devleti’nin İstanbul’dan sonra ikinci büyük şehri Edirne’de şanına lâyık bir Selimiye Camii’nin yapılmasını istedi. Mimar Sinan çalışmalarına hemen başladı. O günlerde 78 yaşındaydı. 1569 yılında camiin temellerini attı. (Cami’ye, Ayasofya kubbesinden daha büyük, daha yüksek bir kubbe oturtacağım…) diyordu. Dediğini yaptı. Ustalık devresinin en güzel, en gözde eserini verdi. Camii 6 yıl sonra, 1575 yılında tamamlandı. Dediği gibi Ayasofya’yı aşmış, Türk ve dünya tarihine ölümsüz bir şaheser kazandırmıştı. Özellikle, 70 metreden fazla yükseklikteki dört minaresi, görenleri hayran bırakıyordu. Bu incecik, sülün gibi gökyüzüne uzanan minarelerin üçer şerefesi vardı. Minarelerden ikisinin şerefelerine üç ayrı merdivenle çıkılıyordu. Merdivenlerden birisi en üst şerefeye, ikincisi orta ve alt şerefeye ulaşırdı. Üçüncü merdivenle üç şerefeye de çıkılabilirdi. Bugün Selimiye Camii UNESCO Dünya mirasları arasındadır.
Selimiye Camii
Kanunî Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat olmak üzere, üç cihan sultanına Başmimarlık yapan Mimar Sinan, Osmanlı Türk mimarisini zirveye taşımış. Osmanlı devletinin ihtişamını, gücünü ve büyüklüğünü eserlerine yansıtmıştır. Sinan’ın mühendis yanı su yollarıyla köprülerinde ortaya çıkar. Eserlerinde zamanın sahip olduğu tüm mühendislik bilgilerini uygulamış, hatta kimi zamanlar onları aşan, ileri götüren tasarımlar gerçekleştirmiştir. Osmanlı-Türk İslam mimarlığı sentezini ortaya çıkarmıştır.
Batının “Türk Michelangelo” olarak nitelendirdiği bu deha; muhtemelen Sinan da, sultanların istekleri dışında her projenin yapılış aşamasında yer almamıştır. Bu bakımdan yukarıda verilen yapı sayıları Mimar Sinan’ın projesini çizdiği ve kendi elemanları ile yaptırdığı mimari yapılar olmalıdır. Aksi takdirde bir insanın hele ki klasik mimariyle uğraşan bir insanın yapabileceği eser sayısı bu kadar fazla olamaz.
Sinan, ölümünden sonra büyük eserler ortaya çıkaran, bunların hepsi alanlarında üne kavuşmuş önemli çıraklar yetiştirmiştir. Sedefkar Mehmed Ağa Sultanahmet camiini, Mimar Yusuf da Hindistan’da Delhi, Agra, Lahor ve Keşmir kalelerini inşa etmişlerdir. Mimar Sinan’ın öğrencilerinden biri olan Mehmed İsa Çelebi de dünyanın 7 harikasından biri olan Hindistan Agra’da bulunan Tac Mahal’i inşa etmiştir.
Mimar Sinan yalnız dinî yapılar yapmakla kalmadı. Saraylar, köşkler, hanlar, hamamlar, kervansaraylar, medreseler, su kemerleri, köprüler de yaptı. Köprülerden en güzeli İstanbul yakınlarındaki 26 gözlü Büyükçekmece köprüsüdür. Baştan söylediğimiz gibi Koca Sinan bir ülkeyi yeniden kuruyordu. 9 Nisan 1588 tarihinde yaşamının bittiği zaman 98 yaşındaydı. Türbesini ölümünden az önce kendisi yapmıştı. Onu Süleymaniye’deki gösterişsiz küçük türbesine gömdüler. O bu türbeye sığmazdı, o gökkubbeye sığabilirdi ancak…
Bayrak şairimiz Arif Nihat Asya, Fetih Marşı’nda;
(…)
“Bu kitaplar Fâtih’tir, Selim’dir, Süleyman’dır;
Şu mihrab Sinânüddin, şu minâre Sinân’dır;
Haydi, artık uyuyan destanını uyandır!”
