ANCIENT KAREZ WATER DISTRIBUTION SYSTEM OF TURPAN, WESTERN CHINA
https://www.youtube.com/watch?v=-pjFw_uIjks
ONE OF THE THREE GREAT ENGINEERING ANCIENT CHINA KAREZ yazısı Karez müzesinin girişinde yazıyor. youtube videosunu izlemenizi öneriyorum bu yazıya başlamadan önce. Yazı başlığını da hem Çince hem İngilizce yazdık ki google da aranınca Çinliler de Amerikalılar da okusun. Türkün kanatı atdır,canı sudur. Su gibi aziz olsun, onlarda. Artık trenle Urumçiye gitmek çok kolay. Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti Urumçi’den yola çıkan Kuşak Yol treni, 20 günde Mersine ulaşarak 44 trende, Sincan’ın Hotan, Kaşgar ve Aksu bölgelerinde hasat edilen cevizlerin Türkiye’ye teslimatı gerçekleştirildi. Yaklaşık olarak 984 tondan fazla ağırlıkta ihraç edilen cevizler, Türkiye ve Rusya da dahil olmak üzere Avrupa’nın farklı bölgelerine gönderiliyor. Sosyal medyada Turfan antik karez su dağıtma sistemlerini videosunu izleyebilir ve antik çinin en büyük mühendisliklerinden biri diye Çinlilerin tanımladığı kariz yer altı su kanallarına yeniden canlandırılan kurak yol girişimi ortak koridor ekonomisinin Türk Dünyasına nasıl can suyu vereceğini sadece ekonomik açıdan değerlendirelim. Siyaseti bu yazıda siyasetçilere bırakacağım.
Doğu Türkistanda Turfan bölgesinde yapılmış yeraltı su şebekesi sistemidir. Türk uygarlık birikimini gözler önüne seren Karız Kanalları Tanrı Dağlarından topladığı suyu 60 km çölün altından geçirerek Turfan’ daki yerleşim birimlerine götürüyor. Aralıklarla açılan kuyular yardımıyla tarım alanları sulanıyor. Tanrı Dağları ile Turfan arasındaki bölge çöl olduğundan suyun aşırı sıcaktan buharlamaması için Karız su kanalları yeraltında inşa ediliyor.. Bu kanalları yaklaşık 100 metre yerin altında konumlandırmanın amacı, güzergahın geçtiği çölde +40 derece sıcaklık düşünülerek buharlaşmayı engelleyerek su kaybını önlemektir.
Kanalın derinliği 110 metre den başlıyor. Kanallar çölün altından ağ gibi örülmüş. Yeraltı su kanallarının toplam boyu 5100 km. Bu kanal ağında belli aralıklarla kuyular açılmış. Kuyular 90, 80, 70, 60 en son Turfan ’da 10 metrenin altıda. Sistem tamamıyla yer çekimi kuvveti ile çalışıyor. Bu kanallar bundan 2500 yıl önce M.Ö 500’ ler de Uygur Türkleri tarafından yapılmış. Eğim, açı, suyun akışının sağlanması doğru yolda gidilip gidilmemesi bunların yapılabilmesi için bilim gerekli. Bunu başarabilmeniz için matematiğin , fiziğin, mühendisliğin ileri bir düzeyde olması gerekiyor. Bugün farketmişseniz Türkler, zamanından evvel yenilen meyvelere ve sebzelere “Turfanda” diye kullandığımız sözcük, Doğu Türkistan kenti Turfan dan gelir, yani doğu Türkistan dilimizde, gönlümüzde.Hiç de uzak değil, bak cevizleri de geldi mersine…Ama onlar gider Türkün tersine.Taklamakan Çölü’nün 120 metre altında ve toplam 5 bin 100 kilometre uzunluğundaki tarihi yeraltı su kanalları sistemiyle, su başka alanlara taşınarak tarımsal üretim daha da verimli hale gelmektedir. Çin’in Sincan Uygur bölgesindeki Türk mühendisliğinin ürünü yeraltu su kanallarının yüzde 50’si bugün kullanılmaktadır.
