Hasan ERDEM
Aynı ırktan doğan ve aynı çağda dünyayı fethetmeyi kafalarına koyan iki cihangir sultan Yıldırım Bayezid ile Emir Timur, orta Fırat’a kadar dayanan Osmanlı sınırlarının içinde sıkı bir merkezi yapı kurulmasından rahatsız olan bazı Anadolu beylerinin kışkırtmasıyla Ankara’da karşı karşıya geldiler.
“Gök çökecek olsa mızraklarımızla tutarız” diye övünen kibirli Macar kralı Sigismunt komutasındaki yüz otuz bin kişilik Haçlı ordusuna Niğbolu’da acı bir mağlubiyet tattıran, Avrupa’nın en ünlü şövalyelerine önünde diz çöktüren Yıldırım Bayezid Han, Çubuk ovasındaki kanlı boğuşmanın sonunda Barlas soyundan asil bir Türkmen ailesinin evladı olan Emir Timur’a yenildi.
Düşmanlarıyla her zaman mertçe dövüşen Osmanlı Türklerinin mağrur sultanı Bayezid Han savaş alanından kaçmayı aklının ucuna bile getirmediği için savaşın sonunda esir düşmekten de kurtulamadı. (20 Temmuz 1402) Bayezid Han ile birlikte oğulları Musa ve Mustafa Çelebi, Sarı Timurtaş Paşa, Rumeli beylerbeyi Firuz Paşa, Minnet Bey ve Mustafa Bey’de Emir Timur’a esir düştüler.
Savaş başladıktan sonra büyük şehzade Süleyman Çelebi, bu savaşı kazanma şanslarının olmadığını gören Vezir-i azam Ali Paşa’nın telkinleriyle, olanca hızıyla süren savaş alanından çekildi. Emir Timur, er meydanından kaçan Süleyman Çelebi’yi yakalaması için torunu Mehmed Mirza komutasında otuz bin askerden oluşan bir kuvveti Bursa üzerine sevk etti.
Ankara – Bursa arasındaki geçit vermez dağları zorlu bir yolculuktan sonra aşan ve Ali Paşa ile birlikte Bursa’ya ulaşmayı başaran Süleyman Çelebi, dinlenmeye bile fırsat bulamadan kız kardeşi Fatma Sultan ile küçük kardeşi şehzade Kasım’ı yanına aldı ve Gemlik körfezine indi. Deniz yoluyla Anadoluhisarı’na çıkan Süleyman Çelebi, böylece Gemlik’e kadar kendisini ısrarla takip eden Emir Timur’un askerlerinin eline düşmekten son anda kurtuldu.
Mehmed Mirza’nın komutanlarından Emir Şeyh Nureddin savunmasız kalan Bursa kalesine bir sel gibi girdi. Bursa’da gözetim altında tutulan Karamanoğlu Alaaddin Bey’in oğulları Mehmed ve Ali beyleri zindandan çıkarıp serbest bıraktı. Devlet hazinesinde bulunan altın, gümüş, mücevherat ve değerli kumaşlara el koyan, şehri askerlerine yağmalatan, şehirdeki genç ve güzel kadınları toplatıp Emir Timur’a gönderen, askerlerine kutsal Bursa şehrinin camilerini ahır gibi kullandıran Emir Şeyh Nureddin, bununla da yetinmedi ve binaları da ateşe verdirdi, surların dışında kalan çiftlikleri yaktırdı. Uzun dilli alevler göğe doğru yükselmeye başlayınca yaşlı kadınları ve çocukları ağlatan bu büyük yangın fetret devrinde Bursa’nın gördüğü ilk yangındı, ancak sonuncusu olmayacak, Bursa halkı daha çok yangın görecekti.
Malazgirt savaşından sonra Anadolu’yu yurt edinmiş olan Selçuklu Türkleri de Moğol istilası sonrası darmadağın olmuşlardı. Osmanlı devletinin Asya’daki topraklarını fetheden Emir Timur’un muzafferiyetinden sonra Osmanlı Türkleri de Selçuklu Türklerinin durumuna düşmüşlerdi.
