Tokayev, dünyanın gidişatını doğru okuyan ve buna uygun olarak dış politika geliştiren bir şahsiyettir. Kazakistan’ın benimsediği pragmatik dış politika ve bunu uygulamadaki başarısı bir yandan Nazarbayev’in vizyoner görüşü, diğer yandan da Tokayev’in diplomasi tecrübesi ve derin bilgisi sayesindedir. En önemlisi ise Tokayev, Kazakistan’ın komşuları Rusya’yı ve Çin’i içeriden bilen birisidir. Nihayetinde, Kazakistan’ın güvenliği bu iki büyük güçle kurduğu dengeli politikaya bağlıdır. Özellikle, Tokayev’in Çin konusunda uzman olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Hatta Kazakistan’ın Dışişleri Bakanı olarak görev yaptığı dönemde Tokayev, dünyada Çince bilen tek Dışişleri Bakanı olarak tanınmaktaydı.

*****

Dr. Dinmuhammed AMETBEK

19 Mart 2019 tarihinde Nursultan Nazarbayev’in “Kazakistan Cumhurbaşkanlığı” görevinden istifa etmesinden sonra Anayasa’ya göre 20 Mart 2019 tarihinde Senato Başkanı Kasım Jomart Tokayev parlamentoda yemin ederek görevi resmen devralmıştır. Her ne kadar Tokayev önümüzdeki yıl gerçekleşecek olan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri’ne kadar “Geçici Cumhurbaşkanı” olarak görev yapacak olsa da seçimlere katılması ve kazanması da olasılıklar dahilindedir. Dolayısıyla, yeni dönemde Kazakistan’ın uluslararası politikadaki konumunu anlamak için Tokayev’in dış politika anlayışının ele alınması gerekmektedir.

İlk olarak, Tokayev’in profesyonel diplomat olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Yeni Cumhurbaşkanı Sovyet diplomatlarının yetiştiği Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (MGIMO) mezunudur. 1975-1991 yılları arasında Sovyet diplomatı olarak Singapur’da ve Çin Halk Cumhuriyeti’nde görev yapmıştır. Sovyetler Birliği dağılma sürecine girdiğinde Tokayev “başkâtip” olarak görev yapmaktaydı ve dış politikada tecrübeli bir diplomat olarak görülmekteydi. Bundan dolayı bağımsız Kazakistan’ın dış politika anlayışının oluşmasında kilit rol oynamaya adaydı.

Sovyet Birliği dağıldıktan sonra Nursultan Nazarbayev Kazakistan diplomasisini oluşturmak için Sovyetler Birliği dönemi diplomatlarını ülkeye çağırmaya başlamıştır. Tokayev’in hatıralarına bakıldığında, 1985 yılında Nazarbayev’in Sovyet heyeti üyesi olarak Çin’e yaptığı ziyaret esnasında kendisiyle tanıştığı ve daha sonra Nazarbayev’in davetine icabet ederek ülkeye döndüğü anlaşılmaktadır. Bununla ilgili olarak Tokayev, 2003 yılında kaleme aldığı ve Türkçeye “Galibiyet” olarak aktarılan hatıratında şu ifadeleri kullanmaktadır:[1]

“1985 yılında, Kazakistan’ın müstakbel Cumhurbaşkanı ile karşılaştığım için bütün ömrüm boyunca kaderime minnettar olacağım. Bu kısa tanışma olmasaydı, doğduğum ülkeme ne zaman döneceğim belli olmayacaktı, sadece vatanımdan değil, onun hudutlarından da çok uzaklarda tanınan birisi olacaktım. Bu geniş kalpli insan bana inandı, doğduğum ve gençliğimi yaşadığım Kazakistan’ın refahı için yeteneklerimi kullanmama olanak tanıdı.” 

1992 yılında Kazakistan Dışişleri Bakan Yardımcısı olarak göreve başlayan Tokayev, Kazakistan diplomasisinin gelişmesi sürecinde büyük emek harcamıştır. Daha net bir ifadeyle, Tokayev’i ülkenin çok vektörlü dış politikasının mimarı olarak nitelendirebiliriz. 1994-1999 ve 2002-2007 yılları arasında Kazakistan Dışişleri Bakanı olarak görev yapan Tokayev, Kazakistan’ın uluslararası toplumda kendine yer edinmesine katkıda bulunmuştur. Ayrıca Tokayev, 2011 yılında eski Sovyet Cumhuriyetlerinden Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Yardımcısı olarak atanan ilk diplomattır. Bu sebeple Tokayev’in uluslararası politikadaki itibarı oldukça yüksektir.

İkinci olarak, Tokayev’in entelektüel bir kişiliği vardır. Küresel politika ve Kazakistan diplomasisi üzerine onlarca kitabı bulunmaktadır. Kazakistan’da Uluslararası İlişkiler eğitimi gören öğrenciler onun kitaplarını okuyarak ve onu örnek alarak yetişmişlerdir. Tokayev’in kaleminden çıkan “Birleşmiş Milletler: Barışa Yarım Asır Hizmet (1995)”, “Bağımsızlık Bayrağı Altında (1997)”, “Küreselleşen Dünyada Kazakistan’ın Dış Politikası (1998)”, “Kazakistan Cumhuriyeti’nin Diplomasisi (2001)”, “Galibiyet: Diplomasi Öyküleri (2003)” ve “Işık ve Gölge (2007)” eserleri sadece Kazak dış politikasını değil, aynı zamanda Kazakistan’ın devletleşme sürecini anlamak isteyenlere de önerilebilir.

Tokayev, dünyanın gidişatını doğru okuyan ve buna uygun olarak dış politika geliştiren bir şahsiyettir. Kazakistan’ın benimsediği pragmatik dış politika ve bunu uygulamadaki başarısı bir yandan Nazarbayev’in vizyoner görüşü, diğer yandan da Tokayev’in diplomasi tecrübesi ve derin bilgisi sayesindedir. En önemlisi ise Tokayev, Kazakistan’ın komşuları Rusya’yı ve Çin’i içeriden bilen birisidir. Nihayetinde, Kazakistan’ın güvenliği bu iki büyük güçle kurduğu dengeli politikaya bağlıdır. Özellikle, Tokayev’in Çin konusunda uzman olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Hatta Kazakistan’ın Dışişleri Bakanı olarak görev yaptığı dönemde Tokayev, dünyada Çince bilen tek Dışişleri Bakanı olarak tanınmaktaydı.

Kazakistan’ın İkinci Cumhurbaşkanı Tokayev’in, 1975 yılında kaleme aldığı “Siyasal ve İdeolojik Açıdan Lin Biao ve Konfüçyüs’ü Eleştiri Kampanyası” adlı bitirme projesi 1970’li yıllardaki Çin’in Kültür Devrimi elitlerinin Mao Zedong etrafında kutuplaşma sürecini ele almaktaydı. Buna ek olarak, 1993 yılında yayınladığı “Çin’deki Halk Ayaklanması Kronolojisi” adlı kitabı 1989 yılında Pekin’de yaşanan olayları masaya yatırmaktaydı. Sonraki dönemlerde ise Çin’deki gelişmeler ve Kazakistan-Çin ilişkileri gibi konularda kitaplar yazmıştır.

Bu sebeplerden dolayı Tokayev döneminde Kazakistan’ın dış politikasında önemli değişiklikler yaşanmayacağını söyleyebiliriz. Esasen, kendisinin de açıkladığı gibi Tokayev, Nazarbayev’in belirlediği politikaları devam ettirecektir. Bu bağlamda Nazarbayev ile Tokayev arasında bir uyum olduğu görülmektedir. 2010 yılında kaleme aldığı “O Tarih Yazıyor” başlıklı kitabı Kazakistan’ın kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in dünyadaki ve ülkedeki önemini tartışmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Tokayev’in yeni Cumhurbaşkanı olarak ilk icraatının başkent Astana’nın adını “Nur-Sultan” olarak değiştirmesinin nedeni anlam kazanmaktadır.

Sonuç olarak, yeni dönemde Kazakistan dış politikası çok vektörlü kimliğini koruyacaktır. Bu çerçevede Tokayev’in 3 Nisan 2019 tarihinde ilk yurtdışı ziyaretini Rusya’ya gerçekleştirmesi, Kazakistan’ın dış politikasında değişiklik yaşanmayacağını gözler önüne sermektedir. Tokayev Rusya Gazetesi’ne verdiği röportajda, Nazarbayev’in “Kazakistan ve Rusya Tanrı’nın tayin ettiği komşulardır ve halklarımızın temel çıkarları adına hep birlikte olacağız” sözlerini hatırlatarak şu açıklamayı yapmıştır:[2]

“En başından beri, devletlerimiz arasında yoğun bir siyasi diyalog kurulmuştur ve (bu diyalog) sürekli olarak sürdürülmektedir. İyi komşuluk ve karşılıklı saygı ilkelerine dayanarak yapıcı bir şekilde çözemediğimiz hiçbir sorun yoktur. Biz Kolektif Güvenlik İşbirliği Örgütü’nde güvenilir müttefikleriz. Ticaret, ekonomi, yatırım, bilimsel, teknik, kültürel ve insani alanlar dâhil olmak üzere işbirliğini derinleştirme konusunda büyük bir potansiyele sahibiz. Rusya, geleneksel olarak Kazakistan’ın en büyük ticari ortağıdır. Ülkelerimiz çok taraflı uluslararası ve bölgesel platformlarda çabalarını yakın işbirliği içinde koordine ediyorlar. Bugün Avrasya Ekonomik Birliği ve ona bağlı yapılar, Avrasya sahasındaki entegrasyon süreçlerinin itici gücü olarak hizmet etmektedir.”

Bu açıklamalardan yola çıkarak Tokayev’in Nazarbayev’in önderliğinde geliştirilen dış politikadaki denge anlayışlarını sürdüreceğini söyleyebiliriz. Bu bakımdan Nazarbayev’in ülke yönetimini, dış politikadaki dengeleri anlayan ve bu dengelerin sürdürülmesi için gerekli bilgi birikimine sahip olan bir isme emanet ettiği görülmektedir.

Kaynakça

[1] Kasımjomart Tokayev, Galibiyet: Diplomasi Öyküleri, Kurmay Kitap Yayın Dağıtım, Ankara 2005, s. 466.

[2] “My Vsegda Budem Vmeste: Nakanune Vizita V Moskvu Novyy Prezident Kazakhstana Kasym-Zhomart Tokayev Otvetil Na Voprosy “Rossiyskoy Gazety””, Russkaya Gazeta, 2 Nisan 2019, https://rg.ru/2019/04/02/nakanune-vizita-v-moskvu-novyj-prezident-kazahstana-otvetil-na-voprosy-rg.html, (Erişim Tarihi: 05.04.2019).

———————————————

Kaynak:

https://ankasam.org/kazakistan-cumhurbaskani-tokayevin-dis-politika-anlayisi/