Fatih AKMAN
1069 senesinde Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig, yazılışının 950. yıldönümü vesilesiyle 2019 UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri[1]arasına alındı. Şeker’in eserde başrolü alan dört tipten de yola çıkarak “Türk düşüncesinin dört yol ağzı”[2]olarak tanımladığı Kutadgu Bilig, Türk düşüncesinin klasikleri arasında en ön saflarda yerini almıştır.
Erkan Göksu, daha evvel “Kutadgu Bilig’e Göre Türk Savaş Sanatı”[3]adlı kitabıyla başladığı ve virgül koyduğu Kutadgu Bilig incelemesine, yeni kitabı “Kutadgu Bilig’e Göre Türk Hükümdarlık Sanatı”[4]adlı çalışmasıyla devam ediyor. Eserin Önsöz kısmında sarf ettiği “Devlet, siyaset ve ahlak konusunda ilhamını Kutadgu Bilig’den alan Yûsuf Hâs Hâcib’in evlatlarının, amacına ulaşmak için her türlü ahlak kaidesini çiğnemeyi şiar edinen Machiavelli’nin çocuklarına karşı galip geleceği muhakkaktır.”sözleriyle de çalışmanın felsefesine dair en betimleyici açıklamayı yapıyor.
Eserde evvela hâkimiyet kavramı irdeleniyor. İlk Türk devletlerindeki hâkimiyet anlayışının tasvirinin akabinde İslam’ın getirdiği hâkimiyet tanımları, Türk ve İslam amme hukuku ile Türklerdeki hükümdarlık anlayışını; Farabi, Nizamülmülk gibi isimlerin hükümdarlık tanımlarından da misaller vererek ve ayrıntılı dipnotların eşliğinde girizgâh bölümü olarak inşa ediyor Göksu.
“Yûsuf Hâs Hâcib’i, sadece iyi bir edip olarak değil, aynı zamanda da o dönemin birçok ilminde malumat kesbetmiş çok yönlü bir âlim, son derece geniş ufka sahip bir entelektüel ve tabii ki devlet hayatı ve işleyişine vâkıf yetkin bir siyaset kuramcısı olarak nitelendirmek mümkündür.” (s.65-66)
Kitabın ana fikrini anlamaya yönelik ortaya koyulan bu teferruatlı girizgâhın ardından eser, Kutadgu Bilig özelinde yol almaya başlıyor. Kutadgu Bilig yazarı Yusuf Has Hacib’e dair açıklamaların devamında Kutadgu Bilig’in tarihî ve felsefî temelleri okuyucuya sunuluyor.
“Kutadgu Bilig, kimilerinin izah ettiği gibi “mesut eden, mutluluk veren bilgi” değil, “kutadmak” yani “kut sahibi kılmak” veya “kut’a eriştirmek” fiilinden yapılmış bir isimdir. Anlamı da “siyasî hâkimiyet/otorite bilgisi”, “devlet kılan/yapan bilgi”, “devletli olma, devleti idare etme bilgisi” veya en net ifadesiyle “hükümranlık/hükümdarlık bilgisi” şeklinde olmalıdır.”(s. 75)
Esere ismini veren şekliyle Kutadgu Bilig metninde Türk hükümdarlık sanatına dair ipuçlarının arandığı bölüm ise eserin son kısmını teşkil ediyor. Burada Kutadgu Bilig’de hükümdarlara nispet edilen kut, töre, adalet, cesaret gibi pek çok tema, Göksu’nun başlıklar halinde ve çoğu zaman orijinal metindeki nazmı açıklamalı nesre çeviren ve betimleyen bir üslupla okuyucuya sunuluyor.
“Kutadgu Bilig’e göre hükümdarlık, herkesin sahip olabileceği bir makam değildir. Asil soya sahip olmak ve Tanrı yarlığına yani kut’a kavuşmak en önemli şarttır. Ancak asil soydan dahi olsa bir kişinin kut’a sahip olması için belirli özellikleri taşıması gerekir. Bu özelliklere sahip olup kut’u bulması durumunda da kut’a sahip çıkması ve koruması lazımdır ki, bu da yine iş ve davranışlarında göstereceği iyi hallere bağlıdır. Bunları şahsında toplayan kişi hükümdar sıfatını alır ve sonrasında da hükümdarlığını devam ettirir.” (s. 101)
Kutadgu Bilig’e Göre Türk Hükümdarlık Sanatıadlı eser, asırların ötesinden gelen, Türk kültürünün ve Türk düşüncesinin en önemli klasiklerinden biri olan Kutadgu Bilig’in ne denli bulunmaz bir hazine olduğunu göstermesi bakımından muhakkak önemli bir boşluğu dolduracaktır. Bununla beraber Yusuf Has Hacip tarafından yazılışının 950. senesinde bu Türk klasiğine yönelik alakayı hem bilimsel üretim noktasında hem de okur farkındalığı açısından artıracağı da kesin.
Dipnotlar
[1]Kaynak: http://www.unesco.org.tr/Pages/132/149/Anma-ve-Kutlama-Y%C4%B1l-D%C3%B6n%C3%BCmleri
[2]Şeker, Fatih Mehmet, Türk Dinî Düşüncesinin Teşekkül Devri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2016.
[3]Göksu, Erkan, Kutadgu Bilig’e Göre Türk Savaş Sanatı, Kronik Kitap, İstanbul, 2018.
[4]Göksu, Erkan, Kutadgu Bilig’e Göre Türk Hükümdarlık Sanatı, Kronik Kitap, İstanbul, 2019.