Timur Ankara savaşından sonra Anadolu’da vassal olarak elinde tuttuğu Yıldırım Bayezid’in dört oğlunu birbirine karşı kışkırtınca on bir yıl sürecek olan fetret devri başladı. Osmanlı tahtını ele geçirmek için şehzadeler arasında yapılan savaşlar Anadolu’yu kan ve ateş içinde bıraktığı gibi Rumeli’nden Avrupa içlerine doğru artarak süren Türk ilerleyişi de durdu. Anadolu, Emir Timur’un yanında Osmanlılara karşı savaşan beyler arasında paylaşıldı ve neticede Türk siyasi birliği bozuldu. 11OO yıllık Bizans İmparatorluğunun başkenti Konstantinopolis’in fethi yarım asır sonraya kaldı.
Asya kaplanı Emir Timur Anadolu’daki tek Hıristiyan şehri olan İzmir’in fethiyle uğraşırken Balıkesir dolaylarında bulunan İsa Çelebi bu fırsatı iyi kullandı ve Timur’un askerleri tarafından talan edilip yakılan, hâlâ dumanları tütmeye devam eden Bursa kalesine girerek Padişahlığını ilan etti.
Ankara Meydan Savaşı’nda kötü talihine yenilen Yıldırım Bayezid Han 9 Mart 1403 tarihinde vefat etti. Timur, Bayezid’in cenazesini Ankara savaşında esir düşen oğlu Musa Çelebi’ye teslim etti. Serbest bıraktığı Musa Çelebi’ye babasının mülkünde hüküm sürmesi için izin veren Emir Timur, babasının ani ölümünden dolayı son derece üzgün olan şehzadeye, Bursa’ya varınca Yıldırım Bayezid’i hükümdarlara yakışır bir törenle defnetmesini tavsiye ettikten sonra yanına kendi askerlerini de katarak cenaze ile birlikte Bursa’ya gönderdi.
Babasının tabutu ile Bursa’ya gelen Musa Çelebi, kardeşi İsa Çelebi’yi şehirden çıkarmayı başardı. Fakat bir süre sonra Bursa yeniden İsa Çelebi’nin eline geçti. Amasya’da bulunan Şehzade Mehmed, Bursa’da hükümdarlığını ilan eden İsa Çelebi’ye haberciler göndererek Anadolu’nun aralarında paylaşılmasını teklif etti.
İsa Çelebi “ Ben, ulu kardeşim, sen küçüksün,” diyerek bu öneriyi kabul etmedi.
Anadolu’da hüküm süren ve bir türlü anlaşamayan iki şehzade arasındaki savaş kaçınılmaz bir noktaya gelmişti. Uluabad önlerinde yapılan iç savaşta ilk defa Türk askerleri karşı karşıya geldiler, birbirlerine kılıç çektiler ve Türk kılıçlarıyla akıtılan Türk kanlarını kutsal Anadolu topraklarına döktüler. Kılıç kınından çıkmış, ilk kan akıtılmış, Timur’un yağmalayıp talan ettiği Anadolu toprakları üzerinde son kardeş hayatta kalana kadar sürecek olan ölümüne bir mücadele başlamıştı.
Bir zamanlar ortak düşmana karşı omuz omuza savaşan Paşalar da Osmanlı tahtına sahip olmak isteyen dört kardeş gibi saflarını belirlemiş ve birbirlerine düşmüşlerdi.
Uluabad önlerinde karşılaşan iki ordudan Çelebi Mehmed’in ordusunu Timur’a karşı Ankara kalesini başarıyla savunan Yakup Paşa komuta ediyor, İsa Çelebi’nin ordusunu ise Sarı Timurtaş Paşa yönetiyordu. Yakup Paşa’nın amansız saldırılarına dayanamayan Timurtaş Paşa hayatta kalmayı başarabilen bir avuç askeriyle geri çekilmek zorunda kaldı. Ağır bir yenilgiye uğrayan Timurtaş Paşa aynı gece çadırına giren kendi kölesi tarafından hançerlenerek öldürüldü.
