Prof.Dr. Oğuz ADANIR[ii]

Mevcut toplumsal yapıyı tüm özellik ve nitelikleriyle algılanılmazsa, bunun sonucunda doğal olarak, bütünsel özellik ve nitelik taşıyan öneri ve çözümler üretilemez. Oysa Türkiye’de üst düzey sayılabilecek tüm entelektüel yaklaşımlar -istisnalar dışında- bu tür bir yaklaşımı başlan­gıçtan bu yana ya yadsımış ya da çözdüğünü sandığı toplumsal yapıyı, ürettiği ya da ödünç aldığı şablonlara zorla oturtmaya çalışmıştır! Her seferinde hüsranla sonuçlanan girişimlere karşın bu konudaki ısrarcılığı ancak -bu ve önceki metinlerde kendisinden bol bol söz etmiş olduğu­muz- ilkel bir zihniyete olan mesafeyle açıklayabilmek mümkündür.

Türkiye Cumhuriyeti kurulduğu günden bu yana Resmî İdeoloji, Ke­malizm, Atatürkçülük ve benzeri terimlerin kapsadığı ideolojik içerik ya da doktrin buna muhalif olan kesimler tarafından kıyasıya eleştirilmiş ve halen de eleştirilmektedir. Başta İslâmcı olarak nitelenen kesimler olmak üzere, Solcular, Marxistler ve nihâyet Liberaller ya da İkinci Cumhuriyet­çiler Resmî İdeolojinin eleştirisi konusunda bir consensus sağlamış gibi­dirler! Bize göre sorun Resmî İdeolojinin yanlışları, eksikleri ya da bece­riksizlikleri değildir! Eğer iktidarda Solcu, İslâmcı ya da Liberal ideolojiler de olsaydı durumda pek bir değişiklik olmazdı. Benzer eleştiri ve sal­dırılara onlar da hedef olurdu. Kaldı ki son yirmi yıllık süre içinde bu kesimlerin hükümetlere ortak oldukları ve her seferinde en az Resmî İde­oloji kadar eleştirildikleri somut bir gerçektir. Buradaki sorun kesinlikle ideolojik ya da felsefî farklılık sorunu değildir. Sorun İktidar olma ya da olamama sorunudur. Bu konuda tüm kesimler hemfikirdir. Türkiye’de yapıldığı ileri sürülen politikaların değişmez, şaşmaz hedefi şudur: yapa­bilirsen önce “iktidarı” -daha doğrusu hükümeti- ele geçir sonra da tek başına dizginlere sahip ol! Mustafa Kemal’in ölümünden sonra bu işi uzun süreyle başarabilmiş hiç kimsenin bulunmaması bir rastlantı mıdır? Mustafa Kemal, Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana, Anadolu’da, en üst düzeyde, toplumsal bir comensus sağlayabilmiş tek liderdir.

Resmî İdeoloji, Türkiye için en doğru çözüm önerileri üretmemiş ve en doğru sonuçlara yol açmamış olabilir. Aynı koşullarda saydığımız ya da sayılabilecek tüm diğer ideolojilerin ondan daha doğru sonuçlara yol açabileceğini iddia edebilmek mümkün müdür? Türkiye’de kafa yapıla­rında yani zihniyette radikal bir değişiklik olmadığı sürece, hiç kimse böyle bir iddiada bulunamaz! Çünkü hiçbir ideolojik görüşün Mustafa Kemal’in sahip olduğu itibar, prestij, otorite ve iktidara sahip bir lideri olmamıştır! Serbest Fırka bu gerçekten bihaber ya da bihaber görünmeye çalışan kimi aydınların safsatasından başka bir şey değildir çünkü onlar bu toplumun zihinsel temelinin neyin üstüne oturmuş olduğunun farkında bile değildirler! Mustafa Kemal’in ardılları olarak ortaya çıkanların hiçbi­rinin onun sahip olduğu prestij, itibar ve dolayısıyla iktidara sahip olama­dığı tarihsel bir gerçekliktir.

