https://www.youtube.com/watch?v=Mps5Op9f3rg

Kaşkay Türkleri Türkülerinden Bir Örnek (İran coğrafyasında)

Kaşkaylar bu günkü İran coğrafyasında konargöçer en büyük il olarak bilinmeleri ile birlikte korkmazlık, savaşçılık ve silahşorlukları ile ün yapmışlardır. Çağdaş İran tarihinde Kaşkaylar İngiliz işgal güçlerine karşı büyük direnişleri ile tanınırlar. Sayıları 2.5 milyon civarındadır.
Kaşkayların ilk tarih sahnesine çıkışları Safevi Türk devletinin kurucusu Şah İsmail zamanında olmuştur. O dönemde Basra Körfezi’nden Safevi devletinin güney limanlarına indirme yapmaya çalışan sömürgeci Portekizlere karşı Şah İsmail Fars bölgesinin yerlisi sayılan Türk aşiretlerinin desteğini almıştır. O dönemde söz konusu aşiretler daha Kaşkay adı ile anılmaktadırlar.

Canı Ağa Kaşkay döneminden itibaren Kaşkay hanları her zaman İran’ın güneyinde önemli bir siyasi ve askeri güce sahip olmuş ve çoğu zaman Fars bölgesinin kontrolünü ellerinde bulundurmuşlar
Zend devletinin son dönemlerinde, Canı Ağa Kaşkayi’nin soyundan gelen İlhan “Canı Han” zamanından itibaren merkezi otoritenin zayıflamaya başlamasıyla Kaşkay İli daha bağımsız hareket etmeye başlamış ve zaman zaman merkez güçleri ve yahut bölgeye ayak açan İngilizlere karşı başarılı operasyonlar gerçekleştirmişler. 18.yüzyılın ikinci yarısı ve 19. yüzyılın başlarında merkezi otoritenin son derece zayıf olduğu Kacar devletinin son dönemlerinde ünlü Kaşkay İlhanları “Sohrab Han”, “Darab Han” ve Darab han’ın oğlu “İsmail Han” işgalci İngiliz güçlerine karşı büyük mücadele vermiş ve İngilizlere ölümcül darbeler indirmişler. Kaşkayların o dönemki mücadeleleri çağdaş İran tarihinde büyük saygı ile anılmaktadır.

1920’li yılında Kacar Türk devletinin İngilizlerin eli ile devrilip yerine Fars Pehlevi Krallığının getirilmesi o coğrafyada yaşayan bütün Türklere olduğu gibi Kaşkay Türklerine de büyük felaket kaynağı olmuştur. İlhan İsmail Han tutuklanarak Rıza Şah Pehlevi’nin hapishanesinde öldürülmüş, Kaşkay ili ise “Tahta Kapı” denilen zorunlu iskân siyaseti çerçevesinde zorla yerleştirilmeye çalışılmıştır. Zorunlu iskâna direnen Kaşkay İli İngilizlerin de desteğini alan devlet güçleri tarafından acımasızca bastırılmıştır. Zorunlu iskân kanunu gereğince ilin birçok mal ve toprağına el koyulmuş çıkan çatışmalarda Kaşkaylar büyük can kaybına uğramışlar.

1941 yılında müttefik güçlerin İran’ı işgali ve Rıza Şah’ın sürgün edilmesi ile birlikte Kaşkaylar yeniden toparlanma ve güçlenme fırsatı bulmuşlar. İlhan “Nasır Han” sürgün hayatından geri dönmüş ve yeniden ilin başına geçmiştir. 1943 yılında Rıza Şah zamanında kaybettiklerini geri alma adına ayaklanan Kaşkayları bastırmak üzere gönderilen devlet güçleri Kaşkaylar karşında kesin bir yenilgiye uğramışlar. Bu zaferi takiben Kaşkaylar devlet güçlerinin bölgedeki merkez üssü olan “Semirom Kışlası”nı da zapt ederek hükümeti masaya oturmaya zorlamışlar. Kaşkaylar merkezden bir takım imtiyazlar alarak ayaklanmaya son vermişler
İkinci Dünya Savaşı sonrasında merkezi otoritenin güçlenmesi ile Kaşkay Hanları yine de eski önemlerini kaybetmeye ve ile mensup aileler yavaş yavaş yerleşik hayata geçmeye başlamışlar.

“Mirza Cihangir Han Kaşkayi” ve “Mirza Mezun Kaşkayi” gibi büyük söz ustaları yetiştirerek Türk edebiyatında kendisine yer açan Kaşkay İli’nin tarihi varlığı, maalesef 1925’ten bu yana İran’da uygulanan sistematik Türk karşıtı politikalar sonucunda ciddi anlamda tehlike atındadır. Geniş bir coğrafyaya dağınık şekilde yerleşmenin de bir sonucu olarak Kaşkay Türklerinin kültürel yok etme siyasetlerine dayanma şansı ne yazık ki çok fazla değildir. Son yıllarda Güney Azerbaycan’la birlikte Kaşkayların da arasında bir milli öze dönüş dalgasının yaranması İran devletinin Türkleri silme politikasını sekteye uğratsa da, hayati tehlikenin atlatılmış olduğunu ne yazık ki söyleyemeyiz.