Mısralarını, Koca Sinan’ın eserlerine her bakan, asırlar ve nesiller boyunca duymuş ve de hissetmiştir. Bu, bugün de aynıdır, yarın da aynı olacaktır.
Mimar Sinan’ı anlatmaya, Sinan’ın eserlerini sayıp dökmeye, söz bitmez, sayfalarımız yetmez. Sinan’ı ayakta duran, ölümsüz şaheserleri anlatabilir, onun büyüklüğünü bu eserler dile getirebilir ancak…
Mimar Sinan, bir medeniyetin mimarı. Uygarlık mirasında da evrensel bir değerdir.
Mimar Sinan Türbesi/ Süleymaniye-İstanbul
Mimar Sinan’ın Eserleri:
Mimar Sinan 93 Câmii, 52 mescit, 56 medrese, 7 darül-kurra, 20 türbe, 17 imaret, 3 darüşşifa (hastane), 6 su yolu, 10 köprü, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48’de hamam olmak üzere 376 eser vermiştir.
Camiler
1) Süleymaniye Câmii (İstanbul) 2) Şehzade Mehmet Câmii (İstanbul-Fatih) 3) Ayasofya Câmii (İstanbul-Sultanahmet) 4) Mihrimah Sultan Camii (Edirnekapı) 5) Mihrimah Sultan Câmii (Üsküdar iskelede) 6) Selimiye Câmii (Edirne Merkez) 7) Sokullu Mehmed Paşa Câmii (İstanbul-Azapkapı) 8) Atik (Eski) Valide Câmii (Üsküdar), 9) Mustafa Paşa Câmii (İstanbul-Eyüp 10) Güzelce Kasımpaşa Câmii (İstanbul) 11) Bali Paşa Câmii (İstanbul-Fatih) 12) Kılıç Ali Paşa Câmii (İstanbul-Tophane), 13) Rüstem Paşa Câmii (Tekirdağ) 14) Rüstem Paşa Câmii (Tahtakale) 15) Sinan Paşa Câmii (Beşiktaş),
16) Haseki Hürrem Sultan Câmii ve Külliyesi (İstanbul-Haseki), 17) Sokullu Mehmet Paşa Câmii (Kadırga Limanında), 18) Sokullu Mehmet Paşa Câmii (Büyükçekmece), 19) Odabaşı Câmii (Yenikapı yakınında), 20) Hamâmî Hâtun Câmii (Sulumanastır’da), 21) Ferruh Kethüdâ Câmii (Balat Kapısı içinde), 22) Kara Câmii (Sofya), 23) Kazasker İvaz Efendi Câmii (İstanbul), 24) Ahî Çelebi Câmii (İzmir İskelesi yakınında), 25) Ebü’l-Fazl Câmii (Tophâne üstünde), 26), Mesih Mehmet Paşa Câmii (Karagümrük), 27) Ferhad Paşa Câmii (Çatalca), 28) Drağman Yunus Câmii (İstanbul), 29) Gazi Ahmet Paşa Câmii (Topkapı), 30) Hadım İbrahim Paşa Câmii (Silivrikapı), 31) Abdurrahman Paşa Câmii (Kastamonu-Tosya), 32) Behram Paşa Câmii (Diyarbakır), 33) Molla Çelebi Câmii (Fındıklı), 34) Nişancı Paşa Çelebi Câmii (Kiremitlik), 35) Piyale Paşa Câmii (Kasımpaşa) 36) Zâl Mahmûd Paşa Câmii (İstanbul-Eyüp), 37) Çavuşbaşı Câmii (İstanbul-Sütlüce), 38) İskender Paşa Câmii (Kanlıca), 39) Şehzâde Cihangir