Resmî İdeolojinin içinden geçmiş olduğu aşamalar göz önünde tutul­duğunda yandaşlarının -daha ilk günlerden itibaren- çok hızlı davranma zorunluluğu nedeniyle -başta Mustafa Kemal olmak üzere- önemli yan­lışlar yapmalarının kaçınılmaz bir şey olduğu görülmektedir. Oysa ona karşı muhalif ideoloji ya da politika üretenlerin toplam seksen yıla yakla­şan zamanları olmuş ancak bir türlü Kemalizmi alt edemedikleri için so­nunda isteyerek ya da istemeyerek -kaderin cilvesi mi?- “Kemalist” ol­dukları görülmüştür! Bir doktrini yıpratma stratejilerinden biri de budur!

Resmî İdeolojinin muhalifleri bu kadar uzun süreyle, toplumu büyük ölçüde sarıp sarmalayabilen bir doktrinin başarısının sırrının araştırmak yerine zamanlarını ona saldırarak boşu boşuna harcamışlardır. Kişisel görüşüme göre Türkiye’de Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana hiçbir ideoloji toplumun büyük bir kesimini sarıp sarmalayacak bir politika üre­tememiştir! Neden? Çünkü amaç hiçbir zaman gerçekten örneğin daha çağdaş, modem ve mutlu bir toplum olmamıştır. Amaç her zaman iktidarın ele geçirilmesi ve topluma (Resmî İdeolojiye atfedilen, “neden biz de aynısını yapmayalım ki ?”) bir politika dayatabilmek olmuştur.

Sonuç olarak bugün de tanık olunduğu gibi hiçbir parti ve politikanın Resmî İdeolojiden daha demokrat, daha insancıl, daha çağdaş ve modem olması söz konusu değildir! Bunun çözümü Resmî İdeolojiyi değiştirmek yerine kendini değiştirmeyi becerebilmekten geçmektedir. Bir başka de­yişle yalnızca belli kesimleri hedefleyen politikalar üretmek yerine, bütü­nü kapsayabilecek düzeyde politikalar üretebilmek yani radikal bir pers­pektif değişikliğine gidebilmekten geçmektedir.

Peki, böyle bir radikal perspektif değişikliği mevcut politik partilerin anti-demokratik yapılarıyla gerçekleştirilebilir mi? Hiç sanmıyorum. O halde sorunun çözümü bir kesimin bu yükümlülük altına girmesinden geçmektedir! Bu kesimin yakın coğrafya ve tarihteki tek örneği Burjuvazi olmuştur. Aydınlanmanın ilk öznesi ve nesnesi olan Avrupa Burjuvazisi radikal bir zihniyet dönüşümüne uğradıktan sonra içinden çıkmış olduğu toplumların değişip, dönüşmesi ve gelişmesinde lokomotif görevi gör­müştür. Bu tür bir öneri evrensel geçerliğe sahip bir öneri değildir. Bir başka deyişle Türkiye dışındaki pek çok toplum için aynı önerinin geçerli olamayacağını düşünüyoruz. Türkiye’nin içinden geçmekte olduğu tarih­sel, toplumsal süreç -hoşumuza gitse de gitmese de- bunun ülke açısın­dan zorunlu bir hale gelmiş olduğunu göstermektedir.

