Gözardı Edilen Tehlike: Metsamor Nükleer Güç Santrali

Türkiye’nin yakın geçmişinde 1977’de inşa edilen Çernobil NGS’nin neden olduğu nükleer bir felaket yaşanmıştır. Çernobil NGS, inşa edilmesinden 9 yıl sonra, Türkiye de dâhil olmak üzere pek çok ülkeyi son derece olumsuz bir şekilde etkileyen bir nükleer felakete dönüşmüştür. Çernobil’den sonra 4 reaktör olarak çalışması planlanan Metsamor’un 3. ve 4. reaktörlerinin çalıştırılması yasaklanmıştır.[5] Dolayısı ile Türkiye’ye bu derece yakınlıkta bulunan bir nükleer santralde yaşanabilecek herhangi bir kaza, ölümcül etkilere neden olabilme tehlikesini barındırmaktadır.

*****

Tutku DİLAVER[i]

Metsamor nükleer güç santrali (Metsamor NGS) 1977 yılında Sovyetler Birliği tarafından Ermenistan’da inşa edilen oldukça tartışmalı bir nükleer santraldir. Türkiye-Ermenistan sınırında, Erivan kentine 36 ve Iğdır’a ise yalnızca 16 km uzaklıkta bulunmaktadır.[1] Bu nedenle Metsamor NGS’nin güvenliği, Ermenistan kadar, Türkiye, diğer bölge ülkeleri ve hatta Avrupa için de hayati bir önem taşımaktadır.

Yakın tarihte yaşanan Çernobil ve Fukuşima nükleer kazalarındaki ortak özelliğe bakıldığında iki santralin de 70’li yıllarda yapıldığı görülmektedir. Fukuşima nükleer santrali 1971’de, Çernobil ise 1977’de, Metsamor NGS ile aynı yılda, hizmete açılmıştır. Bu santraller birinci nesil nükleer santral olarak adlandırılmaktadırlar.[2] Fukuşima santrali yaklaşık 40 yıl kadar faaliyet gösterdikten sonra Japonya’daki depremin ve tsunaminin etkisiyle reaktörlerin soğutma sisteminde meydana gelen bir arızadan dolayı 2011 yılında radyasyon sızdırmıştır. Santralin ömrünü uzatmak adına güvenlik önlemlerinin artırılmasına rağmen meydana gelen bu kaza sonrasında Metsamor NGS’nin taşıdığı tehdit tekrar gündeme gelmiştir.

Metsamor nükleer santrali, Ağrı dağı fay hattı üzerinde bulunmaktadır. 1988 yılında Gümrü yakınlarında meydana gelen ve geçtiğimiz günlerde yıldönümü anılan Spitak depreminin ardından 1989 yılında, Metsamor NGS, güvenlik endişeleri ile kapatılmıştır. [3] Ancak kapalı kaldığı süre içerisinde Ermenistan’da ciddi enerji sıkıntısı yaşanması nedeniyle santralin tekrar açılması kararı alınmıştır. Buna bağlı olarak, barındırdığı tüm tehlikelere rağmen, santral 1993 yılında, ufak birkaç iyileştirmeyle tekrar hizmete açılmıştır. 2011 yılında Türkiye’de de Van depremi meydana gelmiştir. Uzmanlar Van depreminden sonra bölgede bir takım tektonik değişiklikler meydana geldiğini dile getirmektedirler.[4] Bu değişimlerin Metsamor’un üzerinde bulunduğu Ağrı dağı fay hattına etkileri ise henüz bilinmemektedir.

Nükleer santrallerin teknik ömürlerinin, yapılan ciddi iyileştirmeler ve alınan yüksek güvenlik önlemleri sayesinde, artırılmasının mümkün olduğu ve ömürlerinin 40 yıldan 60 ve hatta 80 yıla kadar uzatılabileceği belirtilmektedir.[6] Ancak alınan tüm güvenlik önlemlerine karşın Fukuşima’da yaşanan felaketin, Metsamor santralinin hâlihazırdaki olumsuz şartları nedeniyle her an yaşanabileceği gerçeği, söz konusu nükleer santral hakkında hem ulusal hem de uluslararası kaygılara yol açmaktadır. Nitekim birinci nesil nükleer santrallerin güvenli olup olmadıkları ABD ve Avrupa’da uzun tartışmalara neden olan bir konudur.