Câmii (Tophâne), 40) Şemsi Paşa Câmii (Üsküdar), 41) Osman Şah Vâlidesi Câmii (İstanbul-Aksaray), 42) Sultan Bâyezîd Kızı Câmii (Yenibahçe), 43) Ahmed Paşa Câmii (Topkapı), 44) Sokullu Mehmed Paşa-Kasım Paşa-Câmii (Havsa- Edirne), 45) Sokullu Mehmed Paşa Câmii (Lüleburgaz), 46) İbrâhim Paşa Câmii (Silivrikapı), 47) Hacı Evhad Câmii (Yedikule yakınında), 48) Kazasker Abdurrahmân Çelebi Câmii (Molla Gürânî’de), 49) Mahmûd Ağa Câmii (Ahırkapı yakınında), 50) Hoca Hüsrev Câmii (Kocamustafapaşa), 51) Defterdar Süleymân Çelebi Câmii (Fatih-Üsküplü Çeşmesi yakınında), 52) Yunus Bey Câmii (Balat’ta), 53) Hürrem Çavuş Câmii (Yenibahçe yakınında), 54) Sinan Ağa Câmii (Kâdı Çeşmesi yakınında), 55) Süleymân Subaşı Câmii (Unkapanı), 56) Muhiddin Çelebi Câmii (Tophâne), 57) Çoban Mustafa Paşa Câmii (Gebze), 58) Pertev Paşa Câmii (İzmit), 59) Rüstem Paşa Câmii (Sapanca), 60) Rüstem Paşa Câmii (Samanlı), 61) Rüstem Paşa Câmii (Bolvadin), 62) Rüstem Paşa Câmii (Rodoscuk’ta), 63) Mustafa Paşa Câmii (Bolu), 64) Ferhad Paşa Câmii (Bolu), 65) Mehmed Bey Câmii (İzmit), 66) Osman Paşa Câmii (Kayseri), 67) Hacı Paşa Câmii (Kayseri), 68) Cenâbî Ahmed Paşa Câmii (Ankara), 69) Lala Mustafa Paşa Câmii (Erzurum), 70) Sultan Alâeddin Selçûkî Câmii’nin (Çorum) yenilenmesi, 71) Abdüsselâm Câmii’nin (İzmit) yenilenmesi, 72) Kiliseden dönme Eski Câmi’nin (İznik) Sultan Süleymân tarafından yeniden yaptırılması, 73) Hüsreviye (Hüsrev Paşa) Câmii (Halep), 74) Hüsrev Paşa Câmii (Van), 75) Sultan Murâd Câmii (Manisa), 76) Orhan Câmii’nin (Kütahya) yenilenmesi, 77) Kâbe-i Şerîf’in kubbelerinin tâmiri, 78) Hüseyin Paşa Câmii (Kütahya), 79) Sultan Selim Câmii (Karapınar), 80) Sultan Süleymân Câmii (Şam-Gök Meydanda), 81) Taşlık Câmii (Mahmûd Paşa için, Edirne’de), 82) Defterdar Mustafa Paşa/Çelebi Câmii (Edirne), 83) Haseki Sultan Câmii (Edirne, Mustafa Paşa Köprüsü başında), 84) Cedid Ali Paşa Câmii (Babaeski ), 85) Semiz Ali Paşa Câmii (Ereğli’de), 86) Bosnalı Mehmed Paşa Câmii (Sofya’da), 87) Sofu Mehmed Paşa Câmii (Hersek’te), 88) Maktul Mustafa Paşa Câmii (Budin), 89) Firdevs Bey Câmii (Isparta), 90) Memi Kethudâ Câmii (Ulaşlı), 91) Tatar Han Câmii (Kırım, Gözleve’de), 92) Vezir Osman Paşa Câmii (Yunanistan-Tırhala), 93) Rüstem Kethüdâsı Mehmed Bey Câmii (Yunanistan-Tırhala).