Türkiye’de bir burjuvazi var mıdır? Pek çok serap gören (özellikle de Marxist kökenli) araştırmacıya karşın biz Türkiye’de bir Burjuvazi göre­miyoruz. Hiç olmamıştır! Doğal olarak bir Proletarya da yoktur! Daha önce de söylemiş olduğumuz gibi Türkiye bir Zenginler ve Yoksullar ülkesidir. Evet, Türkiye’de Burjuvalar vardır ancak bir Burjuvazi yoktur! Evet, Türkiye lokomotif görevi yapabilecek potansiyel bir Burjuva kesi­mine sahiptir ancak zihinsel ve kültürel bir evrim geçirmedikçe bu kesi­min bu lokomotif görevini yerine getirebilme şansı yoktur. Evet, Türkiye’ de vahşi bir kapitalizmden söz edilebilir ancak Türkiye’ye egemen olan bir “kapitalist ideoloji” yoktur! Çünkü ortada bir Burjuvazi[1] yoktur! Türkiye’de kapitalist yöntemle zengin olan insanlar vardır ancak bunların topluma önerdikleri çağdaş bir yaşam, modem, demokratik bir toplum önerisi yani özgün bir ahlâkî[2] tavırları yoktur! Onlar hep başkası ya da başkalarına ait (İslâmcı, Milliyetçi, Solcu, Resmî İdeoloji, anlaşılması oldukça güç “Liberal”, vb) ahlâk kurallarını benimsemiş gibidirler! Top­lumsal düzeyde özgün bir ahlâk anlayışı sunamayan ve herkesin ahlâk anlayışını paylaşıyor görünen bir kesimin gerçekte hiçbir ahlâk anlayışını benimsememiş yani ahlâksız olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Ör­neğin TÜSÎAD, MÜSİAD ve benzerlerinin topluma önerdikleri kolektif bir ahlâk anlayışı var mıdır? Bu ahlâk anlayışı yaşamın tamamını mı (po­litik, toplumsal, kültürel, ekonomik yaşamın -örneğin bir vergi ahlâkı tanımları var mıdır? Varsa esnaf ve sanatkârlara bu konuda önderlik ede­bilmekte midirler?) yoksa yalnızca belli bölümlerini mi kapsamaktadır? Neden?

Bilindiği gibi modernleşme aynı zamanda din ve ahlâkın rasyonel dü­şünce aracılığıyla birbirlerinden ayrılmasıyla mümkün olabilmiştir. O zamana kadar dinin tekeli altında görünen ahlâk kuralları yaşamın, yani yeni kapitalist düzenin kendini dayatmaya başlamasıyla birbirinden ayrıl­mak durumunda kalmış ve laiklik olmadan sözcüğün gerçek anlamında bir kapitalizm olamayacağı anlaşılmıştır. Ahlâk, yaşama yani içinde bulu­nan dünyaya, din ise öteki dünyaya ait bir olgu olarak kabul edilerek so­run çözülmüştür. Bu açıdan bakıldığında Türkiye toplumu dinî olan an­cak çağdaş toplumsal ahlâk konusunda henüz bir consensus oluşturama­mış bir topluma benzemektedir. Bu ülkede ahlâkla din henüz birbirlerin­den rasyonel bir şekilde ayrılmışa benzememektedir. Bunun temel nedeni az önce söylemeye çalıştığımız gibi zihinsel-kültürel düzeyde bir ulusal burjuvazi yani kapitalizmin bulunmayışıdır. Rasyonel bir ahlâkî yapının Türkiye’de egemen olabilmesi için rasyonel düşüncenin toplumun tüm katmanlarına egemen olması gerekmektedir. Çünkü burjuvazinin ege­menliği bir anlamda rasyonel, çağdaş düşüncenin egemenliğiyle başla­mıştır.

Türkiye’de çağdaş, demokrat ve uygar bir burjuvazi[3] olduğunda çağ­daş, demokrat ve uygar bir İktidardan ve dolayısıyla bunun ciddi bir alter­natifinden, yani gerçekten çağdaş, demokrat ve uygar bir Muhalefetten söz edilebilecektir.

Türkiye’de Ulusal bir Burjuvazi yoktur, çünkü dünyaya sunabildiği özgün bir bakış açısı yoktur. Örneğin ABD’de, Cumhuriyetçi ve Demok­rat bakış açıları yaşamın bütününü kapsayan demokratik politikalar sun­maktadırlar. Şimdilik başka bir seçenek yok gibidir! Bu demokratik poli­tikanın yaklaşık yüz yıldır -inişleri ve çıkışlarıyla- belli bir düzeyde var olmasını sağlayan ve Amerikan toplumunun görünüşe göre büyük çoğun­lukla (en azından son 40, 50 yıldan bu yana) onayladığı temel, şaşmaz ahlâk kuralı: her bireyi kapsayan Vergi Yükümlülüğüdür. Çünkü vergi toplumsal dayanışma ve var oluşun temelidir. Adaletli bir vergi düzeni ve toplanan verginin adaletli bir şekilde dağıtımı sistemin bel kemiğini oluş­turmaktadır. Bu yüzden bu sistemin affetmediği tek suç vergi kaçırmak­tır! Amerikan toplumu Türkiye toplumuna göre, belki, pek çok açıdan ahlâksız olarak nitelendirilebilir, ancak Türkiye toplumunun da Amerikan toplumuna oranla, en azından, vergi konusunda oldukça ahlâksız olduğu sanırım yadsınabilecek türden bir olgu değildir. Ulusal gelirin yaklaşık yüzde altmışına sahip olan kesimin toplanan verginin yüzde otuzunu ödü­yor olması bu kesimin ahlâkî yapısı hakkında bir fikir vermektedir. Çağı­mızda da, yaşamın tüm alanlarında, en yüksek ahlâkî değerin, yüzyıllar­dan beri olageldiği gibi Adalet duygusu olduğu unutulmamalıdır. Libera­lizmin ulaştığı en yüksek aşama olarak gösterilen ABD’nin pek çok ko­nuda örnek alınabileceğini söyleyen politikacı, işveren ve aydınların vergi konusunda aynı modeli hemen hiç örnek göstermemeleri diğer konularda da ne kadar içten oldukları konusunda bir fikir vermektedir.

