Prof. Dr. Sema KALAYCIOĞLU
En son 2010’ daki eklemeyle üye sayısı 5 e yükselen BRICS[1], Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’yı bir araya getiren bir grup olmuştu. 2023 bitmeden topluluğa Arjantin (A), Mısır (E), Etiyopya (E), İran (I), Birleşik Arap Emirlikleri (UAE) ve Suudi Arabistan (SA) da katıldı.
Şimdi genişlemenin dönemsel toplantılarda buluşmaktan öte nasıl bir iktisadi veya siyasi amacı olduğu önemli. Topluluğun artık kısaltması bile akıllara seza. Sessiz harflerin yanına eklenen seslilerin bir telaffuz kolaylığı sağlayamayacağı açık. Örneğin Suudi Arabistan en sona eklense BERICESUIA SA olarak sanki bir Sabancı Holding kuruluşu çağrışımı yapıyor. Ama ülke baş harfleri nasıl sıralanırsa sıralansın, artık söylenmesi zor bir hale geldi BRICS. Yönetilmesi ve yönlendirmesi de öyle olmalı. BRICS-AUEIE belki sonradan olan eklemelerle gruptaki iki başlılığı gözler önüne sermesi için daha uygun.
Her halükarda, bu ülkeler dünyanın en büyük gelişmekte olan ülkeleri. Ama topluluktaki her ülkenin ekonomik ve demografik göstergelerini birbirine ekleyerek söylemenin bir anlamı yok. Yeni haliyle BRICS yine bir bölgesel örgüt değil. Bu nedenle bölge içine dönmüş bir ticaret ve yatırımdan da söz etmeye pek imkân yok. 2014 yılında kurulan ortak bankaları BRICS Bank veya Yeni Kalkınma Bankası (New Development Bank-NDB )bir umut olmuştu[2]. 2016 yılında Bangladeş ve Mısır’a alt yapı ve sürdürülebilir kalkınma projelerinin finansmanı için 30 milyar Dolar’ı aşkın borç verildi. 2019 da Güney Afrika’ya verilen borcun 2022 ye kadar 40 milyar Dolar’a ulaşması hedeflenmişti.
Ukrayna savaşı nedeniyle son yıllarda giderek yalnızlaşan Rusya, BRICS e daha fazla önem verse bile, bu aslında BRICS için itibar kaybı yaratmakta denilebilir. Bu nedenle Mart 2022 de BRICS olmasa bile, NDB Rusya ile olan bağlarını gevşetti. Buna rağmen kredi derecelendirme kuruluşlarının hışmından kurtulamadı. Yani zemin çatlağı BRICS içinde genişlemeden önce zaten çıkmaya başlamıştı.
Şahtılar, Şahbaz Oldular
Şimdi bu şartlar altında, BRICS’e yeni eklenen 6 ülkeden bazıları Arjantin dışında, sanki yeni bir bölgesel grup olmaya aday. En zengin Suudi Arabistan ve BAE zaten son yıllarda çözülen Körfez İşbirliği Teşkilatının(GCC) iki üyesi. Birbiri ile olan sürtüşmeleri hiç bitmeyen Mısır ve Etiyopya’yı, yapay bir çatı altına sokmak, bir ihtimal orijinal BRICS üyelerinin bu iki ülkeyi nihai bir barışa özendirmeye çalışacaklarını düşündürüyor. Ama nasıl? Nil sularının paylaşımı için bir Amazon modeli mi sunacaklar? Böyle bir model zaten var mı? Varsa bile yeni Arjantin yönetimi ve yönetimin başındaki sıra dışı Başkan Javier Milei ülkesinin dış ilişkilerine nasıl bir yön verecek belli mi? Hani Arjantin ve Brezilya ortak bir para birimine geçecekti? Mercosur(The Southern Common Market veya Latin Amerika Ortak Pazarı) ve LAFTA’yı (Latin Amerika Serbest Ticaret Alanı) hayata geçiremediler. Zaten nasıl bir para birliği hayalleri vardı ki? Hem de Arjantin’deki enflasyon oranlarıyla.