Uluabad savaşında ordusu bozguna uğrayan ve ordusunun tecrübeli komutanı kendi kölesi tarafından öldürülen İsa Çelebi, kardeşinin eline düşmemek için kaçmak zorunda kaldı ve önce Yalova’ya, sonra da İstanbul’a geçip Bizans İmparatorunun yanına sığındı.
Uluabad savaşını kazanan azim, irade ve enerji dolu genç Çelebi Mehmed, Bursa ve İznik’i topraklarına katarak hükümdarlığını ilan etti. Kölesi tarafından öldürülen Sarı Timurtaş Paşa’nın kafasını kestiren ve Edirne’de hüküm süren büyük biraderi Süleyman Çelebi’ye gönderen Çelebi Mehmed, bu hareketiyle Anadolu’nun mutlak hâkimi olduğunun herkes tarafından bilinmesini istiyordu.
Edirne’de hüküm süren Emir Süleyman tarafından kışkırtılan ve Bizans İmparatorundan da yardım alan İsa Çelebi, Gelibolu’dan Anadolu’ya geçti. Mücadeleden yılmak nedir bilmeyen İsa Çelebi, kardeşi Mehmed Çelebi’nin hüküm sürdüğü toprakları çiğneyerek Bursa kalesi önlerine geldi. Kardeşinin Bursa’da olmamasından faydalanmak isteyen İsa Çelebi kardeşi ile anlaştığını ve kalenin kendisine teslim edilmesini söylediyse de Bursa halkı bu oyuna gelmedi.
Mehmed Çelebi’nin idaresinden memnun olan Bursa halkı şehirlerini İsa Çelebi’ye teslim etmemek için surların arkasına çekilerek savunma hazırlıklarına giriştiler. Hiyle ile kaleye girmek isteyen fakat bunu başaramayan İsa Çelebi, kendisine karşı koyma cesaretini gösteren Bursa halkını cezalandırmak için şehri yaktırdı.
Kardeşinin Bursa kalesini kuşattığını ve halkın direnmesi yüzünden ele geçiremediği güzelim şehri yaktırdığını öğrenen Mehmed Çelebi süratle Bursa’ya geldi. İki kardeş ordu arasında yapılan savaşta yenilen İsa Çelebi savaş alanını terk etti ve Candaroğlu İsfendiyar Bey’in yanına kaçtı.
Kısa bir sürede iki büyük yangın yaşayan ve bunun son olmasını dileyen Bursa halkı, gelecek günlerde daha başka yangınlarla da boğuşacaklarından habersiz binaları saran uzun dilli alevleri söndürmek için kolları sıvadılar.
Emir Süleyman, kardeşi İsa Çelebi’nin defalarca denediği halde bir türlü ele geçiremediği Bursa kalesini düşürmek ve her geçen gün Anadolu’da kudretini arttıran Mehmed Çelebi’yi bertaraf etmek için Rumeli’den Anadolu’ya geçti.
Mehmed Çelebi’nin Anadolu’daki faaliyetlerini yakından izleyen Emir Süleyman, Bizans İmparatoru Manuel Palaiologos’un yardımlarıyla oluşturduğu büyük bir ordu ile Bursa’ya yöneldi. Haberi alan Mehmed Çelebi, sadık askerlerini kırdırmamak için kardeşinin kalabalık ordusuna karşı koymadı, Bursa kalesinde bir miktar asker bıraktıktan sonra Bursa’yı terk etti ve hızla Amasya’ya çekildi.
Bursa’ya giren Emir Süleyman, Ankara üzerine yürüyerek şehri, Mehmed Çelebi’nin komutanlarından Yakup Bey’in elinden alıp topraklarına kattı. Başarılarını yeterli gören eğlence düşkünü Emir Süleyman, Bursa’ya döndü ve Edirne’de başladığı içkili eğlencelerine kaldığı yerden devam etti.