Türkiye’de Ulusal bir Burjuvazi yoktur çünkü Türkiye’de bir Burjuva Kültür ve Sanat anlayışı yoktur. Murat Katoğlu, “Sanat Hayatında Neler Oldu?” {Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Cilt XXII, sayı: 213) başlıklı metin­de bu durumu açıkça ifade etmektedir:

Demokrasi, kaliteyi tasfiye rejimi değildir. Tam tersine, taklit edilip benimsenmek istenen Batı demokrasisi, burjuva kültürünün ürünüdür. Yani, onun değerlerini taşır. İnsanlık tarihinin, insan zekâsının ve ya­ratıcılığının üstün ürünlerini yaratan ve son aşaması olan yüksek kül­türün; yani işlenmiş kültürün sistemidir… İnsan, birey haklarından, toplum düzenine; savaş ve barıştaki uluslararası temel kurallardan hu­kuk, teknoloji, bilim, sanat ve spora kadar her alandaki esaslar, siyasal rejim kavramları bu kültüre aittir. Dünyada genel kabul gören ve Tür­kiye’nin de benimsemiş göründüğü usul ve kavramlar, o kültürün ha­yat tarzını oluşturur. Böyle bir dünyaya yerel ve taşra kültür değerleri ile mensup olunamaz, uygar bir ülke yaratılamaz. Genel oy ile çoğun­luk sağlanabilir; ama uygar ve gelişmiş ülkelerle (kendi ölçeğinde bile olsa) orantılı bir hayat paylaşılamaz. Maddi bir takım aldatıcı olanak­lar sağlanabilir. Teknolojinin genel nimetlerinden yararlanılabilir. Dünyanın zenginliğinden Türkiye’nin tarlasına birtakım zenginlikler düşebilir, bunlar, kitleleri tatmin için gelişme imiş gibi gösterilebilir. Ama, mukayeseli olarak gitgide uygar dünyadan uzaklaşılır. Demok­rasi, yüksek kültürün değerlerine sırt dönerek, yerel kültürün ham, ge­leneksel değerleriyle yaşanılacak bir rejim değildir. Demokrasi, bir kent kültürü rejimidir. Ağır disiplinli bir rejimdir. Esnetilemez kuralla­rı vardır. Hayatın her safhası ve alanı ciddi biçimde tanımlanmıştır. Haklar ve özgürlükler, şaşmaz biçimde esaslara bağlanmıştır. Toplum­sal yaşamın hiçbir kesiminde keyfiliğe, kuralsızlığa izin verilemez. Şehir kültürü, düzen, disiplin, polisin niteliği, kuralcılık, burjuva de­mokrasisinin Türkiye’de hesaba katılmayan kavramları arasındadır. Kısacası, Türkiye’deki demokrasi havariliği ve ünlü “46” ruhu, burju­va demokrasisi ile pek az bağlantısı olan bir ilkel orta kültür ve gele­neksel değerler başkaldırısıdır (s. 120).

