4 Haziran 2023

Osmanlı hükümdârları arasında, adını ortaya saçmaktan ısrarla, şuûrla kaçınan biri var ki, pek bilinmez. Kim bilir, belki bu gizleme cehdi yüzünden, onun bânîsi olduğu nice büyük esere, hiç esâmisi düşmemiştir. Büyük adamlara yaraşır bir tevâzû ehli olan Sultan Üçüncü Mustafa Hân, Lâleli’den Üsküdar tepelerine uzanan nice heybetli yapının arkasındaki hayır-hâh elin sâhibidir. O, aynı zamânda Cihângîr mahlâsıyla şiirler de yazmıştır.            

Sultan Mustafa-yı Sâlis, bir taraftan çok bâdireli bir siyâsî döneme istikaamet vermeye çalışmış; diğer taraftan da 22 Mayıs 1766 [1] Perşembe günü Istanbul’u şiddetle sarsan, târîhin büyük depremlerinden biriyle mücâdele etmiştir.             

Bu, iki taraflı sarsıntı, Mustafa Hân’ın icrâatını ve muhtemel plânlarını derinden etkilemiştir. Deprem sonrasında ortaya çıkan manzara, Fâtih Külliyesi’ni bile yere çalacak vahâmette idi. Lâkin bu büyük felâketin yaralarını sarmak, 1768’de başlayan Rus Savaşı’nın sonunu görmeye hiç yardımcı olmadı. Türk târîhinin sayılı siyâsî âfetlerinden biri, Küçük Kaynarca Andaşması başlığı ile Üçüncü Mustafa’nın kucağına düştü. Zâten iyiye gitmeyen sağlığı, bahsedilen andlaşmanın haberi ile alt-üst oldu, bu kahır dolu âkıbet, Pâdişâh’ı Âhiret’e yolcu etti.            

Onun, yâni şâir Cihângîr’in, saltanat dönemini ve bilhassa riyâkâr, basîretsiz devlet ricâli portresini fevkalâde güzel çizen şu mısrâları, neredeyse darb-ı mesel hükmüne girmiştir:

“Yıkılubdur bu Cihân, sanma ki bir dem düzele,

Devleti çarh-ı denî verdi kamu mübtezele,

Şimdi ebvâb-ı sa’âdetde gezen hep hezele,

İşimiz kaldı hemân merhamet-i Lem-Yezel’e...”

            

İcrânın zirvesinde oturan Hâkân’ın, bu acı ve ibretlik îtirâfı, trajedi yüklü hâdiselerin kendisi kadar elîm görünüyor. Hatâda ısrâr etmenin bizi ulaştırdığı yer, Sultan Üçüncü Mustafa Hân’nın feryâdına vesîle memleket fotoğrafıdır.            

Mustafa’ya, babasından tevârüs ettiği yenilikçi yakalayışları uygulama fırsatı vermeyen tâlihsizlikler, tabiî âfetlerle hâricî baskılardan ibâret olsaydı, Üçüncü Ahmed’in hayrü’l-halef oğlundan yine de cedîd işler beklenirdi. Ne var ki, bürokrasi çarkını kuşatan hezele takımı, her şeyi perîşân eden kanserli hücreler gibi, sür’atle çoğalıyordu.             

Bahsedilen umutsuz vak’a filminin bir sahnesi var ki, insanda mecâl, tâkat nâmına bir şey bırakmaz. 1770 yılında Rus donanması, Çeşme Limanı’ndaki Osmanlı askerî filolarını imhâ eder. Hâlbuki daha savaşın başında, emniyet tedbîri olarak, biz Boğazlar’ı kapatmışızdır. Öyleyse, bu düşman gemileri Çeşme’ye nasıl gelebilmiştir?            

Kurulan araştırma komisyonu, ilim ve irfân kartlarını toprağa gömen bir rapor hazırlayarak yer altında kazılan bir tünel mârifetiyle Rusların Çeşme’ye deniz gücü çıkardığını söyleyebilmiştir.            

“Rus rotası; Baltık, Cebel-i Târık üzerinden Çeşme’ye uzanmıştır.”

diyecek bir babayiğit olmadığı için, Küçük Kaynarca rezâletine mahkûm olduk.            