“Kardeşler arasında sürekli el değiştiren Bursa halkı da şaşkına dönmüştü. Bursa’da yaşayan insanların gönlü, kahramanlıklarını takdir ettikleri Mehmed Çelebi’den yanaydı, ancak ellerinden bir şey gelmediği için gelişmeleri yakından takip etmekle yetiniyor, Mehmed Çelebi’nin bu kanlı kavgadan zaferle çıkması için durmadan dualar ediyorlardı.”
Daha on beş yaşındayken Ankara savaşına katılan ve göğüs göğse dövüşmekten çekinmeyecek kadar cesur bir savaşçı olan genç Mehmed Çelebi, iyi eğitimli fakat çok duygusal bir ruha sahip olan ağabeyinin içki ve eğlence âlemine daldığını ve devlet işleriyle pek ilgilenmediğini haber aldı. Askerin ve halkın hoşnutsuzluğundan faydalanmak isteyen Mehmed Çelebi vakit geçirmeden savaş hazırlıklarına girişti, kısa bir hazırlıktan sonra ordusunun önünde Bursa üzerine yürüdü. Emir Süleyman’ın Vezir-i azam’ı tecrübeli devlet adamı Çandarlı Ali Paşa’nın gayret ve telkinleriyle kardeşler arasındaki savaş başlamadan bitti ve Mehmed Çelebi, Amasya’ya, Emir Süleyman’da Bursa’ya döndü.
Amasya’da sıkışıp kalan Mehmed Çelebi eğlence düşkünü ağabeyi Emir Süleyman’dan devleti ve milleti kurtarmak için kardeşi Musa Çelebi’ye haberciler gönderip onunla bir anlaşma yolu aramaya başladı. Anlaşmaya göre cesur, gözü pek ve sert yaradılışlı Musa Çelebi, Rumeli’ye geçecek ve ağabeyine karşı faaliyetlerde bulunacaktı. Musa Çelebi başarılı olursa Rumeli’de hüküm sürecek, Mehmed Çelebi’nin hükümdarlığını tanıyacak ve ona bağlı kalacaktı.
Mehmed Çelebi ile anlaştıktan sonra Eflak’a geçen ve Balkanlarda pek çok yandaş bulan Musa Çelebi’nin iktidarına karşı büyük bir isyan ateşi yaktığını öğrenen Emir Süleyman telaşa düşerek Bursa’dan Edirne’ye döndü.
Ağabeyinin apar topar Rumeli’ne geçmesinden sonra Anadolu’da serbest kalan Mehmed Çelebi eski topraklarını bir bir geri aldı. Bursa halkı da pek sevdikleri yüce gönüllü genç Sultanlarına yeniden kavuştular.
Edirne’de kendini güvende hisseden Emir Süleyman, aşk, av, şölenler ve Edirne vadisinde serin sularla sulanan bahçelerde vakit geçirmeye başlayınca bütün canlılığını kaybetmiş, alıştığı şarabın sarhoşluğu ihtirasını söndürmüştü. Sarayında çeşitli eğlenceler yapılıyor, dört bir yandan getirtilen cariyelerle dolu haremi kendisini devlet işlerinden daha çok ilgilendiriyor, haftalarca hareminden dışarı çıkmıyordu.
Bu düzensiz hayat, her gün yenilenen bu aşırılıklar Yıldırım Bayezid’in oğlunda bulunan güzel meziyetleri mahvetmişti. Buna karşılık zafere susamış bir halde bir avuç cesur ve atılgan adamıyla Humus Dağı’nın geçitlerinde dolaşarak Edirne’ye saldırmak için fırsat kollayan Musa Çelebi, rekabetin verdiği hırsla bilenmiş ve sertleşmişti. Edirne’de Emir Süleyman’a duyulan nefretin arttığını haber alan Musa Çelebi, Balkan dağlarında dolaşan dağınık birliklerini topladı ve Edirne üzerine yürüyüşe geçirdi. Edirne’ye kadar hiçbir direnişle karşılaşmayan Musa Çelebi kenti kuşattı.