Türkiye’de bu durumu tartışmasız birebir kanıtlayan binlerce örnek bula­bilmek mümkündür. Biz burada tek bir simgesel örnek vererek sözü fazla uzatmayacağız. Türkiye’nin en zengin insanlarından biri ve bir kesimin benimsemiş olduğu terminoloji doğrultusunda, ülkenin en büyük “burju­valarından” biri olması gereken Sakıp Sabancı sık sık popüler şarkıcı, tür­kücü ve şovmenlerle birlikte basında boy göstermekte bir sakınca görme­diği gibi, 15 Ekim 2000 tarihli Hürriyet Gazetesi, Pazar ekinin baş sayfa­sında eşinin şu tür açıklamalarına da itiraz etmemektedir. Türkan Saban­cı:

Evimize ilk kez gelenlere karşı nazardan korunmak için tütsü yaparım. Bir teflon tavaya soğan kabuğu, sarımsak, kırmızı toz biber ve saçımın tellerini koyarım. Bir Elham üç Kulhüvallahu okuyup, içindekiler ya­narken, teflonun üstünden üç kere atlarım. Nazardan koruduğuna ina­nıyorum. Sakıp Bey’e ayda bir kere kurşun döktürüyorum.

Aynı Sabancı, Paris’teki Louvre müzesinden salon kirâlayarak, sahip olduğu antika Osmanlı eşya ve çalışmalarını sergilerken de Avrupalı bir burjuvaya benzemek ister gibidir. Bu bir paradokstur çünkü tarihsel süreç içinde burjuvazi rasyonel akim temsilciliğini yapan kesim olarak bilin­mektedir (bu durumda ya Sabancı burjuva değildir ya da Türkiye’deki zengin insanlar rasyonel akılla -yaşamın tüm alanlarında demek istiyo­ruz- henüz doğru orantılı ilişki kuramamış oldukları için ortada -bir kez daha yineliyoruz- bir burjuvazi yoktur). Murat Katoğlu bu güncel duru­ma yol açan tarihsel, toplumsal ve politik nedenleri, kendi perspektifin­den, şöyle değerlendirmektedir:

Yüksek kültür, siyasi ve iktisadi karar mekanizmasından tasfiye edildi. İlkel-orta kültür, yönetim mekanizmasına egemen oldu. 1950 ve 1965 sonrası uygarlık çabalarının belinin kırıldığı aşamalar oldu. 1961 Ana­yasası, 1923’ün tamamlanması için yine bir uygarlık belgesiydi. O da tasfiye edilmiştir.

Üst kültürün ve uygarlık projesinin tasfiyesi daima demokrasi (!) adına olmuştur. İlkel kültürün değerleri, demokrasinin değerleri gibi konulmuş, haklılık mekanizması olarak da genel oy ve çok partili sis­tem kullanılmıştır. Böylece demokrasi, son derece yavan ve esas de­ğerlerinden ayrıştırılarak “genel oy”a indirgenmiştir. Genel oyu ve “halk iradesi”ni savunarak 1950 yılından itibaren Türkiye’yi yöneten­ler, demokrasiyi dillerinden düşürmeyenler, Batı demokrasisinin he­men hiçbir değerine sahip çıkmamışlardır. Genel oyu daima niteliği yok etme; ilkel-orta kültür değerlerini ön plana çıkartmak için kullan­mışlardır. Yani demokrasi; “kaliteyi tasfiye” rejimi olarak uygulan­mıştır.

…İlkel kültürün herhangi bir ülke yönetimine egemen olması bir kâbustur. O ülkenin geleceğini yok eder…Türkiye’de 1950’den itiba­ren, bir rejim veya ideoloji meselesi olarak değil, bir hayat tarzı müca­delesi olarak ilkel kültür, yüksek kültürü kovmuştur. Adım adım kov­muştur. Sonuç ortadadır (s. 119-120).