2011 yılında Ermenistan uluslararası standartlara göre önlemler alacak şekilde tesisi yenileceği şeklindeki taahhüdü doğrultusunda santralin ruhsatının 2021 yılına kadar uzatılmasını istediğine dair başvurusunu Uluslararası Atom Enerjisi Kurumuna (UAEK) yapmıştır. UAEK’in kurallarına uygun olarak, 2016 yılından itibaren, yıllık güvenlik göstergelerini sunmak zorunluluğu getirilerek, söz konusu ruhsat uzatılmıştır. 2016 yılında UAEK’in yayınladığı rapor ise Medsamor NGS’nin uzun süreli çalışma için düzenli olarak yenilenmeye ihtiyaç duyduğunu ortaya koymuştur.[7]

Avrupa Birliği (AB) 2011 yılında yaşanan Fukuşima kazasından sonra yakın bölgesinde bulunan NGS’ler için inceleme işlemi başlatmıştır. Bu kapsamda, Avrupa Komisyonu aracılığıyla kurulan Avrupa Nükleer Güvenlik Düzenlemeleri Grubunun, 2016 yılında Metsamor hakkında yayınladığı rapor, yüksek deprem riski taşıyan bir bölgede yer alan bu santralin acil durum yönetim planlarının yetersiz olduğunu ortaya koymuştur. Buna ek olarak herhangi bir hidro-kaynağın kenarında bulunmaması gibi bir dezavantaja sahip olan Metsamor’un soğutma sistemlerinde iyileştirme yapılmadığı takdirde kaza olasılığının yüksek olduğu belirtilmiştir. Dayanıklılık testlerinin bir an önce yaptırılması tavsiye edilmiştir.[8]

Avrupa Birliği ile 2017 Eylül ayında imzalanan Kapsamlı ve Geliştirilmiş Ortaklık Anlaşmasının (CEPA) 42. Maddesinde nükleer güvenliğin sağlanması açısından AB’nin Metsamor NGS’nin kapatılması ve sökülmesi için Ermenistan’la gerekli işbirliğini yapacağı ve bunun için en erken şekilde planlama yapılacağı belirtilmiştir.[9] Anlaşmadan anlaşılacağı üzere Metsamor NGS, nükleer güvenlik açısından AB’yi rahatsız etmektedir. Ancak, CEPA Metsamor NGS için herhangi bir kapanış tarihi belirlememiştir. Ermenistan ile Euratom arasında yapılması planlanan eylem planı da henüz yapılabilmiş değildir. Ermenistan Nükleer Düzenlemeler Kurumu Metsamor’un ruhsat süresinin 2026 uzatılması için UAEK’e ikinci bir başvuruda bulunmuştur.[10] UAEK’in 2013 ve 2016 yıllarındaki raporlarını temel alarak yaptığı incelemeler sonucunda hazırlanan raporda, Metsamor NGS’nin uzun dönemli ruhsat için bir takım iyileştirmeleri yaptığı belirtildi. 2020’de gerçekleşecek kontroller sonrasında ise ruhsatın tekrar uzatılıp uzatılmayacağının belirleneceği bildirilmiştir.

AB ve uluslararası örgütlerin yaptığı tüm uyarılara rağmen, Ermenistan yönetimi söz konusu tesisi açık tutmak konusunda ısrarcıdır. Bu ısrarın temelinde yatan enerji kıtlığı endişesi anlaşılabilir olsa da, Metsamor’un mevcut şartlarda çalışmaya devam etmesi Ermenistan dâhil tüm bölgeyi tehdit etmektedir. Metsamor nükleer santrali yaşam süresini doldurmuş bir tesistir. UAEK’in, tüm tehlikelere rağmen, tesisin ruhsatında uzatma yapılmasına müsaade etmesi ise olası bir felakete davetiye çıkartmaktadır.

Ermenistan yönetimi CEPA çerçevesinde herhangi bir tarih belirlenmemesini Metsamor’un çalışmasına izin vermek yönünde algılamayı tercih etmektedir. Metsamor santrali yerine güvenli enerji kaynaklarının kullanılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Nitekim AB ile imzalanan CEPA çerçevesinde Metsamor’un yerine yeni enerji tesislerinin destekleneceğini belirtmektedir. Enerji ihtiyacını daha güvenli bir şekilde sağlayabilme imkânı bulunan Ermenistan’ın bu yöndeki girişimleri, bölgedeki en büyük nükleer tehdidi de ortadan kalkdırmış olacaktır.