Pîrî Reis başta olmak üzere, bütün coğrafya âlimlerimizin kemiklerini sızlatan bu kara cehâlet, hezelenin mânâ ve fonksiyonu hakkında da Pâdişâh’a nîrengi noktaları sunuyor…         

 

[1] 12 Zilhicce 1179 Perşembe.

Yazar Hakkında:

Turgut GÜLER

Turgut GÜLER

1951 yılında Afyonkarahisâr’ın Sultandağı ilçe­sine bağlı Dort (bugünkü Doğancık) köyünde doğdu. Âilesi, 1959 Ocağında Aydın’ın Horsunlu kasabasına yerleşti. İlkokulu orada, Ortaokulu Kuyucak’da okudu. İki hafta kadar Nazilli Li­sesi’ne devâm ettikten sonra, Nazilli Öğretmen Okulu’na girdi. Bu okulun ikinci sınıfını bitirdiği 1968 yılında, İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Hazırlık Lisesi’ne kaydoldu. 1969-1973 yılları arasında, Yüksek Öğretmen Okulu hesâbına, İstanbul Üniversite­si Edebiyât Fakültesi Târîh Bölümü’nde tahsîl gördü.

İstanbul Çapa’daki Yüksek Öğretmen Okulu’nun Kompozis­yon ve Diksiyon Hocası olan Ahmet Kabaklı’nın başkanlığında kurulan Türkiye Edebiyât Cemiyeti’nde, bilâhare bu cemiyetin yayınladığı Türk Edebiyâtı Dergisi’nde vazîfe aldı. Bir tarafdan üniversite tahsîline devâm etti, bir yandan da bahsi geçen der­ginin “mutfak” tâbir edilen hazırlık işlerinde çalıştı. Metin Nuri Samancı’dan sonra da ikinci yazı işleri müdürü oldu (Mart 1973, 15. Sayı). Bu dergide yazı ve şiirleri yayımlandı.

1973 Haziranında üniversiteyi bitirdiğinde, Malatya Mustafa Kemâl Kız Öğretmen Lisesi târîh öğretmenliğine tâyin edildi. Ah­met Kabaklı’nın arzûsu ile bu görevine başlamadı ve İstanbul’da kaldı, Türk Edebiyâtı Dergisi’ndeki mesâîyi sürdürdü. 1975 yı­lında hem Edebiyât Cemiyeti (Bakanlar Kurulu karârıyla Türkiye kelimesi kaldırılmıştı), hem de Türk Edebiyâtı Dergisi, maddî sı­kıntılar yaşadı, dergi yayınına ara verdi. Bunun üzeri­ne, resmî vazîfe isteği ile Millî Eğitim Bakanlığı’na mürâcaat etti.

Van Alparslan Öğretmen Lisesi’nde başlayan târîh öğretmen­liği, Mardin, Kütahya ve Aydın’ın muhtelif okullarında devâm etti. 1984 yılında açılan Aydın Anadolu Lisesi’nin müdürlüğüne getirildi. 1992’de, okulun yeni binâsıyla berâber adı da değişti ve Adnan Menderes Anadolu Lisesi oldu. Bu vazîfede iken, 1999 Ağustosunda emekliye ayrıldı. 2000-2012 yılları arasında, İstan­bul’da, Altan Deliorman’a âit Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım’da, yazı ve yayın çalışmalarına katıldı. Yine Altan Deliorman’ın çıkardığı Orkun Dergisi’nde, kendi adı ve müsteâr isimlerle (Yahyâ Bâlî, Husrev Budin, Ertuğrul Söğütlü) yazılar yazdı. İki kızı var.

Yayımlanmış Eserleri: Orhun’dan Tuna’ya Uluğ Türkler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2014; Takı Taluy Takı Müren (Daha Deniz Daha Irmak), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2014; Cihângîr Tûğlar-Selîmnâme, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2014; Ejderlerin Beklediği Hazîne, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015, Şehsüvâr-ı Cihângîr-Fâtihnâme, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015.

 

Yazarın diğer makalelerinden: