PKK, Rotasını Türkmen Bölgelerine mi Çevirecek?

Selçuk BACALAN 

Ankara’nın terörle mücadelesi, 2019’da terör örgütü PKK’nın Irak’ın kuzeyinde Türk askerlerine saldırmasıyla başlatılan Pençe Harekâtları serisi ve akabinde 1 Ekim 2023’te Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılış gününde, Ankara’da Emniyet Genel Müdürlüğünün giriş kapısına gerçekleştirilen terör saldırısıyla farklı bir boyut kazanmıştır. Bu doğrultuda Türkiye ve Irak yetkilileri arasında güvenlik toplantıları yoğunlaşmıştır. Türkiye ve Irak arasındaki güvenlik toplantısının ilki Irak’ta yapılan yerel seçimlerin akabinde 19 Aralık 2023’te Ankara’da yapılmıştır. Toplantıya Türkiye’den Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Millî İstihbarat Teşkilâtı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın ve Iraklı mevkidaşları katılmıştır. 14 Mart 2024 tarihinde Bağdat’ta gerçekleştirilen Türkiye-Irak güvenlik zirvesi, toplantıya anlam kazandırmıştır. Zirve; terör, ekonomi ve enerji gibi konuların ele alındığı önemli bir platform olmuştur. Toplantının sonuç bildirisinde öne çıkan hususlardan biri, Irak Millî Güvenlik Müsteşarlığı tarafından PKK’nın Irak’ta “yasaklı” bir örgüt olarak ilan edilmesidir. Irak, örgütü her ne kadar açık bir şekilde “terör örgütü” olarak ilan etmese de bu yeni durum Türkiye tarafından olumlu karşılanmıştır. Türkiye’nin terörle mücadele kapsamında başlattığı Pençe operasyonları sonrasında Irak’ın kuzeyindeki kırsal alanlarda baskılanan PKK, Irak’ın kuzeyindeki yerleşim yerlerinde etkin olmaya çalışmaktadır. Bunlardan biri de Türkmenlerin yoğun yaşadığı tartışmalı bölgelerdir.

KYB-PKK Ortaklığı

Türkiye’nin, terörle mücadeledeki yeni doktrini “tehdidi kaynağında yok etmek” safhasına geçmiştir. Türkiye’nin 4 Mart 2024’te yapılan kabine toplantısı sonrası açıklamada bulunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Yaz aylarında Pençe Harekât bölgesinde tahkimatımızı önemli ölçüde tamamlamış olacağız ve böylece çok daha etkin tedbirleri alma imkânına kavuşacağız” açıklamalarıyla Türk Silahlı Kuvvetlerinin yaz aylarında Irak’ın kuzeyinde PKK’ya yönelik askerî operasyonu gündeme oturmuştur. Türkiye’nin yapacağı operasyonunun merkezi olarak Kandil, Gara, Hakurk ve Metina bölgesi belirlenmiştir. Güvenliği tesis edebilmek için Irak’ın kuzeyinden yaklaşık 40 kilometre derinliğine inilmesi planlanmaktadır. Örgütün sözde kalesi Kandil, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) Başkanı Bafel Talabani’nin kontrolünde olan Süleymaniye’ye coğrafi olarak oldukça yakındır. Örgüt, Süleymaniye’de alan hâkimiyeti kurmuş durumdadır. Son zamanlarda bölgedeki birçok gelişme KYB-PKK ortaklığı üzerinden yaşanmaktadır. Bafel Talabani’nin, Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) ait uçakla Suriye’ye uçması ve orada elebaşı Mazlum Abdi ile görüşmesi, keza Abdi’nin de ABD uçağıyla Süleymaniye’yi ziyaret etmesi, KYB’nin örgüt elemanlarına eğitim vermesi, nihayetinde Süleymaniye’de Arbat Havaalanı’nın bombalanması ve 3 Mart 2024’te Bağdat’ta düzenlenen Rafideyn Forum’da konuşma yapan Talabani’nin “PKK bizim düşmanımız değildir” açıklaması bunun en bariz örneklerindendir. Bu minvalde Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da KYB-Süleymaniye yönetimine PKK’ya desteğinden dolayı yaptırım uygulama uyarılarında bulunmuştur.

Örgütün Yeni Koridoru

Örgüt Kerkük’te 2003’ten sonraki süreçte Irak’ta otorite ve kaos boşluğundan istifade ederek varlığını göstermeye çalışmıştır. PKK, Kerkük-Süleymaniye kara yolu güzergâhında yer alan Taktak, Köy Sancak, Karaincir gibi yerleşim yerlerinde karargâhlar kurmuştur. Irak güvenlik güçlerinin varlığına sessiz kaldığı örgütün, Kerkük’ün sosyal tabanına hitap etmek için bölgede sivil toplum örgütleri kisvesi altında yerel halkı etkilemeye çalıştığı bilinmektedir. Aynı zamanda siyaseten Irak’taki farklı Kürt partiler üzerinden de etkili olmaya çalışmaktadır.

Yakın geçmişte Kerkük’te aldıkları oy ve kazandıkları sandalye sayısı gereği KYB’ye düşen üst düzey görevlerden birine Yeni Nesil Hareketi’nden PKK’ya yakın bir ismin getirilmesi ihtimaller arasında değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra Süleymaniye’ye bağlı ve Kerkük’ün doğusunda yer alan Çemçemal ilçesinde PKK gün be gün yuvalanmaya ve yerleşik alanlarda da yetki alanını genişletmeye devam etmektedir. Keza Türkmenlerin yoğun yaşadığı idari olarak Diyala ve siyasi olarak Süleymaniye’ye bağlı Kifri ilçesinde de varlığını sürdürmektedir. Türkiye’nin operasyonuyla dağdan kaçmak isteyen örgütün yeni faaliyet alanı Bafel’in aracılığıyla PKK, Süleymaniye, Çemçemal (yeni enerji rezervinin bulunduğu yer ve dolayısıyla enerji jeopolitiğinin önemli yerlerinden biri) Kerkük, Gayyara, Mahmur, Sincar’dan Suriye’ye açılan yeni bir terör koridoru oluşturabilir. Söz konusu koridorun merkezinde Türkmenlerin yoğun yaşadığı yer ve Türkiye’nin de yakından takip ettiği Kerkük bulunmaktadır. Bölgedeki siyasetçilerin açıklamalarına göre örgüt, söz konusu koridor üzerinden kendilerine mali destek sağlamak amacıyla da uyuşturucu ticareti ve insan kaçakçılığı da yapmaktadır.

Hedefte Türkmenler Var

Türkiye’nin terörle mücadele kapsamında Irak’ın kuzeyine gerçekleştirdiği askerî operasyondan dolayı örgüt zaman zaman Türkiye ile yakın ilişkileri bulunan Irak Türkmen Cephesi (ITC) mensuplarını da hedef almaktadır. 3 Eylül 2022’de ITC Süleymaniye bürosu mensubu örgütün saldırısıyla ağır yaralanmış, 3 Mart 2023’te ITC eski Güvenlik Dairesi başkanlarından Ahmet Tahir ise arabasına yerleştirilen bombanın uzaktan kumandayla patlatılması sonucu hayatını kaybetmiştir. ITC kadrosuna yapılan eylemlerin zamanlamasına bakıldığında Türkiye’nin örgüte yönelik Irak’ın kuzeyinde terörle mücadele kapsamında başlatmış olduğu operasyonlarda ciddi kayıplar veren PKK’nın, Türkmenlere yönelik saldırılar üzerinden Türkiye’ye mesaj vermek istediği sonucuna ulaşılabilir. Türkiye’nin güvenlik güçleri tarafından Irak’ın kuzeyine yapılan operasyonlar dikkate alındığında bölgede hareket alanı zayıflayan örgütün yeni hedefi olan Türkmenler üzerinden Türkiye’ye bir karşılık verme niteliğinde değerlendirilmesi muhtemeldir. Dolayısıyla ITC yetkililerinin Türkmenlere yönelik muhtemel tehdidi Irak güvenlik güçleri ile de konu etmesi önem arz etmektedir. Örgütün, Kerkük’te kendisine daha fazla alan açma ihtimali dikkatlerden kaçmamalıdır. Bu ihtimal kapsamında Irak güvenlik güçlerinin, Irak’ın kurucu unsuru Türkmenlerin korunmasında önlem almadığı durumunda Irak’ın minyatürü olarak adlandırılan Kerkük’ü belirsizlik ve güvenlik yönünden istikrarsızlık bekleyebilir.