Bir kez daha işin ilginç ve ironik olan yanı Katoğlu’nun ilkel-orta kültür dediği ilkel “popüler kültür”ün yaygınlaşması, genelleşmesi ve egemenli­ğini ilân etmesini sağlayanların “burjuva” konumunda bulunan insanlar olmasıdır. Özellikle son on yıldaki duruma bakacak olursak: ticarî tele­vizyon ve radyo kanallarıyla, gazete ve dergi sahiplerinin yanısıra, plak şirketi, vb kuruluş sahipleri (Doğan Medya, Raks, vs) çoğunlukla burjuva kültürüne ait insanlara benzemektedirler! Dolayısıyla dünyaya bu kültüre özgü perspektiften bakmaları gerekir! Oysa durum -olmayan- “burjuva­zinin” ilkel popüler kültürün tutsağı haline gelmiş olduğu yönündedir. Durum son derece açık ve seçiktir: Türkiye’de Ulusal bir Burjuvazi yok­tur[4] Olsaydı en azından evrensel standartlara uygun kültürü olurdu. Hi- lav: “Demokratik ve laik kültür sürecinden geçmemiş, özgür düşünceyi ve eleştiriyi (dolayısıyla felsefeyi) tanımamış toplumlarm tümünde, şid­det ve buyurganlık egemendir” (a.g.y. s. 303) demektedir. Modem top- lumlardaki görüntünün Türkiye toplumuyla benzer özellikler taşıması bizleri yanıltmamalıdır. Oradaki durumun nedenleri Türkiye’dekinden bütünüyle farklıdır. Bir kez daha: benzer sonuçların farklı nedenleri ola­bileceği gibi, benzer nedenlerin farklı sonuçlara yol açabileceğini anım­satmak istiyoruz.

*

“Türk Aydınlanması” konusunda bugüne kadar söylenmiş pek çok şey vardır. Zaman zaman Tanzimat, zaman zaman Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla başlatılan aydınlanma çözümlemeleri, nihayetinde Devlet ile noktalanmaktadır. İnsan bunun nedeninin Avrupa’daki Aydınlanmış Despotluk dönemini OsmanlI’dan bu yana örnek almaktan vazgeçmeyen bir kesimin varlığına bağlamadan edemiyor. Bir başka deyişle toplumunu seven ve aydınlanmasını isteyen imparatorlar, krallar, prensler onlara tepeden inme belli bir ideolojik içeriğe sahip bir eğitim düzeni sağlamaya çalışmışlardır. Ancak bu süreç demokrasinin devreye girmesiyle birlikte daha özgür ve çağdaş (laik) bir nitelik kazanmıştır. Hâlbuki OsmanlI’dan günümüze tanık olunan uygulamalar, Avrupa’daki birinci aşamaya daha uygun bir çizgi sunmaktadırlar. İlköğretim, Lise ve Üniversitede hâkim olan yaklaşım dayatmacı bir yaklaşımdır. Her ne kadar (örneğin 2000 yılı İlköğretim Sosyal Bilimler ders kitabında) Demokrasi, Özgürlükler, vs’ den söz ediliyorsa da bizzat okul içi yaşantı ve uygulamalarının bu içerik­le ne kadar çakıştığına bir bakmakta yarar vardır. Örneğin, Yüksek Öğre­nim[5] öğrenci disiplin yönetmeliğinin Demokrasi ve Özgürlüklerle hangi ölçüde ilişkisi vardır? Üniversiteler Demokrat mıdır? Üniversitelerde çalışan öğretim elemanları demokrat mıdır? Hayır, Türkiye’deki ne üni­versiteler ne de öğretim elemanları genel anlamda Demokrattırlar! (Tür­kiye üniversiteleri günümüz itibarıyla dünyanın en demokratik yasa ve yönergelerine sahip olsa bile bunlar pratiğe aktarılamadıktan sonra ne işe yarayabilirler ki? Yani bu bir zihniyet meselesidir. Bu bir demokrasi kül­türü meselesidir.) Tıpkı burjuvalar ve burjuvazi konusunda olduğu gibi üniversitelerde demokrat insanların bulunduğundan ancak ortada demok­ratik bir üniversite bulunmadığından söz edilebilir! Demokratik bir Üni­versitenin bulunmadığı bir ülkedeyse en azından sosyal bilimler ve insanı bilimler gibi toplumu temel araştırma konusu olarak seçmiş hayatî öneme sahip disiplinlerde bir gelişme olamaz.^[6] Öyleyse ortaya yeni öneriler, düşünceler ve fikirler atılıp üzerinde tartışılamaz. Politik partiler ve ideo­logları bu tartışmalardan yararlanamaz. Dolayısıyla zihinsel açıdan top­lum bulunduğu noktada yıllar boyunca bir dolap beygiri gibi dönmeyi sürdürebilir. Çünkü geleceğini, öyleyse bugününü tartışamayan bir top­lumun zihinsel, düşünsel açıdan gelişmesi, evrim geçirmesi söz konusu olamaz. Bir toplumda tartışmalar belirli şablon ya da kalıplara uydurul­maya çalışıldığında ya da tartışmalara böyle bir zorunluluk getirildiğinde, o toplumda, özgür düşünce ve özgür bir düşünce üretiminden söz edebil­mek olanaksızdır. Öyleyse, en azından, son 50 yıldan (Demokrat Parti’ den!) bu yana Türkiye’de sözcüğün gerçek anlamında özgür bir düşünce platformundan söz edebilmek pek kolay bir iş değildir (bu arada Demok­rat Parti’nin “Ulusal Burjuvazi”yi temsil eden bir parti olmadığının altını çizmek gerekiyor). Bu süre zarfında ortaya çıkmış olan özgür düşünce ürünü olan metinler ya ülke dışında yazılmış ya da bu metinleri yazan insanların önemli bir bölümü herhangi bir siyasî ideolojiye doğrudan sahip çıkmadığı yani tehlikeli olmadığı, olamayacağı düşüncesiyle önem verilmediği için yaşama şansına sahip olabilmişlerdir. Çünkü bu durumun aksini kanıtlayan pek çok örnek vardır.