Sözün özü zaten şahtılar. Şimdi 45 yıldır kendi kabuğunda, yaptırımların kıskacında, nükleer zenginleştirme ile dünyayı tehdit ederek ve varlık içinde yokluk çekerek yaşayan İran’ı aralarına alarak şahbaz oldular. Aslında bu genişleme en çok İran’a yarar. Tabii eğer diğer üyeler ABD yaptırımlarını açıp, İran’a ulaşabilirlerse, İran’ı IAE kurallarına uymaya, orta ve uzun menzilli füze üretimi yerine insanlığa faydalı bir şeyler üretmeye ikna edebilirlerse. Eğer bu kadim ülkenin dünyaya yeniden bu ne kuş, ne de Anka olan grup üzerinden yeniden bağlanmasını sağlayabilirlerse ne ala! Yoksa belki sadece Arjantin ve Brezilya belki artık daha kolay İran halısı, daha fazla İranlı veya İranlı halıcı ithal eder. Çin İran ile Suudi Arabistan ilişkilerini her iki ülkeye de verdiği yatırım ve daha fazla ticaret sözü ile düzeltmeye çalışmıştı. Belki de zaten BRICS katılımı İran ve Suudi Arabistan için bir el sıkışma ödülü. Ama şimdi hikâyenin yeni bölümlerini görmek gerek. Bir Tahran ve Adisababa zirvesinde tarafların tavırları ve zirve gündemleri önemli. Ukrayna’ya füze saldırısına tutarken bir Moskova zirvesinde BRICS ve eklemelerinin ne yapabileceklerine bakmalı. Boş sözlerle vakit mi geçirecekler? Yoksa Rusya’yı Ukrayna ile kalıcı bir ateşkese ikna edebilecekler mi? çapları ancak böyle ölçülecek.
“Küresel Güney” in Merkezi Olma İddiası
Tabii yeni üyelerin nasıl bir süzgeçten geçerek birdenbire gruba katıldığı akla gelen bir başka soru. Neden, Nijerya değil de Etiyopya? Meksika ve Şili değil de Arjantin? Neden Endonezya’nın adı yok? Hangi iktisadi veya siyasi ölçülerin katılım davetinde rol oynadığını bilmek iyi olmaz mıydı? Bir ürün reklamı beni hep düşündürmüştür: “ kontrolsüz güç, güç değildir”. Bu ifade BRICS in yeni hali için bu nasıl bir güç? Sorusunu çağrıştırıyor. Eğer yeni eklemeleri ile BRICS toplanacak zirvelerde uyumlu açıklamalarla yönlendirici bir rol üstlenebilirse küresel bir yönetişim kuruluşu haline dönüşebilir. Ama kritik dönemeçlerde ortak tavır sergileyemezse nasıl küresel güç olabilir?
Aslında yeni haliyle BRICS, dünya nüfusunun yarısını temsil etmesine rağmen bir AB olamaz. G7 den bir az daha büyük. Ama G7 bile olamaz. Bırakın G7 yi veya AB ni, olumlu veya olumsuz ortak kararlar alabilen bir Batı Afrika Birliği yani ECOWAS bile olamaz. Toplanamasa bile görünür ekonomik gücüne rağmen, Etiyopya’daki açlığa veya etnik kabile savaşlarına engel olamaz. Etiyopya’daki Büyük Rönesans Barajının yapımını durduramaz ve Mısır Etiyopya ilişiklerini düzeltemezse ne işe yarar yeni haliyle BRICS?
Suudi Arabistan ve İran’ın Yemen’den elini çekmesini sağlayamaz. Rusya ve Çin’i etkileyemez. Çin’in Uygur Türklerine karşı uyguladığı ayırımcılığı, Hindistan’daki Hindu milliyetçiliğinin Müslüman Hintlilere karşı sürdürdüğü acımasızlığı kınayamaz. O zaman ne yapar bu yeni oluşum? Tuğlaları aralarına daha fazla harç koymadan yığmaya devam ederlerse, günün birinde bunlar tek tek düşmeye başlayabilir.
Yeni haliyle büyük bir güç olarak takdim edilen BRICS’in kontrolü kimde? Merkezi Şanghay’da olduğu için Çin’de mi? 2022 de NDB Gujarat’ta bir bölge şubesi açınca, olası bir Çin ve Hint işbirliğinin de kapısı aralanmış oldu. Şimdi böyle bir yakınlaşma ancak bu iki ülke, aralarındaki sınır sorunlarını ve Tibet çekişmesini sonlandırabilirse devam edebilir.
Yine de “Küresel Güney ”in merkez üssü Çin-Hindistan çizginde Çin’e daha yakın olacağa benzer. Tabii eğer işlevi artarsa Yeni haliyle BRICS’in değeri de artar. Sonuç olarak, BRICS 15 yıllık bir yoldan bugüne geldi. Yeni halinde henüz bir yenilik yok. Sadece üyesi sayısı arttı. Ama önümüzdeki yıllarda bir merkez olmakla ilgili olarak cevaplamaları gereken pek çok soru olacak.
———————————
Kaynak:
[1] 2001 de Goldman Sachs’ın Küresel Ekonomi birimi başkanı olan Jim O’Neill tarafından mukayese kolaylığı için düşünülen bir gruplama olarak ortaya atılmıştı.
[2] Kuruluş tarihinde 100 milyar Dolar sermayesi olan bankanın merkezi Çin’in Şanghay şehridir.
