Prof. Dr. Mümtaz SOYSAL’ın özgeçmişi

Daha ziyâde hukuk alanındaki çalışmalarıyla bilinen Prof. Dr. Mümtaz Soysal, 11 Kasım 2019 tarihinde hayatını kaybetti.

Mümtaz Soysal, bir süredir Alzheimer tedavisi görüyordu

Meslek hayâtı boyunca pek çok ödül alan Prof. Dr. Mümtaz Soysal, UNESCO’nun İnsan Hakları Eğitimi Konusunda verdiği İlk Uluslararası ödülün de sahibiydi.

Bağımsız bir kişiliğe ve açık bir zihin yapısına sâhip olan Mümtaz Soysal, bu özelliği sebebiyle özellikle siyâsî hayâtında uzun süre aynı partide kalamadı, üstlendiği görevleri sürdüremedi. Nitekim, 1990’lı yıllarda SHP-DYP koalisyon hükûmetinde üstlendiği Dışişleri Bakanlığı’nı -bağımsız kişiliği ve Türkiye’nin menfaatlerinin korunması konusunda ortaya koyduğu tâvizsiz tutum sebebiyle- dört ay sonra bırakmak zorunda kaldı.

1961 Anayasası’nı vücuda getiren ilim heyeti üyelerinden olan Mümtaz Soysal, 15 Eylül 1929 tarihinde Zonguldak’ta dünyaya geldi. Galatasaray Lisesi’ni (1949), ardından Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni (SBF) (1953) bitirdi. Mümtaz Soysal, Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde asistan olarak görevliyken fark dersin sınavlarını vererek Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden de mezun oldu (1954). 1956’da SBF’de asistan olarak çalışmaya başladı; 1958’de siyasal bilimler alanında doktora çalışmasını tamamladı. SBF’de Anayasa Hukuku profesörü olarak uzun yıllar ders verdi.

Temsilciler Meclisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) temsilcisi (6 Ocak 1961 – 25 Ekim 1961) olarak Anayasa Komisyonu üyeliği yaptı. 1963’te SBF’de doçent, 1969’da profesör olan Mümtaz Soysal, 1971 yılında aynı fakültenin dekanlığına seçildi. 12 Mart Muhtırası’ndan sonra 18 Mart 1971’de dekanlığı esnasında, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı’nca gözaltına alınıp tutuklandı. 1968’den beri okuttuğu Anayasa’ya Giriş ders kitabında komünizm propagandası yapmakla suçlandı, 6 yıl 8 ay ağır hapis, 2 ay 20 gün Kuşadası’nda emniyet gözetimi altında bulundurulmaya ve kamu haklarından ebediyen mahrumiyete mahkûm edildi. Toplam 14,5 ay Mamak Cezaevi’nde kaldı. Mümtaz Soysal, Mamak Cezaevi’nde iken yazar Sevgi Soysal ile evlendi (Sevgi Soysal 1976 yılında hayatını kaybetti.)

Hukukçuluğunun yanı sıra gazete yazılarıyla da tanınan Mümtaz Soysal Forum, Akis, Yön, Ortam gibi dergilerde, Yeni İstanbul, Cumhuriyet, Ulus, Barış, Milliyet ve Hürriyet gazetelerinde yazarlık yaptı.

Hukukçuluğunun yanı sıra gazete yazılarıyla da tanınan Mümtaz Soysal Forum, Akis, Yön, Ortam gibi dergilerde, Yeni İstanbul, Cumhuriyet, Ulus, Barış, Milliyet ve Hürriyet gazetelerinde yazarlık yaptı. Milliyet gazetesinde 1974’te “Açı” başlığıyla yayımlamaya başladığı köşe yazılarını, 1991-2001 yılları arasında Hürriyet’te, 2001’den sonra da Cumhuriyet’te sürdürdü. Cumhuriyet’teki son yazısı 31 Ağustos 2013 târihinde yayımlandı.

1962 yılında arkadaşlarıyla birlikte Sosyalist Kültür Derneği’ni kuran Mümtaz Soysal, 1969-71’de Akdeniz Sosyal Bilim Araştırma Konseyi Başkanlığı, 1974-78 arasında Uluslararası Af Örgütü ikinci başkanlığı görevlerini yürüttü. 1979’da BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Uluslararası İnsan Hakları Öğretimi Ödülü’nü aldı. Mümtaz Soysal, Uluslararası Af Örgütü’nün Türkiye’den seçilen ilk ve son genel sekreteri idi.

15 Temmuz 1983 günü Paris yakınlarındaki Orly Havaalanı’nın THY bürosu önünde patlayan bir bombanın neden olduğu sekiz kişinin ölümüne ve altmış dolayında kişinin de yaralanmasına yol açan Orly Havalimanı Saldırısı’nı gerçekleştirmekten dolayı tutuklanan ASALA mensuplarının yargılandığı davaya Türk mağdurları temsilen müdahil taraf uzman tanık olarak katıldı.

