Aslında bu soruyu “Şudur!” diye cevaplamak oldukça güç. Fakat Köroğlu gibi Türk dünyasında ve Türk kültüründe derin izler bırakan biriyle ilgili insanın hatırına onun hangi Oğuz boyuna mensup olduğu sorusu geliyor. Çok uzun zamandan beri bu mesele üzerinde düşünürken fark ettiğim kaynaklardaki bilgileri de bir kenara kaydediyordum.
Konuyla ilgili argümanları burada kaydetmeden önce “Kaç Köroğlu var?” sorusuna kısa bir cevap vermeye çalışalım. Tarihte birden fazla Köroğlu çıkar karşımıza. Bunlardan birisi ve bence en önemlisi mitolojik kahraman Köroğlu’dur. Prof. Dr. Necati Demir hocanın Türkmenistan’daki Dede Korkut boylarını konu edindiği kitabında “Korkut’un Kabri Kazıldı” boyunda Köroğlu, Bayındır Han’ın dört kısma ayırdığı ordusunu komuta eden dört komutandan birisidir. Öyleyse Köroğlu, Oğuznâme içerisinden çok önemli bir yere sahiptir. Daha sonra gelen eşkıya Köroğlu, asker Köroğlu ve âşık Köroğlu hep bu mitolojik kahramanın tesiri altındadır.
Peki, Köroğlu hangi Oğuz boyuna mensuptur?
Bizim burada söz konusu etmeye çalıştığımız asıl husus, mitolojik kahraman Köroğlu değil de Bolu’nun Dörtdivan ilçesi sınırları içerisinde kalan Aşağısayık’ta 16. Yüzyıl’ın sonlarında yaşamış Köroğlu’nun mensup olabileceği Oğuz boyuna dair kayıt ve bu konudaki düşüncelerimizdir. Seyran Şahin’in Yeni Ufuk Dergisi’nde yayınlanan “Oğuz Boylarından: Alayuntlu” makalesinde geçen,
“At çeken oymakları arasında yer alan bu boy, Karaman ilinde ağırlık kazanmaktaydı. At çekenler yetenekleri itibariyle de ‘soy atlar’ yetiştirmeleriyle ünlüdürler. Devlete vergi olarak da yetiştirdikleri atlardan verdikleri için bu adla da anılır olmuşlardır. Ağırlıklı olarak Akşehir, Koçhisar, Karaman ve Ereğli civarlarındaki geniş bozkırlarında yerleşkelerini tutmuşlardır.” (S. Şahin, Yeni Ufuklar Dergisi, https://www.yeniufukdergisi.com/2021/04/19/oguz-boylarindan-alayuntlu/, Erişim Tarihi: 06.05.2023)
yazısını okuyunca kendime “Acaba Köroğlu, Oğuzların Alayuntlu boyundan olabilir mi?” diye sormuştum. Çünkü Köroğlu’nun babası atlardan iyi anlayan biriydi. Bolu beyinin dikkatini de bu özelliğiyle çekmişti. Kırat’ı da o yetiştirmişti. Hatta Dörtdivan’da Köroğlu’nun doğduğu Sayık köyünün “Alayürek” diye bir mandırası vardı. Bu ismin Alayuntlu boyuyla ilgisi olup olmadığını düşünmüştüm uzun müddet. Fakat bunların hiçbiri onun mensup olduğu boyla ilgili net bir şey söylemiyordu. Sözün özü Köroğlu’nun hangi Oğuz boyundan olduğunu tespit etmek oldukça güç görünüyordu.
Durum böyleyken Gerede müftüsü Ali Rıza Ünlü’nün Tarih Boyunca Gerede kitabında geçen bazı ifadeler dikkatimi çekti. Ünlü’nün Dörtdivan’ın Aşağıdüğer ve Yukarıdüğer köylerinden bahsettiği şu satırları beraber okuyalım:
“İkisinin arası iki kilometredir. ‘Düğer’ Türkçede ‘Değirmi’ demektir. Döğer, Oğuz Han’ın oğlu Ayhan’ın oğlunun adıdır. Bunlar da boylu, poslu şeci (cesur) Türk taifesidirler. Bolu’nun zâlim sancak beylerine karşı isyan eden meşhur Köroğlu Mehmed Efe Aşağıdüğer köyündendir.” (Ali Rıza Ünlü, Tarih Boyunca Gerede, Osmanlıcadan Akt: Ömer Cevahircioğlu, Haz. Adem Çevik, İstanbul 2000, s. 330).
Burada Ali Rıza Ünlü’nün Köroğlu’ndan “Köroğlu’ndan Mehmed Efe” diye bahsetmesi de muhtemelen yaşadığı dönemde Köroğlu’nun bu şekilde anılmasıyla ilgilidir. Fakat arşiv belgelerine göre Köroğlu’nun adının Rûşen Ali olduğu bilinmektedir.
Biz, tarihi kaynaklardan hareketle Köroğlu’nun Dörtdivan’ın Sayık köyünden (muhtemelen de Aşağısayık’tan) olduğunu söyleyebiliyoruz. Zira tarihî belgelerde “Sayık” ismi geçiyor. Fakat Ali Rıza Ünlü, kitabında onun Aşağıdüğer’den olduğunu söylüyor. Bu bir zühul eseri midir; yoksa Ali Rıza Ünlü burada bize başka bir şey mi söylemektedir?
Şimdi burada Dörtivan’ın Sayık ve Düğer köylerini de göz önünde bulundurmak icap eder. Bu dört köy, Himmet Dede’nin türbesinin bulunduğu bir tepenin eteklerinde adeta dizili vaziyette konumlanmıştır. Sırasıyla burada Aşağısayık, Yukarısayık, Aşağıdüğer ve Yukarıdüğer köyleri vardır. Bu köyler adeta Himmet Dede’nin türbesine yönelmiş vaziyettedir. Ali Rıza Ünlü, kitabında Himmet Dede’yle ilgili şunları söylemektedir:
“Dördüncüsü; Himmet Dede’dir. Bu zat ‘Yukarı Düğer’ Köyü’nün garbındaki (batısındaki) yüksek tepe üzerinde bulunan türbesinde medfun olup Oğuz Han’ın torunlarından olan Döğer kabilesinin reisidir.” (Ali Rıza Ünlü, Tarih Boyunca Gerede, Osmanlıcadan Akt: Ömer Cevahircioğlu, Haz. Adem Çevik, İstanbul 2000, s. 107).
Ali Rıza Ünlü, kitabında ısrarla köylerin etrafındaki eren ve dede diye anılan mezarlarda yatanların orada vatan tutan Türklerin reisi olduğunu söylediği gibi burada da Himmet Dede’nin Döğer boyunun reisi olduğunu söylemektedir. Himmet Dede türbesi, Dörtdivan’ın Yukarısayık’la Aşağıdüğer köylerinin adeta tam kesiştiği bir mevkide ve bir tepe üzerinde bulunur. Bu türbe iki köye de çok yakındır. Dolayısıyla Döğer boyunun olduğu gibi Sayık köyleri için de Himmet Dede’nin önemli bir zat olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda Sayık köylerini Döğer boyuna mensup Türklerin kurmuş olabileceği ihtimali akla geliyor. Dolayısıyla Ali Rıza Ünlü’nün Köroğlu’ndan bahsederken onun “Aşağıdüğer”den olduğunu söylemesi aslında Köroğlu’nun Döğer boyundan olduğu şeklinde okunabilir. Bu bilgi böylece bir zühul eseri olarak oraya kaydedilmemiş olur.
Sonuç olarak bir araştırmanın ve bu kısa yazının nihayetinde Bolu’nun Dörtdivan ilçesinde yaşamış, nâm salmış, padişahın fermanlarında ismi geçen Köroğlu’nun Oğuzların Döğer boyundan olduğu anlaşılmaktadır. Aksi ispat edilene kadar Köroğlu, Oğuzların Döğer boyundan kabul edilmelidir.