Medreseler
1)Sultan Süleymân Medresesi (Mekke), 2) Süleymâniye Medreseleri (İstanbul), 3) Yavuz Sultan Selim Medresesi (Halıcılar Köşkün), 4) Sultan Selim Medresesi (Edirne), 5) Sultan Süleymân Medresesi (Çorlu), 6) Şehzâde Sultan Mehmet Medresesi (İstanbul), 7) Haseki Sultan Medresesi (Avratpazarı-İst), 8) Vâlide Sultan Medresesi (Üsküdar), 9) Kahriye Medresesi (Sultan Selim yakını), 10) Mihrimah Sultan Medresesi (Üsküdar), 11) Mihrimah Sultan Medresesi (Edirnekapı), 12) Mehmed Paşa Medresesi (Kadırga), 13) Mehmed Paşa Medresesi (Eyüp), 14) Osman Şah Vâlidesi Medresesi (Aksaray-İst), 15) Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul-Fatih), 16) Semiz Ali Paşa Medresesi (İstanbul-Fatih), 17) Ahmed Paşa Medresesi (Topkapı), 18) Sofu Mehmed Paşa Medresesi (İstanbul), 19) İbrâhim Paşa Medresesi (İstanbul), 20) Sinân Paşa Medresesi (Beşiktaş), 21) İskender Paşa Medresesi (Kanlıca), 22) Kasım Paşa Medresesi (Kasımpaşa), 23) Ali Paşa Medresesi (Babaeski), 24) Mısırlı Mustafa Paşa Medresesi (Gebze), 25) Ahmed Paşa Medresesi (İzmit), 26) İbrâhim Paşa Medresesi (Îsâ Kapısında), 27) Şemsi Ahmed Paşa Medresesi (Üsküdar), 28) Kapıağası Mahmûd Ağa Medresesi (Ahırkapı), 29) Kapıağası Câfer Ağa Medresesi (Soğukkuyu-İst), 30) Ahmed Ağa Medresesi (Çapa-İstanbul), 31) Hâmid Efendi Medresesi (Filyokuşu-İst), 32) Mâlûl Emir Efendi Medresesi (Karagümrük), 33) Ümm-i Veled Medresesi (Karagümrük), 34) Üçbaş Medresesi (Karagümrük), 35) Kazasker Perviz Efendi Medresesi (Fâtih), 36) Hâcegizâde Medresesi (Fâtih), 37) Ağazâde Medresesi (İstanbul), 38) Yahya Efendi Medresesi (Beşiktaş), 39) Defterdar Abdüsselâm Bey Medresesi (Küçükçekmece), 40) Tûtî Kâdı Medresesi (Fâtih), 41) Hakîm Mehmed Çelebi Medresesi (Küçükkaraman), 42) Hüseyin Çelebi Medresesi (Çarşamba), 43) Şahkulu Medresesi (İstanbul), 44) Emin Sinân Efendi Medresesi (Küçükpazar), 45) Yunus Bey Medresesi (Draman), 46) Karcı Süleyman Bey Medresesi(İstanbul), 47) Hâcce Hâtun Medresesi (Üsküdür), 48) Defterdar Şerifezâde Medresesi (Kâdıçeşmesi), 49) Kâdı Hakîm Çelebi Medresesi (Küçükkaraman), 50) Kirmasti Medresesi(İstanbul), 51) Sekban Ali Bey Medresesi (Karagümrük), 52) Nişancı Mehmed Bey Medresesi (Altımermer), 53) Kethüdâ Hüseyin Çelebi Medresesi (Sultan Selim), 54) Gülfem Hâtun Medresesi (Üsküdar), 55) Hüsrev Kethüdâ Medresesi (Ankara), 56) Mehmed Ağa Medresesi (Çatalçeşme).
Mescitler
1)İbrahim Paşa Mescidi (Îsa Kapısında), 2)Sinan Paşa Mescidi (Yenibahçe), 3)Rüstem Paşa Mescidi (Yenibahçe), 4)Mimar Sinan Mescidi (Yenibahçe), 5) Hafız Mustafa Çelebi Mescidi (Yenibahçe), 6) Müftü Çivizade Efendi Mescidi (Topkapı yakınında), 7) Emir Ali Çelebi Mescidi (Karagümrük ), 8) Üçbaş Mescidi (Karagümrük yakınında), 9) Defterdar Şerifezade Efendi Mescidi (Fatih Çarşamba), 10) Defterdar Mahmud Çelebi Efendi Mescidi (Defterdar’da), 11)Simkeşbaşı Mescidi (Lütfi Paşa Çarşısının yakınında), 12) Hacegizade Mescidi (Fatih Camii yakınında), 13)Çavuş Mescidi (Silivrikapı), 14) Civizade Kızı Mescidi (Davutpaşa), 15)Takyeci Ahmed Çelebi Mescidi (Silivrikapı civarında), 16)Hacı Nasuh Mescidi (Sarıgez yakınında) 17) Kasap Hacı İvan Mescidi (Sarıgüzel), 18) Hacı Hamza Mescidi (Ağa Çayırında), 19) Tok Hacı Hasan Mescidi (Zeyrek), 20) İbrahim Paşa Zevcesi Mescidi (Kumkapı), 21) Bayram Çelebi Mescidi (Langakapısı yakınında), 22) Kemhacılar Mescidi (Çakmakçılar), 23) Kuyumcular Mescidi (Çakmakçılar), 24) Hersek Bodrumu üzerinde olan mescit (Ayasofya yakınında), 25) Yayabaşı Mescidi (Fenerkapısı), 26) Abdi Subaşı Mescidi (Sultan Selim yakınında), 27) Hüseyin Çelebi Mescidi (Sultan Selim Camii yakınında), 28)Hacı İlyas Mescidi (Ali Paşa Hamamı yakınında), 29 )Duhanizade Mescidi (Kocamustafapaşa yakını), 30) Kadızade Mescidi (Çukurhamam yakınında), 31) Müftü Hamit Efendi Mescidi (Azaplar Hamamı yakınında), 32) Tüfenkhane Mescidi (Unkapanı’nda), 33) Saray Ağası Davud Ağa Mescidi (Edirnekapı dışında), 34) Dökmecibaşı Mescidi (Eyüp’te), 35) Arpacıbaşı Mescidi (Eyüp’te), 36) Hekimbaşı Kaysunizade Mescidi (İstanbul’da), 37) Kaysunizade Mescidi (Sütlüce’de), 38) Karcı Subaşı Süleyman Mescidi (Eyüp’te), 39)İki Mescid (İstanbul’da), 40) Ahmed Çelebi Mescidi (Kiremitlik’te), 41) Yahya Kethüda Mescidi (Kasımpaşa), 42) Şehremini Hasan Çelebi Mescidi (Kasımpaşa), 43) Süheyl Bey Mescidi (Tophane’de), 44) İlyaszade Mescidi (Topkapı’nın dışında) 45) Sarrafbaşı Mescidi (Topkapı’nın dışında), 46) Pazarbaşı Nemu Kethüda Mescidi (Kasımpaşa’da), 47) Mehmed Paşa Mescidi (Büyükçekmecede), 48) Hacı Paşa Mescidi (Üsküdar’da), 49)Saraçhane Mescidi (Hasköy’de), 50) Ruznameci Abdi Çelebi Mescidi (Sulumanastır’da), 51) Kürkçübaşı Mescidi (Kumkapı haricinde), 52) Şeyh Ferhad Mescidi (Langakapısı yakınında).
Külliyeler
1)Süleymaniye Külliyesi (İstanbul-Fatih, 2) Haseki Hürrem Külliyesi (Haseki-İstanbul), Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi (Payas-Hatay).
Dârülkurrâlar
1) Sultan Süleyman Han Dârülkurrâası (İstanbul), 2) Vâlide Sultan Dârülkurrâsı (İstanbul-Üsküdar), 3) Hüsrev Kethüdâ Dârülkurrâsı (İstanbul), 4) Mehmed Paşa Dârülkurrâsı (İstanbul-Eyüp), 5) Müftü Sa’di Çelebi Dârülkurrâsı (Küçükkaraman),
6) Sokullu Mehmed Paşa Dârülkurrâsı (İstanbul-Eyüp), 7) Kâdızâde Efendi Dârülkurrâsı (Fâtih’te).
Dârüşşifâlar
1) Sultan Süleymân Dârüşşifâsı (Süleymaniye), 2) Haseki Sultan Dârüşşifâsı (Haseki), 3) Vâlide Sultan Dârüşşifâsı (Üsküdar).
Türbeler
1) Yahya Efendi Türbesi (Beşiktaş), 2) Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi (Beşiktaş), 3) Arap Ahmed Paşa Türbesi (Fındıklı), 4) Sultan Süleymân Türbesi (Süleymaniye), 5)Şehzâde Sultan Mehmed Türbesi (Şehzâdebaşı), 6) Sultan Selim Türbesi (Ayasofya civârı), 7) Hüsrev Paşa Türbesi (Yenibahçe), 8) Şehzâdeler Türbesi (Ayasofya), 9) Vezir-i âzam Rüstem Paşa Türbesi (Şehzâde Türbesi yakını), 10) Ahmed Paşa Türbesi (Eyüp), 11) Mehmed Paşa Türbesi (Topkapı), 12) Çocukları için inşâ ettiği türbe, 13) Siyavuş Paşa Türbesi (Eyüp), 14) Siyavuş Paşanın çocukları için yapılan türbe (Eyüp), 15) Zâl Mahmûd Paşa Türbesi (Eyüp), 16) Şemsi Ahmed Paşa Türbesi (Üsküdar), 17) Kılıç Ali Paşa Türbesi (Tophâne), 18) Pertev Paşa Türbesi (Eyüp), 19) Şâh-ı Hûban Türbesi (Üsküdar), 20) Haseki Hürrem Sultan Türbesi (Süleymaniye).
İmâretler
1) Sultan Süleymân İmâreti (Süleymaniye), 2) Haseki Sultan İmâreti (Mekke), 3) Haseki Sultan İmâreti (Medîne), 4) Mustafa Paşa Köprüsü başında bir imâret (Edirne), 5) Sultan Selim İmâreti (Karapınar), 6) Sultan Süleymân İmâreti (Şam), 7) Şehzâde Sultan Mehmed İmâreti (İstanbul), 8) Sultan Süleymân İmâreti (Çorlu), 9) Vâlide Sultan İmâreti (Üsküdar), 10) Mihrimah Sultan İmâreti (Üsküdar), 11) Sultan Murâd İmâreti (Manisa), 12) Rüstem Paşa İmâreti (Rodoscuk’ta), 13) Rüstem Paşa İmâreti (Sapanca), 14) Mehmed Paşa İmâreti (Burgaz), 15) Mehmed Paşa İmâreti (Hafsa), 16) Mustafa Paşa İmâreti (Gebze), 17) Mehmed Paşa İmâreti (Bosna).
Su Yolları Kemerleri
1) Bend Kemeri (Kağıthâne), 2) Uzun Kemer (Kemerburgaz), 3) Mağlova Kemeri(Kemerburgaz), 4) Gözlüce Kemer (Cebeciköy), 5) Müderris köyü yakınındaki kemer (Kemerburgaz), 6) Kırık Kemer.
Mustafa Paşa Köprüsü/ Meriç Nehri
Köprüler
1)Büyükçekmece Köprüsü, 2) Silivri Köprüsü, 3) Mustafa Paşa Köprüsü (Meriç), 4) Sokullu Mehmed Paşa Köprüsü (Tekirdağ), 5) Odabaşı Köprüsü (Halkalıpınar), 6) Kapıağası Köprüsü (Harâmidere), 7) Mehmed Paşa Köprüsü (Sinanlı), 8) Vezir-i âzam Mehmed Paşa (Mostar) Köprüsü (Bosna, Vişigrad kasabası), 9) Sokollu Mehmet Paşa (Drina Köprüsü), 10) Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü (Dilovası).