Taklamakan Çölü’nün ortasında yer alan Ay Gölü’nü mayalayıp yoğurt çalan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Nasrettin Hocası (eşeğe ters binen ve muzip fıkralar söyleyip, insanları düşündüren ve güldüren) Aksakal Afandi ve Uygur Türklerinin “bilge kişi, akıl danışılan ve gezgin dervişi” olan Gurban Tulum’un 1949 yılında, eşeğiyle 3 ayda Taklamakan Çölü’nü geçip, başkent Pekin’e gidişi ve eşeğiyle birlikte Çin’in o zamanki Devrim Lideri ve Devlet Başkanı olan Mao Ze Tung’un sarayında konuk olması ve Başkan Mao ile yaptığı pazarlık bana Timur döneminde çadırına gidip “senin fillerinin eşi ne zaman gelecek “diyen Anadolu Nasreddin hocasını anımsattı…
KorKut Ata nın torunları her daim her yerde olacaktır taklamakan çölünü de geçer, Tanrı dağını 100 metre deler, kutlu suyu 60 km.öteye taşır, çölden Turfan kentini yaratır 5100 km su kanalı ile. Bu Ergenekon un gerçekleşmesidir.Tarih bilincine sahip olmadan ne mutlu türküm demek eksik kalmaktır. Türk Tarihi olmadan ne asya ne Avrupa ne Afrika “su” yun önemini anlamaz idi.Su ya verilen önemi anlamak için biraz Türk Mitolojisi okuyun, Türk Tarihini okumak zor geliyor ise. Ya da en azından ninelerinize, dedelerinize sorun suyun, ağaçın değerini. Sonra da Turfan üzümünün tadına bakın, bak trenler ile geliyor ayağınıza.Size Turfan a gitmek zor geliyor ise youtube dan videolarını izleyin saçma sapan kedi videosu yerine.Karız sözcüğü Öz Türkçe olup, yeraltındaki yağmur ya da kar izi-su yolu anlamına gelmektedir. Karızların başlangıç noktasına ya da ilk/baş kuyularına ise, baş kuduk/baş kuyu denmektedir. Pek çok karız su kanalları sistemindeki sözcükler Türkçe olup, günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Bugün bu karız sisteminin yüzde 50’si hâlâ kullanılmaktadır.
Turfan bölgesi deniz seviyesinden yer yer 150 metre aşağıda olan ovalık bir yerdir.Yaz aylarında sıcaklık 49 dereceye kadar çıkar.Bu bölgeye yağmur da çok az yağar.Öyle ki yılda 0,5 milimetre yağış düştüğü söylenen yerleri bile vardır. İklimi de kurudur. Açık kanalla sulama yapmak imkanı da yoktur. Çünkü kuru hava ve sıcaklık birleştiğinde hedefine yönlendirilen su kısa zamanda buharlaşır.
Bunun yanında ovanın ufkunda yükselen Tanrı dağlarına o kadar çok yağış düşer ki,bazen sellere bile neden olur.Bölgede görülen taşlı çöl bu sellerden oluşmuştur.Tanrı dağlarından akan yağmur suları yer altından da akarak gelir ve Turfan bölgesinin güney kesimlerinde yeryüzüne çıkar.İşte bu manzaranın,yeraltı su kanallarının inşası için 2500 yıl önce bölge insanlarına ilham verdiği düşünülmektedir.Sayıları 1800’e varan kanal hatlarının uzunluğu bazen 3 kilometre bazen de 60 kilometreye varmaktadır.Her kanal hattı çok sayıda kuyudan oluşmaktadır.
Geçmişte Karız yer altı su kanalından faydalanan köylerden birinin 7,5 kilometrelik bir hattı olduğu ve hat boyunca üzerinde 165 kuyu bulunduğu ifade edilmektedir.Verilen değerlere bakılınca ortalama her 40-50 metrede bir kuyu açıldığı anlaşılıyor.Turfan bölgesinde böyle kuyulardan binlerce vardır.Her bir kanal hattında,suyun yeryüzüne çıkarıldığı yerlerde birçok yerleşim yeri kurulmuştur.Buna bağlı olarak da buralarda sulamalı tarım yapılabilen tarım alanları mevcuttur.Bir eserde sulama hattı sayısı kadar köy olduğu ve her köyün kendine ait bir kanal hattı bulunduğu şeklinde bir bilgi yer almaktadır.
Kuyuların her biri,sırasıyla gerisindeki kuyudan biraz daha derindir.Başlangıç kuyusunu birkaç metre olarak kabul edecek olursak 8 kilometre ötedeki kuyunun derinliğinin 100 metreyi geçmesi gerekir.Bu şekilde önceden kararlaştırılan bir hat boyunca planlanan akış eğimi de dikkate alınarak kuyular kazıldıktan sonra yeraltına inilerek iki kuyu arasına tünel kazılmakta ve bir sonraki kuyuya ulaşılmaktadır. Bu inşaat sağa sola sapmadan yer üstünde alınan ölçünün yeraltına başarıyla taşınması sayesinde gerçekleşebilir.Bu ise esaslı geometri bilgisi ve hassas ölçme bilgisi gerektirmektedir.İlk kanalların MÖ 445 yılında yapıldığını da dikkate aldığımızda Sümer çağı matematiğinin Turfan’da yaşayan ustalar tarafından da bilindiğini kabul etmek icap eder. Bu tarihler,Öklit’in eser verdiği yıllardan 150 yıl kadar öncedir.Üstelik o tarihlerde Çinli diye bir kavim tarih sahnesine çıkmamıştı. Ancak, hayatın kaynağı diye nitelenen Karız Kanalları, kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya. Yeraltı su kaynaklarının fazla kazılmasından dolayı, su seviyesi yıldan yıla düşüyor. Ayrıca, Karız Kanalları yıllardır onarılmadığı için büyük ölçüde kuraklaştı.
