İnsanoğlunun var olmasında ve medeniyetlerin gelişmesinde suyu kontrol etmesi önemli bir yere sahiptir. İlk uygarlıkların nehir çevresinde (ör. Nil, Mezopotamya) gelişmiş olması tesadüf olamaz.
İnsanlık suyun daha da önemli olduğu bir evreye giriyor. Küresel ısınma iklim değişikliklerine neden oldu: Kuraklık ve yağış düzensizlikleri arttı. Son veriler ise uyarıcı nitelikte. Yarın belki de geç olabilir!
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün 2024 Nisan ayı meteorolojik kuraklık durumuna ilişkin haritaları, birçok bölgede olağanüstü ve şiddetli kuraklık yaşandığı gösterdi. Türkiye geneli nisan ayı yağışı, normalinin ve geçen yıl nisan ayı yağışının altında gerçekleşti. Nisan ayı normali (1991-2020) 57,5 kilogram, 2023 yılı nisan ayı yağışı 86,8 kilogram iken 2024 yılı Nisan ayı yağışı metrekareye 28,5 kilogram oldu. Yağışlar normaline göre %50, geçen yıl nisan ayı yağışlarına göre %67 azaldı (bk. https://www.iklimhaber.org/).
Yağışların azalması kuraklık anlamına gelir? Kuraklık nedir?
Kuraklık
Kuraklık “Yağışların, kaydedilen normal seviyelerinin önemli ölçüde altına düşmesi sonucu, arazi ve su kaynaklarının olumsuz etkilenmesine ve hidrolojik dengenin bozulmasına sebep olan doğal olay” olarak tanımlanabilir.
Kuraklığın literatürde tanımlanan birçok çeşidi olmakla üç belirgin kuraklık tipi vardır. Bunlar; meteorolojik kuraklık, tarımsal kuraklık ve hidrolojik kuraklıktır.
Meteorolojik Kuraklık: Belirli bir zaman periyoduna ait normallerden (genellikle en az 30 yıllık) meydana gelen sapma olarak tanımlanır. Bu tanımlamalar genellikle bölgeseldir ve tahminen bölgesel klimatolojinin tam olarak anlaşılması temeline oturur. Normal olarak meteorolojik ölçümler kuraklığı ifade etmede başta gelen göstergelerdir. Devam eden bir meteorolojik kuraklık olayı hızlı bir şekilde kuvvetlenebilir veya aniden sona erebilir. Kuraklık periyotları genellikle, belirlenen eşik değerlerinin altında yağışlı olan günlerin sayısı olarak tanımlanmıştır.
Tarımsal kuraklık: Bitkinin kök bölgesinde, büyüyüp gelişmesi için yeterli nem bulunmaması durumu olarak ifade edilir. Büyüme periyodu boyunca, belirli bir bitkinin suya ihtiyaç duyduğu belirli bir kritik döneminde yeterli toprak nemi olmadığı zaman tarımsal kuraklık meydana gelir. Tarımsal kuraklık meteorolojik kuraklıktan sonra ve hidrolojik kuraklıktan önce ortaya çıkan tipik bir durumdur. Tarımsal kuraklık, toprağın derinlikleri doymuş halde olsa bile ürün verimlerini ciddi oranda düşürebilir. Yüksek sıcaklıklar, düşük nispi nem ve kurutucu rüzgarlar yağış azlığının etkilerinin katlanmasına sebep olur.
Hidrolojik Kuraklık: Hidrolojik kuraklık, uzun süre devam eden yağış eksikliği neticesinde ortaya çıkan yeryüzü ve yer altı sularındaki azalma ve eksiklikleri ifade eder. Nehir akım ölçümleri ve göl, rezervuar, yer altı su seviyesi ölçümleri ile takip edilebilir. Yağmur eksikliği ile akarsu, dere ve rezervuarlardaki su eksikliği arasında bir zaman aralığı olduğundan dolayı hidrolojik ölçümler kuraklığın ilk göstergelerinden değildir. Meteorolojik kuraklık sona erdikten uzun süre sonra dahi hidrolojik kuraklık varlığını sürdürebilir. (bk. https://www.mgm.gov.tr).
Tehlike kapıda! Ne yapılabilir!
Önlemler
Meteorolojik kuraklıktan sonra tarımsal kuraklığı başladığı bir sorunla karşı karşıyayız. Bu aşamada kısa ve uzun vadeli önlemlerin alınması gerekir. Vakit çok geç olmadan en azında şu önlemler alınmalıdır.
-Kuraklığa dayanıklı ürünlerin yetiştirilmesi veya aynı tür içinde su isteği az olan çeşitlerin yetiştiriciliği teşvik edilmelidir.
-Tarımda sulama randımanı yüksek teknikler kullanılmalıdır. 1960’larda damlatıcı başlıklarının geliştirilmesi ile damla sulama sistemi sulama randımanı yüksek bir yöntem olarak yaygınlaşmıştır. Ülkemizde kullanım oranının daha da artırılması gerekir.
-Yeşil alanlarda çim ekimi yerine daha kuraklığa dayanıklı çeşit ve çalılar kullanılmalıdır. Çim yağışların yüksek olduğu Batıda statü sembolü olarak yaygınlaşmıştır. Bizim gibi kurak iklimlerde dikkatli kullanılmalıdır.
-Konutlarda su israfı ve tasarrufu şarttır.
Son söz: Önlem alınmazsa yarın belki de geçtir.
Prof.Dr. İsmail GÜVENÇ
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi
