Cahit GÜNAYDIN
HEZARFEN Farsçadaki “hazar” yani “bin” sözcüğü ile, Arapçadaki “fann” yani “beceri, hüner, teknik” ya da kısaca “fen” anlamındaki sözcüğün birleşiminden geliyor. Yani “bin fenli” demek… Birden fazla alanda uzmanlaşan kişilere verilen bir isim. İngilizce karşılığı “polymath”. Bu sözcük de Yunancadaki “poly” yani “çoklu” ve “math” yani “teknik” anlamındaki “mathematike” sözcüğünün birleşmesinden geliyor. “Çok teknikli”, “çok yönlü” deme. Günümüzde ise bilim o kadar spesifik dallara ayrılıp özelleşti ki, tek bir dalda bile uzman olmak müthiş zorken, çok sayıda bilim dalından anlamak akademik anlamda pek mümkün gözükmüyor. Bu nedenle Yenileşim atölyeleri (iLab) öncelikle “interdisipliner” (uzmanlıklar arası), sonra “multidisipliner” (çok uzmanlıklı) çalışma sahalarından oluşuyor. Bu dalların hepsinden bir şeyler anlamanız gerekiyor. Kısaca, “hezarfen” olmanız gerekiyor. Digital Think Tanks- sanal düşünce ağlarında çok uzmanlıklı ve uzmanlılar arası düşünce alışverişi hızlanıyor . Zaten Cern de doğan internetin amacı da bilgi alışverişi değil mi? Şu anda okuduğunuz sanal düşünce ağında öyle hezarfenler var ki . Sadece bir sponsorun buradaki düşünceleri projeye dönüşecek bir finansman sağlamasına bağlı. Tarihimiz de hezarfenlerin yarattığı bir altın çağ var. Frederick Starr ‘ın KAYIP AYDINLANMA ve Ahmet Zeki Veli Togan UMUMİ TÜRK TARİHİNİ GİRİŞ kitaplarında referanslarını göreceğiniz altın çağ 780 de Hezarfen Elharezmi’nin doğuşu ile başlıyor ve Hezarfen Ali Şir’in 1501 yılında ölümüne kadar düşük yoğunlukla sürüyor. Karahanlılar devleti Uluğ Buğra’nın desteklediği Hezarfen Kaşgarlı Mahmut ve Hezarfen Yusuf Has Hacip ile Türk Düşünce Dünyasının doruklarına ulaşan eserler verilirken Gazneli Mahmut’un desteklediği Biruni 30 eserle hint, çin, arap, fars, yunan, Türk, mısır, Mezopotamya bilimsel eserlerini sentezleyerek yine Türk Harşemşahlar hakanlarının desteklediği hezarfen İbni sina ile bilimsel müzakerelerinde başka gezegenlerde hayatın olup, olmadığı tartışıyor ve bilimsel özgürlük düşüncede zirvelere ulaşılıyordu. Selçuklu Sultanı Melikşah ve sonra Sultan Sencerin desteklediği matematikçi hezarfen Ömer Hayyam algoritmik düşüncede ki yaratıcılığına asırlarca ulaşılamıyor. O dönem ALGORİTMİSTLER diye Avrupa da takipçiler ortaya çıkıyor. Timur’un torunlarından hezarfen Uluğ bey on iki üniversitede on bin öğrenciye burs veriyor ve bunların beş yüzü matematikçi. Hezarfen Uluğ bey üniversite kapısına “bilim öğrenmek her müslümana farzdır” yazıyor. Şerefli oğlu Ali Kuşçu ile yazdığı astronomi kitabı ve rasathanesinin gezegenlerinin konumları hesaplama hassasiyeti bugün bile şaşkınlıkla karşılanıyor. Ayda ki bir kraterin adı Uluğ bey. Fatih Sultan Mehmetin daveti ile Ali Kuşcu yüzlerce deve ile “Horasan hezarfenler aydınlanma çağı “ birikimini İstanbul’a taşıyor. Bu bilimsel birikimin gücü ile Osmanlı İmparatorluğu 17 yy. kadar rekabet ediyor. Hezarfen Mir Ali Şir’in bilim ve sanat insanlarına verdiği destek ile bugüne kadar hiçbir varlıklı kişi ,aile yarışamadı, Mediciler dahil.
Horasan Hezarfenler Aydınlanma Çağı bilimsel çekim merkezleri Semarkant, Merv, Hive, Taşkent, Belh, Kaşgar, Balasun idi. Horasan Hezarfen Aydınlama çağını doğuran nedenlerden biri saydığımız illerdeki Kütüphanelerinde o dönemde dünya da ne kadar bilimsel eser var ise kopyalarının bulunması idi. Diğer en önemli neden ise Hükümdar ve Beylerin hezarfenlere neredeyse sınırsız kaynak sağlaması idi. Gazneli Mahmut’un oğlu Mesud hezarfen Biruni’nin son eserine bir fil yükü kadar gümüş ödemişti.
A.Z.V.Togan’ın Umumi Türk Tarihine Giriş kitabından BİRUNİ hakkımda ki alıntıyla devam edelim “El Biruni bütün dünyanın ortaçağlarda yetişmiş en büyük ilim simalarından biridir.İlim tarihinde mesela G.Sarton’un esrinde 11.asrın ilk yarısı “EL-Biruni devri” tesmiye edilmektedir. En çok riyaziyat ve tabiat ilimleriyle meşgul olmuş, fakat en büyük keşifleri , bu sahalarla beraber . coğrafya ve kültür tarihine ait bulunmaktadır
Türçenin sahipkıranı Mir Ali Şir Nevâyî çok zengindi. Servetini bilim ve sanat için harcamıştır. Bu açıdan bakıldığında dünyada eşi ve benzeri yoktur. Horasan’da 370 parça hayrât inşa etmişti. Bunlardan 90’ı kervansaraydı. Bu hayrât içinde mescitler, camiler, tekkeler medreseler, köprüler vardı. Semerkand’dan çıkan meşhur tarihçiler Abdurrezzak Semerkandî, Devletşah gibi çok sayıda bilim adamı, şair ve sanatçının yetişmesinde yardımcı oldu. Nevâî 1469’a kadar Semerkand ın bilim ve sanat merkezi olmasını destekledi.
KRONİK KİTAP dan yayınlanan üç farklı ABD başkanınaOrta Asya konusunda danışmanlık yapan Frederick Starr ‘ın Kayıp Aydınlanma kitabı sayfa 659 dan bir alıntı ile yazımızı bitirelim.
“ Orta Asya’nın yeni devletleri egemenliklerinin sürdürülebilirliğini kanıtlamışlardır. Bölgenin her noktasında gayet iyi eğitim almış olan gençler bulunmaktadır. Bu eğitim sayesinde hem daha geniş bir dünyanın düşünceleri ve alışkanlıklarıyla, hem de kendi ihmal edilmiş entelektüel ve kültürel mirasıyla tanışmışlardır. Atalarının bir çok araştırma alanında dünyaya öncülük ettikleri aydınlanma çağı kendi kültürleri ile tanışmalarında merkezde olan dönemdir. Bu destansı çağ geçmiş olabilir ama bugün gençler tarafından keşfedildiğine dair belirtiler vardır. Her zaman olduğu gibi eski alışkanlıklar ve beklentiler canlandıkça gözler daha ilerideki ufuklara çevrilmektedir.”
Ben demiyorum üç farkı ABD başkanına Türk tarihi konusunda danışmanlık yapan F.Starr diyor. Neden ABD başkanları Türk tarihi ile bu kadar ilgili. Hadi Rusları, Çinlileri , Avrupalıları anladık. Tarih bilinciniz olmadan geleceği şekillendirme olasılığınız düşüktür. Oğuz Törüg Uzgörüsü için dört değişmez ilkemiz ( Köni,Uz,Tüz,Kişi ) etrafında çağdaş hezarfenler şu anda okuduğunuz sanal düşünce ağlarında bir araya gelebilirse Tuva Asya’nın bilimsel “simge” merkezi olabilir