*Fotoğraf radikal.com adresinden alınmıştır.

Kaynaklar

[1] :Esme Özdaşlı, “Kafkasya’nın Çernobil’i Metsamor Nükleer Santrali,” Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 2016, http://www.karam.org.tr/Makaleler/1284530378_03.Esme%20ÖZDAŞLI.pdf.

[2]Natalia Liubchenkova, “Çernobil ve Fukushima: Aynı felaket, farklı sorunlar,” EuroNews, 20 Nisan 2016, https://tr.euronews.com/2016/04/20/cernobil-ve-fukushima-ayni-felaket-farkli-sorunlar.

[3] Özdaşlı, Ibid.

[4] Ömer Emre, T.Y. Duman, S. Özalp, H.Elmacı “23 Ekim 2011 Van Depremi Saha Gözlemleri Ve Kaynak Faya İlişkin Ön Değerlendirmeler,” 31 ekim 2011, http://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/deprem/pdf/2011_Van-Depremi_On-Degerlendirmeler.pdf

[5] Sabir Şahtahtı, “Metsamor Nükleer Santrali: Bölgesel Güvenliğe Bir Tehdit,” Bilgesam, 02 Kasım 2017, http://www.bilgesam.org/incele/5708/-metsamor-nukleer-santrali–bolgesel-guvenlige-bir-tehdit/#.XA9yPYLVLIX.

[6] “Nükleer Güvenlik,” Nükleer Enerji Dünyası, http://www.nukleer.web.tr/nukleer_guvenlik/guvenlik01.html.

[7] “IAEA Concludes Safety Review at Armenian Nuclear Power Plant,” International Atomic Energy Agency, 7 Aralık 2016, https://www.iaea.org/newscenter/pressreleases/iaea-concludes-safety-review-at-armenian-nuclear-power-plant-0

[8] “EU Peer Review Report of the Armenia Stress Tests,” European Nuclear Safety Regulators Group, Haziran 2016, http://www.ensreg.eu/sites/default/files/attachments/2016-07-20_4259241_armenia_stress_tests_report-_ensreg_template_final.pdf.

[9] Council of European Union, “ANNEX 1 To The Joint Proposal For A Council Decision On The Conclusion, On Behalf Of The European Union, Of The Comprehensive And Enhanced Partnership Agreement Between The European Union And The European Atomic Energy Community And Their Member States, Of The One Part And The Republic Of Armenia, Of The Other Part,” Council of European Union Official Website, 25 Eylül 2017, http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12525-2017-ADD-1/en/pdf.

[10] “IAEA Concludes Long-Term Operational Safety Review at Armenia’s Nuclear Power Plant,” International Atomic Energy Agency, 10 Aralık 2018, https://www.iaea.org/newscenter/pressreleases/iaea-concludes-long-term-operational-safety-review-at-armenias-nuclear-power-plant.

—————————–

[i] Tutku Dilaver, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler bölümünden 2015 yılında mezun olmuştur. Lisans eğitimini tamamladıktan sonra Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezinde (ATAUM) Avrupa Birliği ve Uluslararası Ekonomik İlişkiler programında yüksek lisans seviyesinde, Avrupa Birliği-Türkiye ilişkileri, AB hukuku ve AB tarihi üzerine dersler almıştır. 2016 yılında Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalına bağlı Kafkasya Çalışmaları Programında tezli yüksek lisans yapmaya başlamıştır.

Lisans öğrenimi sırasında Association Internationale des Étudiants en Sciences Économiques et Commerciales (AIESEC) öğrenci topluluğunda gönüllü katılımcı olarak bulunmuştur. 2016 yılında, Avrupa Birliği projeleri ile ilgili özel bir firmada Proje Asistanı olarak çalışmıştır. 2017 Ağustos ayında Avrasya İncelemeleri Merkezinde (AVİM) başladığı 6 aylık uygulamalı eğitim programını tamamlamış, Misafir Araştırmacı olarak AVİM’e katılmıştır.