Kanalların onarılması her geçen gün ivedileşiyor. 2007 yılında Çin “Karız Kanalları Koruma Yönetmeliği” resmen yayımlandı. Çin Devlet Su İşleri Bakanlığı ve Devlet Tarihi Eserleri Koruma Dairesi gibi kurumlar bu konuda destek sağladı. 2009 yılında, Çin Tarihi Eserleri Koruma Dairesi’nin sağladığı 160 milyon yuanlık (yaklaşık 26 milyon ABD Doları) yardımla, Turfan’da Karız Kanalları için bir sağlamlaştırma projesi başlatıldı. Turfan hükümeti de bu çalışmalar için her yıl 5 milyon yuanlık bütçe ayırıyor. Son yıllarda gösterilen çabalar sayesinde, bugüne kadar 50’den fazla kanal onarıldı. Kanallardan çıkan su miktarı da yüzde 50-70 oranında arttı. Ancak, bölgenin ekonomik gelişmesinden doğan su ihtiyacının sürekli artması karşısında, son yıllarda Turfan bölgesinde yine birçok kuyu kazıldı. Böylece Karız Kanalları, bir kez daha kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya geldi.
Karız Kanalları’nı koruma ve su kullanım ihtiyacının artması arasındaki çelişkiyi çözmek için 2011 yılında yerel hükümet, Turfan’ı, ülkenin 100’üncü “su tasarruflu bölge” olarak inşa etme hedefini ortaya koydu. Projeye, Dünya Bankası 100 milyon ABD Doları tutarında kredi sağladı ve Çin de 100 milyon dolarlık bütçe ayırdı.Karız Yer altı su kanalları Çin Halk Cumhuriyeti’nin Uygur Özerk Bölgesi’nde bulunan ve Tanrı Dağları’ndan Turfan şehrine kadar yer altında uzanan ve Çin Seddi’nden sonra dünyanın ikinci uygarlık harikası olarak değerlendiriliyor. Bu gün olduğu gibi, dünde “Türk Uygarlığı” hep vardı ve öndeydi. Batı, daha uygarlıkla tanışmadan, Türkler; 12 bin yıl önce yerleşik toplum düzeni içinde yaşıyordu. Çalışkan, paylaşan, dayanışan, üretken, güçlü, barışcıl, imece ve sebil yaşam biçimini ilke edinen Türkler; yerleşik üretim ilişkisinin örneklerini sergilemişlerdir. Kentsel kültür, alt yapı, mimari doku, tarım ve sulama sistemindeki ileri inşaat uygulaması ve de 2500 yıl önce Karız örneğinde görüldüğü gibi Türklerin, şehirleşme ve ileri teknik donanımlara sahip uygar bir topluluk olduğu anlaşılıyor.
“Türk” sözcüğünü yalnızca bir ırkın adı olarak tanımlamak yerine, kökleri tarihin derinliklerinde olan yaşayan bir “ipek yolu kültürünün adıdır.BRI orta koridor ekonomik kuşağının da ekonomik olarak bir araya gelen tüm milletlerin TURFAN kültürünü, yeni ipek yolu yaşam felsefesi olarak benimseyebilir.Kültür Önderlerimiz olan Nasrettin hocalar, Ak sakallılar ipek yolunun geçtiği her yerde var .Sadece Türklerin her nerede yaşıyorlar ise Bilge Kaan’ın dediği gibi: “silkinip, özümüze dönmeliyiz!..” sözünü duyması gerek. Karız Kanalları’ndaki suyun temizliği korunduğu için, insanın uzun bir ömür sürmesini sağlar. Kanalların yakınında birçok köyde yaşayan insanlar, yüz yıl kadar yaşayabilir. Turfan Günümüzde Karız Kanalları Turfan bölgesinde halkın can damarı olarak kabul edilir.Turfan kenti, aynı zamanda Çin’in ünlü bir üzüm kenti olarak adlandırılır.Üzüm yemek yerine neden bağcıyı dövüyoruz ki.Turfan da 1990 yılından bu yana her yıl üzüm festivali düzenlenir. Festival şarkısının sözleri şöyle：”Karız Kanalları’nda temiz su akar, bağlarda güzel şarkı sesleri dört köşeye yayılır…”
One of The Three Great Engineering Ancient China Karez
新疆吐魯番
.