Kervansaraylar
1) Kervansaray (Sultan Süleymân İmâreti yakını), 2) Kervansaray (Büyükçekmece), 3) Rüstem Paşa Kervansarayı (Rodosçuk’ta), 4) Kebeciler Kervansarayı (Bitpazarı), 5) Rüstem Paşa Kervansarayı (Galata), 6) Ali Paşa Kervansarayı (Bursa), 7) Ali Paşa Kervansarayı (Bitpazarı), 8) Pertev Paşa Kervansarayı (Vefâ), 9) Mustafa Paşa Kervansarayı (Ilgın), 10) Rüstem Paşa Kervansarayı (Sapanca), 11) Rüstem Paşa Kervansarayı (Samanlı), 12) Rüstem Paşa Kervansarayı (Karışdıran), 13) Rüstem Paşa Kervansarayı (Akbıyık’ta), 14) Rüstem Paşa Kervansarayı (Karaman Ereğlisi), 15 Hüsrev Kethüdâ Kervansarayı (İpsala), 16) Mehmed Paşa Kervansarayı (Hafsa), 17)Mehmed Paşa Kervansarayı (Burgaz), 18) Rüstem Paşa Kervansarayı (Edirne), 19) Ali Paşa Çarşısı ve Kervansarayı (Edirne), 20) İbrâhim Paşa Kervansarayı (İstanbul).
Saraylar
1) Saray-ı atîk tâmiri (Beyazıt), 2) Saray-ı cedîd-i hümâyûn tâmiri (Topkapı), 3) Üsküdar Sarayının tâmiri (Üsküdar), 4) Galatasarayın eski yerine yeniden inşâsı (Galatasaray), 5) Atmeydanı Sarayının yeniden inşâsı (Atmeydanı), 6) İbrâhim Paşa Sarayı (Atmeydanı), 7) Yenikapı Sarayının yeniden inşâsı (Silivrikapı), 8) Kandilli Sarayının yeniden inşâsı (Kandilli), 9) Fenerbahçe Sarayının yeniden inşâsı (Fenerbahçe), 10) İskender Çelebi Bahçesi Sarayının yeniden inşâsı (İstanbul şehir dışı), 11) Halkalı Pınar Sarayının yeniden inşâsı (Halkalı), 12) Rüstem Paşa Sarayı (Kadırga), 13) Mehmed Paşa Sarayı (Kadırga), 14) Mehmed Paşa Sarayı (Ayasofya yakını), 15) Mehmed Paşa Sarayı (Üsküdar), 16) Rüstem Paşa Sarayı (Üsküdür), 17) Siyavuş Paşa Sarayı (İstanbul), 18) Siyavuş Paşa Sarayı (Üsküdar), 19) Siyavuş Paşa Sarayı (yine Üsküdar), 20) Ali Paşa Sarayı (İstanbul), 21) Ahmed Paşa Sarayı (Atmeydanı), 22) Ferhad Paşa Sarayı (Bâyezîd civârı), 23) Pertev Paşa Sarayı (Vefâ Meydanı), 24) Sinân Paşa Sarayı (Atmeydanı), 25) Sofu Mehmed Paşa Sarayı (Hoca Paşa), 26) Mahmûd Ağa Sarayı (Yenibahçe) 27) Mehmed Paşa Sarayı (Halkalı yakınında Yergöğ), 28) Şâh-ı Hûbân Kadın Sarayı (Kasım Paşa Çeşmesi yakını), 29) Pertev Paşa Sarayı (şehrin dışı), 30) Ahmed Paşa Sarayı (şehrin dışı), 31) Ahmed Paşa Sarayı (Taşra Çiftlik), 32) Ahmed Paşa Sarayı (Eyüp), 33) Ali Paşa Sarayı (Eyüp), 34) Mehmed Paşa Sarayı (şehrin dışında, Rüstem Çelebi Çiftliği), 35) Mehmed Paşa Sarayı (Bosna), 36) Rüstem Paşa Sarayı (İskender Çelebi Çiftliği).
Hamamlar
1) Sultan Süleymân Hamamı (İstanbul), 2) Sultan Süleymân Hamamı (Kefe), 3) Üç Kapılı Hamam (Topkapı Sarayı), 4) Üç Kapılı Hamam (Üsküdar Sarayı), 5) Haseki Sultan Hamamı (Ayasofya yakını), 6) Haseki Sultan Hamamı (Bahçekapı), 7) Haseki Sultan Hamamı (Yahudiler içi), 8) Vâlide Sultan Hamamı (Üsküdar), 9) Vâlide Sultan Hamamı (Karapınar), 10) Vâlide Sultan Hamamı (Cibâli Kapısı), 11) Mihrimah Sultan Hamamı (Edirnekapı), 12) Lütfi Paşa Hamamı (Yenibahçe), 13) Mehmed Paşa Hamamı (Galata), 14) Mehmed Paşa Hamamı (Edirne), 15) Kocamustafa Paşa Hamamı (Yenibahçe), 16) İbrâhim Paşa Hamamı (Silivrikapı), 17) Kapıağası Yâkub Ağa Hamamı (Sulumanastır), 18) Sinân Paşa Hamamı (Beşiktaş’ta), 19) Molla Çelebi Hamamı (Fındıklı), 20) Kaptan Ali Paşa Hamamı (Tophâne), 21) Kaptan Ali Paşa Hamamı (Fenerkapı), 22) Müfti Ebüssü’ûd Efendi Hamamı (Mâcuncu Çarşısı), 23) Mîrmirân Kasım Paşa Hamamı (Hafsa), 24) Merkez Efendi Hamamı (Yenikapı dışı), 25) Nişancı Paşa Hamamı (Eyüp), 26) Hüsrev Kethüdâ Hamamı (Ortaköy), 27) Hüsrev Kethüdâ Hamamı (İzmit), 28) Hamam (Çatalca), 29) Rüstem Paşa Hamamı (Sapanca), 30) Hüseyin Bey Hamamı (Kayseri), 31) Sarı Kürz Hamamı (İstanbul), 32) Hayreddin Paşa Hamamı (Zeyrek), 33) Hayreddin Paşa Hamamı (Karagümrük), 34) Yâkub Ağa Hamamı (Tophâne), 35) Haydar Paşa Hamamı (Zeyrek), 36) İskender Paşa Hamamı, 37) Odabaşı Behruzağa Hamamı (Şehremini), 38) Kethüdâ Kadın Hamamı (Akbaba), 39) Beykoz Hamamı, 40) Emir Buhârî Hamamı (Edirnekapı dışı), 41) Hamam (Eyüp), 42) Dere Hamamı (Eyüp), 43) Sâlih Paşazâde Hamamı (Yeniköy), 44) Sultan Süleymân Hamamı (Mekke), 45) Hayreddin Paşa Hamamı (Tophâne), 46) Hayreddin Paşa Hamamı (Kemeraltı), 47) Rüstem Paşa Hamamı (Cibâli), 48) Vâlide Sultan Hamamı (Üsküdar).
Mahzenler
1) Buğday mahzeni (Galata Köşesi), 2) Zift Mahzeni (Tersâne-i Âmirede), 3) Ambar (sarayda), 4) Ambar (Has Bahçe Yalısı), 5) Mutfak ve kiler (sarayda), 6) Mahzen (Unkapanı), 7) İki adet ambar (Cebehâne yakını), 8) Kurşunlu Mahzen (Tophâne)
Kaynakça:
www.biyografi.info/kisi/mimar-sinan
www.mimarsinan.gen.tr/mimar-sinanin-eserleri/
Turgut Güler: Taşı Yenen Adam, Mimar Sinan, Ötüken Yayınevi, 2018 İstanbul
Oktay Aslanapa: Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınevi 1988, Ankara
Mehmet Önder: Anadolu’yu Aydınlatanlar, Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1998 Ankara