1991 seçimlerinde Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) listesinden Ankara’dan kontenjan adayı oldu ve TBMM’ye seçildi. TBMM’de Çekiç Güç, OHAL, demokratikleşme, Kıbrıs, özelleştirme gibi konularda hükümet politikalarını eleştiren Soysal, özellikle özelleştirme konusundaki yetki yasaları için Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı başvurularla koalisyon ortağı DYP’lilerin tepkisini çekti. Bu başvuruları sonucunda Anayasa Mahkemesi tarihinde ilk kez bir yürütmeyi durdurma kararı verdi. Anayasa Profesörü Soysal, SHP’nin hükümet ortaklığı içindeki pasif tutumuna sürekli tepki gösterdi, “vuruşarak çekilme” yaklaşımıyla Türk siyasi literatürürne geçti. Murat Karayalçın döneminde kısa bir süre için dışişleri bakanı olarak görev yaptı. Ancak bir süre sonra bakanlıktan istifa etti.

Mümtaz Soysal, 1995 yılındaki anayasa değişikliği çalışmaları esnasında özellikle DYP’li Coşkun Kırca ile yaptığı tartışmalarıyla yine gündemde kaldı. Seçim yasasının Anayasa Mahkemesi’ne götürülmesinde başrolü oynadı. Sonrasında CHP’ten koptu, DSP saflarına geçti. 1995 genel seçimlerinde DSP’den Zonguldak milletvekili seçildi. Daha sonra Bülent Ecevit ve Rahşan Ecevit’le anlaşmazlığa düşerek DSP’den de ayrıldı (1998). 2002’de Bağımsız Cumhuriyet Partisi’ni kurdu ve parti genel başkanı oldu.

Kıbrıs’taki toplumlararası görüşmelerde “anayasa danışmanlığı” görevini üstlendi ve uzun yıllar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’a danışmanlık yaptı.

11 Kasım 2019 tarihinde hayatını kaybeden Mümtaz SOYSAL’ın iki 40 yaşında iken -kanser sebebiyle- hayâta gözlerini yuman Sevgi SOYSAL’dan iki kızı ve sonraki eşinden de iki üvey oğlu olmak üzere, dört çocuğu vardı.

Ölümüyle Türk siyâset ve düşünce hayâtında büyük bir boşluk bırakan Prof.Dr. Mümtaz SOYSAL’a, Kırmızılar Âilesi olarak Yüce Allah’tan rahmet ve mağfiret diliyoruz. Rûhu şâd olsun. İnşallah mekânı cennet olur.

MÜMTAZ SOYSAL’IN ESERLERİ

Avrupa Birliği ve Türkiye (1954)

Demokratik İktisadi Planlama İçin Siyasi Mekanizma (1958)

Dış Politika ve Parlamento (1964)

Halkın Yönetime Etkisi (1965)

Dinamik Anayasa Anlayışı (1969)

100 Soruda Anayasanın Anlamı (1969)

Güzel Huzursuzluk (1975)

Demokrasiye Giderken (1982)

Düşünceler Günlüğü (1995)

İdeoloji Öldü Mü?

Aklını Kıbrıs’la Bozmak

Öpülesi Gemiler

Anayasa’nın Püf Noktası

İçgüveysinin Encamı

Balinanın Böcekleri

Anayasanın Anlamı

Mümtaz SOYSAL’ın araştırma ve eğitim için bulunduğu üniversiteler;

London School of Economics, 1955-1956

Princeton Üniversitesi 1959-1960

California Üniversitesi (Berkeley), 1960

Çalışma Hayâtı;

-İdare Hukuku Asistanı (1959-1963) ve Anayasa Hukuku Profesör Yardımcısı (1963-1969) Ankara Üniversitesi,

-Anayasa Hukuku Profesörü, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara Üniversitesi (1969-1991)

-Kurucu Meclis Üyesi, 1961

-Akdeniz Toplumsal Araştırma Konseyi Başkanı, 1970

-Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanı, 1971

-Uluslararası Af Örgütünün Yürütme Kurulu Üyesi (1974 – 1978)

-Uluslararası Af Örgütünün Uluslararası Yürütme Kurulu Başkan Yardımcısı (1976 -1978)

-Toplumlararası Görüşmelerde Kıbrıs Türk Tarafına Anayasa Danışmanlığı (1978-1980 ve 1988-1994)

-Ankara Milletvekili (Sosyal Demokrat Halkçı Parti) 1991

-Milliyet (1974-1991), Hürriyet (1991-2001) ve Cumhuriyet (2001-2013) Gazetelerinde Köşe Yazarlığı.

Mümtaz SOYSAL’ın aldığı ödül ve armağanlar:

-UNESCO’nun İnsan Hakları Eğitimi Konusunda verdiği İlk Uluslararası Ödül, 1978

-Türk Kalkınma Vakfı Ödülü, 1986

-Dışişleri Bakanlığı “Üstün Hizmet” ödülü, 1991

-Officier de l’ordire national de merite, (France), 1991