Emir Süleyman’dan soğuyan halk ve yeniçeriler kentin kapılarını Musa Çelebi’ye açtılar. Emir Süleyman, ordusunun başında Edirne’ye giren Musa Çelebi’nin eline geçmemek için Bizans başkentine doğru kaçarken kendisini tanıyan köylüler tarafından yakalandı. Musa Çelebi’nin takibine gönderdiği askerler tarafından boğuldu. Cenazesi Bursa’ya gönderilerek Çekirge’de büyük babası I. Murad’ın yanına gömüldü. Hükümdarlığı sekiz sene yedi ay on gün sürmüştür.
Doğu Avrupa fatihi Osmanlı Türklerini Ankara savaşında yenen Asya fatihi Emir Timur, Anadolu harekâtını bitirip Semerkand’a dönerken arkasında büyük ve kudretli bir Osmanlı devleti yerine parçalanmış bir devlet yapısı bırakmak istediğinden Osmanlı topraklarını dört kardeş arasında paylaştırarak iç savaşın başlamasına sebep olmuştu.
Kardeşler arasındaki taht mücadelesinde ilk devre dışı kalan İsa Çelebi’dir. İsa Çelebi, kendisini takip eden Mehmed Çelebi’nin askerleri tarafından Eskişehir’de bir hamamda yakalandı ve boğuldu. Cenazesi Bursa’ya getirilerek babasının türbesine gömüldü.
Edirne’ye giren ve Sultan ilan edilen Musa Çelebi, ilk iş olarak altmış bin askerini Sırbistan’a sürdü. Ülkeyi baştanbaşa yakıp yıktı. Musa Çelebi bu seferden döndükten sonra İstanbul’u kuşattı. Şiddetli saldırılara uğrayan başkenti için kaygılanan Bizans İmparatoru Manuel Palaiologos, Bursa’da hüküm süren Mehmed Çelebi’yi yardımına çağırdı. Osmanlı devletindeki iki başlılığa son vermek isteyen Mehmed Çelebi bu teklifi kabul etti. Ordusunun Rumeli’ne nakli için gereken gemileri istemek üzere Gebze kadısı Fazlullah’ı Bizans imparatoruna gönderdi; kendisi de askerlerinin başında Üsküdar’a doğru yola koyuldu. Bizans İmparatoru, Mehmed Çelebi’nin Anadolu sahiline gelişinden haberdar olunca hemen karşılamaya koştu. Kardeşleri birbirine kırdırmayı düşünen kurnaz Manuel Palailogos, Üsküdar da karşıladığı Mehmed Çelebi’yi başkentine davet etti ve değerli konuğu için aralıksız üç gün süren şenlikler düzenletti.
O günlerde dört Padişah’a büyük hizmetleri olan Evrenuz Bey, gizlice Mehmet Çelebi’ye haber göndererek hiç kaygı duymadan Avrupa’ya geçmesini ve Sırpları Musa Çelebi’ye karşı ayaklandırmasını öğütledi. Sert karakterli Musa Çelebi’yi terk eden Evrenuz Bey, Paşa Yiğit Bey, Burak Bey ve Sinan Bey’in akıncıları ile iyice güçlenen Mehmed Çelebi, Filibe vadisinden inerek Edirne üzerine yöneldi.
Musa Çelebi, Sofya’nın güneyinde Çamurlu Derbent denilen mevkiinde yapılan savaşta Mehmed Çelebi’nin dayanıklı, disiplinli ve şevkle dövüşen ordusuna yenildi. Yaralı olarak savaş alanından kaçarken kan kaybından dolayı bayıldı ve atının üzerinden bataklığın içine düştü. Takibine gönderilen Sarıca Paşa komutasındaki süvariler, Musa Çelebi’nin bataklık içinde cesedini buldular.
Tarihçiler, yiğit kardeşi Musa Çelebi’nin cesedini gören Osmanlı devletinin 5. Padişahı Mehmed Çelebi’nin üzüntüsünden ağladığını yazarlar. Musa Çelebi’nin cenazesi de diğer kardeşleri gibi Bursa’ya getirilerek babasının türbesine gömüldü. Musa Çelebi’nin Rumeli’ndeki hükümdarlığı iki yıldan fazla sürmüştür.
Musa Çelebi’nin ölümünden sonra Osmanlı Devleti’nin Asya ve Avrupa’daki tüm topraklarının yönetimi tek mühür altında toplandı. Türklerin Padişahı olan 1. Mehmed yıllarca süren iç savaşlar sonunda Devleti’nin yorgun düştüğünü göz önüne alarak Bizans İmparatoru ile barış imzaladı. Macaristan’dan, Sırbistan’dan, Bulgaristan’dan, Peloponnesos’daki Hıristiyan prensliklerden gelen elçiler, 1. Mehmed’i kutladılar. Yıllardır süren karışıklıklardan dolayı bozulan barışçı ilişkileri, yeniden kurmak istediklerini bildirdiler. 1. Mehmed, elçilerin barış önerilerini gurur duyarak dinledi. Elçilere güvence vermek yerine kısa bir konuşma yaptı.
“Gidin efendilerinize söyleyin. Ben herkese barış öneriyorum. Ve herkesten de barış bekliyorum. Tanrı barışı bozmak isteyenlere, akıl ve adalet bağışlasın.”
11 yıl süren ara dönemde Osmanlının Anadolu’daki başkenti olan Bursa’da yaşayan insanlar kardeşler arasındaki saltanat mücadelelerinde büyük acılar çektiler. İç savaşta ölen insanlarını ve kendilerine büyük acılar çektiren Yıldırım Bayezid’in oğullarını dualar ve gözyaşlarıyla toprağa verdiler. Yakılan yıkılan evlerini, bağlarını, bahçelerini yeniden küllerinden yarattılar.
Fetret devrinde babalarından kalan taht için birbirlerinin boğazına sarılan, kan döken, baş kesen, şehirleri, kasabaları, köyleri yakıp yıkan Yıldırım Bayezid’in oğulları, altı yüz yıla yakın bir süredir Bursa’daki kabirlerinde huzur içinde yatmaktadırlar.
NOT 1: Emir Şeyh Nureddin’in yaktırdığı Bursa’dan yükselen alevlerin İstanbul, Çanakkale gibi çevre kentlerden görüldüğü söylenir. Ancak Bursa halkının canına dokunulmamıştır. Özellikle Osmanlı başkentinin ışığı sayılan Emir Sultan, büyük iltifat görmüş ve Timur’un yanına, otağını kurduğu Kütahya’ya gönderilmiştir.
NOT 2: Uzağı gören devlet adamlığı sayesinde kardeşlerini bertaraf eden Çelebi Mehmed, 1. Mehmed olarak tahta çıktı. Osmanlı İmparatorluğunu tekrar sağlam temellere oturtmak için kolları sıvayan 1. Mehmed’in arkasında iki büyük gücün desteği vardı. Bunlar, İç savaş sırasında büyük acılar çekmiş olan Türk halkı ile kendisini “Osmanlı şehzadelerinin en adili ve en ahlaklısı” olarak alkışlayan Yeniçerilerdi.
KAYNAKLAR
BÜYÜK OSMANLI TARİHİ: Ord. Prof. İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI
BÜYÜK OSMANLI TARİHİ: Baron Joseph Von Hammer Purgstall
OSMANLI TARİHİ: Alphonse de Lamartıne
OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN YÜKSELİŞİ VE ÇÖKÜŞÜ: Lord Kinross