Türkiye’nin yaz aylarında planlanan askerî operasyonlarıyla örgütün dağlık arazide zemin kaybetmesi ve sıkışmasıyla daha da saldırgan hâle gelerek Türkmen bölgelerinde, Kerkük ve Musul’da (özellikle Telafer ve çevresi) mevcut varlığını arttırarak alan kazanması ihtimaller arasındadır. Bu bağlamda benzer tehlikenin PKK’nın aktif olabileceği Tuzhurmatu, Kifri gibi Türkmen bölgelerinde de baş gösterebileceğini söylemek yanlış olmaz. Nitekim 31 Mart 2024’te Kifri ilçesinde Türkmen Bayat Aşireti lideri Hüseyin Alloş, drone saldırısı sonucu hayatının kaybetmiştir. ITC Kerkük Milletvekili Erşat Salihi saldırının örgüt tarafından yapıldığını vurgulamıştır. Örgüt, Kerkük’teki varlığını sürdürmek amacıyla 8 Mart 2024 tarihinde Dünya Kadınlar Günü kutlamaları bahanesiyle Kerkük’ün merkezinde hayatını kaybeden kadınlarının pankartını asarak en son faaliyetini gerçekleştirmiştir.

Yeni Bir Sincar Senaryosu mu?

Örgütün varlığı, aidiyeti ihtilaflı olarak nitelendirilen bir başka bölge de Mahmur ve Sincar’dır. Musul’a bağlı bir ilçe olan Sincar ve doğusunda bulunan Karaçok Dağı, PKK/YPG’li teröristlerin Suriye’den Irak’a ve Irak’tan Suriye’ye geçişte kullandıkları bir güzergâh olarak bilinmektedir. Irak ve Türkiye arasındaki bağlantıyı sağlayacak olan Ovaköy, Telafer, Musul, Bağdat kara yolunu ve Türkiye-Irak arasında gerçekleşmesi planlanan Kalkınma Yolu projesi kapsamında inşa edilmesi düşünülen aynı güzergâhtaki demir yolunu kontrol eden stratejik bir bölge olması nedeniyle jeopolitik önem arz etmektedir. Sincar’a bağlı bazı Türkmen köyleri de bulunmaktadır.  Sincar aynı zamanda tamamı Türkmen olan Musul’un Telafer ilçesi ile sınırdır.

IŞİD’in Sincar’a saldırmasıyla 2014 yılında Sincar Direniş Birlikleri (YBŞ) kurulmuştur. Bu birliğe destek olmak için PKK/YPG’li teröristler Sincar’da yeni bir alan açmıştır. Sincar’da örgütlenen YBŞ de YPG gibi PKK’nın Sincar’daki yapılanması hâline gelmiştir. Türkiye de Sincar’da örgütün varlığından rahatsızlığını Bağdat ve Erbil hükûmetlerine iletmiştir.  Sincar’da örgütün varlığını sona erdirmek için Türkiye’nin de desteğiyle 9 Ekim 2020’de Irak merkezî hükûmeti ile Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) arasında Sincar Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşmada, Sincar’ın güvenliğini sağlamak bölgeyi yeniden inşa etme, PKK ve uzantıları dâhil yabancı güçlerin Sincar ve çevresindeki varlığına son verilmesi ve IŞİD saldırıları nedeniyle yerlerinden edilenlerin geri dönmesi maddeleri yer almıştır. Ancak şimdiye kadar anlaşmanın uygulanması konusunda somut ve etkili adımlar atmak mümkün olmamıştır. Hatta bu yüzden mevcut şartlara uygun yeni bir anlaşmanın yapılması konusunda bazı öneriler bulunmaktadır.

