Irak Parlamento Seçimlerinde Kerkük’te Hile Yapıldı mı?

*****

Irak Parlamento Seçimlerinden Kerkük İzlenimleri

Bilgay DUMAN

Irak’ta 12 Mayıs 2018 tarihinde gerçekleştirilen parlamento seçimlerini, ORSAM ekibi olarak Kerkük’te izleme fırsatı bulduk. Kerkük’te 950 bin civarında seçmen var. Seçmenlerin ancak yarısından fazlası seçmen kartlarını teslim aldı. Buna rağmen seçime katılım bu oranın altında kaldı. Kerkük’te gerçekleşen seçimlere 25 liste ile 278 aday katıldı. Seçimler sandık görevlileri için saat 07:00 ve 08:00 arasında düzenlendi. Genel seçmen ise oylarını 08:00 ve 18:00 arasında kullandı. Seçimlerden önce propaganda yasağı ilan edilmesine rağmen seçim merkezine dönüştürülen birçok okulun önünde listelere ait afişler ve flamalar kaldı. Seçimlerin tamamlanmasından iki saat önce ise afişler toplanmaya başlandı.

Irak’ta ilk kez kullanılan elektronik kimlik tespit cihazı ve elektronik sandıklar Güney Kore’den getirildi. Bu sistemin Irak’taki altyapı eksikliğinden dolayı elverişli olmayacağı düşünülüyordu. Nitekim bu durum oy kullanma süreciyle birlikte kendini gösterdi. Bunun ötesinde kimlik tespiti için kullanılan cihaz, seçmeni oy pusulası üzerinde bulunan otantik karekod ile eşleştirilen bir yöntem kullanıldı. Dolayısıyla yetkili kurumlar hangi seçmeninin hangi liste ve adaya oy verdiğini tespit edebilme imkanı ortaya çıkardı. Bu yeni uygulamanın insanların kullandıkları oy ile fişlenebilecekleri korkusunu beraberinde getiriyor. Ayrıca yeni kurulacak hükümet tarafından siyasi muhalefetin bu şekilde ortaya çıkarılabileceğine yönelik bir çekince de var. Ayrıca elektronik kimlik tespit cihazı ve elektronik sandık üzerinde bulunan SD Ram ve hafıza kartı aracılığıyla seçime müdahale edildiğine yönelik genel bir kanı oluştuğunu söylemek mümkün. Özellikle Kerkük’te çıkan sonuçlar bunun bir göstergesi niteliğinde. Nitekim özellikle Kerkük’teki Türkmen halkı seçim sonuçları resmi olarak açıklanmamasına rağmen, oy verme sürecinde yaşanan aksaklıklar ve sandık sonuçlarındaki şüpheler nedeniyle sokaklara dökülmüş durumda.

Biz de gözlemci ekibi olarak Türkmen nüfusunun yoğun olduğu Korya Mahallesi’nde ziyaret ettiğimiz seçim merkezlerinde elektronik oy kullanma cihazlarının nerdeyse tümünün arızalı olduğu için oy kullanma işlemi sağlıklı bir şekilde yapılamadığın net olarak gözlemledik. Nitekim bazı seçim merkezlerinde saat 11:00-12:00’ye kadar oy kullanılamadı. Bu nedenle çok sayıda seçmenin oy kullanmadan döndüğü ve tekrar oy kullanmaya gitmediği söyleniyor. Buna rağmen Kerkük’te Türkmenlerinin katılımının önceki seçimlere göre daha fazla olduğu görüldü. Standart bir uygulama olarak saat 12’de bütün elektronik kimlik tespit cihazlarından, kaç kişinin oy kullandığını gösteren bilgi fişleri alındı. Seçim ortasında elde edilen bu rakamlara göre Türkmenlerin yaşadığı bölgelerdeki seçime katılım oranının diğer bölgelere göre çok daha yüksek olduğu açıklandı. Buna müteakiben seçimleri sonra erdiği 18:00’da elektronik kimlik tespit cihazı tarafından verilen bilgi fişlerine göre seçime katılımın Kerkük genelinde yüzde 50 civarında olduğu belirtildi.

Kürtlerin çoğunluk olarak yaşadığı bölgelerde ise, seçim için kullanılan cihazların seçimlerden bir gün önce kontrol edildiği söyleniyor. Bu durumu doğrular şekilde, ziyaret ettiğimiz seçim merkezlerinde ciddi sorunların yaşanmadığı görüldü. Sandık görevlileri, yavaşlayan veya arızalanan cihazlara Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği’nin (IBYSK) kısa sürede müdahale ettiğini aktardı. Bu bölgelerde, diğer bölgelere kıyasla, seçime katılım az olduğu için oy vermek için bekleyen seçmen sırası da yoktu. Nitekim öğle saatlerine ulaşıldığından Rahimava, Şorca, Şorav, İskan gibi Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı mahallelerde oy kullanan seçmen sayısı yüzde 20 civarlarındaydı. Bu durum söz konusu bölgelerdeki 2014 yılı seçimleri ile karşılaştırıldığında tam bir zıtlık söz konusu.

Irak genelinde oy kullanma hakkına sahip 400 binden fazla yerinden edilmiş insan/göçmen (internally displaced people) olduğu söylenmektedir. Bu seçmenlerin bulundukları vilayetlerde, kayıtlı oldukları vilayetler için oy kullanmalarını sağlayacak özel seçim merkezleri kuruldu. Kerkük Vilayeti’nde de bu seçmenler için 11 seçim merkezi açıldı. Ancak göçmenlerin, hangi seçim merkezi ve sandıklarda oy kullanacaklarına dair bir liste hazırlanmadığı için göçmenlerin oy verdiği seçim merkezlerinde ciddi bir karmaşa söz konusuydu. Pek çok göçmen seçmen, oy vereceği merkezi bulamadığı için oy veremedi. Ziyaret edilen seçim merkezlerinde ise cihazlar yavaş çalıştığı için kalabalığın oluştuğu görüldü. Göçmenler için oluşan bu durum seçime katılım oranlarının göçmenler açısında yüzde 15-20 seviyelerinde kalmasına yol açtığını söylemek mümkün.

Öte yandan oy verme sürecinde Kerkük şehir merkezinde ciddi bir güvenlik problemi ile karşı karşıya kalınmadı. Irak merkezi hükümetine bağlı federal güçler, Kerkük’teki seçim güvenliğinin sağlaması konusunda gerekli önlemleri almıştı. Kerkük’te seçim merkezlerinin güvenliği yoğunluklu olarak Irak Özel Operasyonlar Kuvvetleri (SWAT Güçleri) ve yerel polis güçleri sağladı. Ancak genel sorumluluğun SWAT güçlerinde olduğu görüldü. Zira Kerkük yerel polisi gözlemcilerin seçim merkezlerine girerek gözlem yapması konusunda SWAT güçlerinin iznine başvurdu. Hatta Kerkük’te gözlem misyonunun bir okula girişi SWAT güçleri tarafından engellendi. Öte yandan seçim gününde Kerkük’ün batısında yer alan Mektep Halit’te meydana gelen mayın patlaması sonucunda federal polis ve Haşdi Şaabi’den 8 güvenlik gücü hayatını kaybetti. Ayrıca El-Kan bölgesinde bomba yüklü araç ile gerçekleştirilen saldırıda 6 güvenlik gücü yaşamını yitirdi. Ancak bu şiddet eylemlerinin nispeten şehrin dış bölgelerinde gerçekleşmesi nedeniyle, şehir merkezindeki genel oy verme süreci üzerinde etkisi olmadı.

Öte yandan, seçimlere ilişkin çıkan ilk sonuçlar akabinde seçimlere hile karıştırıldığı gerekçesiyle Türkmenler Dakuk, Leylan, Altınköprü’de oyların elle sayılması talebiyle sokağa döküldü, bazı Türkmen gruplar açlık grevine başladı. Ayrıca IBYSK binasının önünde düzenlenen protestolar da her geçen saat büyüdü. Türkmen yetkililer Kerkük’te seçim sonuçlarına ilişkin süreci çözmek amacıyla Bağdat’a gitti. IBSYK da sandıkları incelemek üzere bir heyet gönderdi. Ancak Türkmenler haklarını almak konusunda ısrarcı gözüküyor. Zira Kerkük’te onaylanacak seçim sonuçları, hem daha sonraki seçimler için referans olabileceği gibi hem de Kerkük’ün geleceğinin belirlenmesinde önemli olacak.