Zira anlaşmanın içeriğindeki gruplara ilişkin bazı zorlayıcı çelişkiler bulunmaktadır. IŞİD ile mücadele gayesiyle ve İran’ının desteğiyle kurulan Haşdi Şaabi milis güçleri daha sonra Irak Savunma Bakanlığı bünyesinde kurumsallaşmıştır.  IŞİD’in varlığını sona erdirmek amacıyla Sincar’a giren Haşdi Şaabi güçlerinin, İran’ın yönlendirmesiyle YBŞ ile iş birliği yaptıkları ve Sincar Anlaşması’nın başarısızlığa uğratılması için YBŞ unsurlarının, Haşdi Şaabi güçleri içinde yer alarak taraflarını değiştirdiği bilinmektedir. Haşdi Şaabi güçleri Türkmenlerin yoğun yaşadığı Kerkük’te de bulunmaktadır. Türkiye’nin örgüte yönelik yaz aylarında planladığı askerî operasyonları neticesinde sıkışacak olan örgütün, Sincar’da uygulanan senaryonun benzerini Kerkük’te de uygulaması ile meşruiyet zemini oluşturmaya çalışması mümkündür. Nitekim, PKK’nın siyasi uzantısı Tevgera Azadi isimli oluşum Kerkük’te öz yönetim kurulması için Ocak 2016’da 1. Kerkük Bölge Konferansı yapmıştı.

Bölgeden edinilen bilgilere dayanarak örgütün, Sincar’da varlık göstermesiyle Telafer’den maddi imkân karşılığında bünyesine Türkmen gençlerini de devşirdiği iddialar arasındadır. Türkiye’nin yapacağı operasyon kapsamına Sincar’ı da dâhil etmesi ihtimali, Telafer’deki Türkmen varlığına da olumlu katkı sağlayabilir.

Türkiye’nin Operasyonu İstikrar Getirecek

Türkiye-Irak arasında yapılan ortak operasyon istişarelerinde, terör örgütü PKK Bağdat ve Erbil’e yönelik bir tehdit olarak görüldüğü için Bağdat’ın da bu anlaşmaya sıcak baktığı görülmektedir. Nitekim örgüt, Irak’ın kuzeyinde toplam 800’den fazla köyü boşaltmış ve sakinlerini göçe zorlamıştır. Keza Sincar’da da azımsanmayacak şekilde kampının olduğu da bilinmektedir. Türkiye’nin yapacağı operasyonu Irak’ın güvenliği için de yapacağını söylemek yanlış olmayacaktır.

Irak, örgütü yasaklı bir örgüt olarak ilan etmesiyle kendilerinin de içinde bulundukları tehdidin önemini hissetmiştir. Türkiye’ye de Irak’ın aldığı bu kararla da Irak ile güvenlik anlamında iş birliği yolu da açılmıştır. Türkiye’nin operasyonuyla birlikte Irak’ın kuzeyinde güvenli bölge sağlanması planlanmaktadır.

Türkmen bölgelerini terör örgütlerinin tehdidinden uzak tutmak için Irak merkezî hükûmetinin, PKK’yı Irak topraklarından özellikle Türkmen bölgelerinden uzaklaştırması güvenliğin sağlanması için zorunludur. Söz konusu örgütün Irak topraklarından çıkartılması hem bölgenin güvenliğini sağlayacak hem de Irak’ın komşu ülkelerle iyi ilişkiler geliştirmesini kolaylaştıracaktır. Irak siyasetine bakıldığında hükûmette yer alan siyasi partilerin çoğu silahlı güce sahiptir. Irak güvenlik güçleri içerisinde Türkmenlerin sayısının arttırılması, hatta Türkmenlere özel bir gücün kurulması ve desteklenmesi söz konusu olabilir.  PKK buralarda etkinliğini arttırırsa hem Irak iç dinamikleri hem de Türkiye Irak ilişkileri etkilenecektir. Özellikle tartışmalı bölgelerde yer almaları yeni güvenlik boşluklarını da beraberinde getirebilir. Irak’ın yakaladığı görece istikrarı baltalayabilir. Bu durum Türkmen bölgelerindeki enerji kaynaklarının varlığı ve Irak için önemi düşünüldüğünde sadece siyasi ve güvenlik istikrarının değil aynı zamanda Irak’ın ekonomisini de vurabilir. Bu nedenle PKK’nın söz konusu bölgelerdeki varlığı güçlenmeden somut, etkili ve kesin çözüm üretici adımlar atılması yerinde olacaktır.

Bu makale 5 Nisan 2024 tarihinde Yeni Şafak web sitesinde “PKK, rotasını Türkmen bölgelerine mi çevirecek?” başlığıyla yayımlanmıştır.

—————————————-

Kaynak:

https://www.orsam.org.tr/tr/pkk-rotasini-turkmen-bolgelerine-mi-cevirecek/