Geleneksel toplumların hiçbiri durduk yerde özgürlükler ve demokrasi için mücadele etmemiştir. İstisnasız bütün toplumlarda demokrasi ve özgürlükler bir gereksinime dönüştüğü an, kendileri için mücadele edil­miştir. Türkiye’nin 2000 yılı itibariyle büyük ölçüde geleneksel bir top­lumsal yapı ve zihniyete sahip olduğunu yadsıyabilmek sanırım pek kolay değildir. Öyleyse Türkiye’de özgürlükler ve demokrasi konusunda müca­dele edecek kesim şimdilik azınlıkta kalmak durumundadır. Pierre Chaunu, La Civilisation de l’Europe des Lumières başlıklı çalışmasında, Ay­dınlanmanın on yedinci yüzyılda birkaç yüz rantiye, subay, burjuvanın önderliğinde başlamış bir hareket olduğunu ve ancak yüz, yüz yirmi yıllık bir süreden sonra milyonlarca insanı kapsayabilecek aşamaya gelmiş olduğunu söylemektedir. Oysa dünya değişmiş ve dönüşmüştür. On ye­dinci ve on sekizinci yüzyılın olanaklarıyla yirmi birinci yüzyılın olanak­ları ve zihinsel yapısı aynı değildir. Dolayısıyla günümüzde önderlik yapabilecek kesim onlardan çok daha şanslıdır. Bu olay önderlik yapmayı kabul edecek cesur, kararlı ve azimli bir kesimin işidir. Başka türlü ola­bileceğine inanabilmek güçtür. Günümüzde özgürlük ve demokrasiye en çok ihtiyaç duyan kesimlerin başında iş adamları ve aydınlar gelmektedir. Dünyaya rahatça açılabilmek, rahatça iletişim kurmak ve tartışabilmek için kolektif anlamda özgür olmak gerekmektedir. Aksi takdirde yapaca­ğınız en ufak yanlışın karşılıklı anlayış ve saygı duygusundan yoksun bir toplumda derhal cezaî bir işlem görme şansı yüksek olacaktır. Bunu bir Demokles kılıcı olarak görürseniz; gerek ticarî, sınaî ve fınansal girişim­lerde, gerekse düşünce üretimi ve özgürlükler konusunda sürekli bir engel teşkil ettiğini anlarsınız. Türkiye’deki pek çok toplumsal sorunun anah­tarı: Demokrasidir. İşin asıl tuhaf olan yanı herkesin bu gerçeği kabul et­mekle birlikte bu konuda parmağını yok denecek kadar az kıpırdatması­dır. Bu durumda Türkiye’deki Demokratik hareket ya da hareketlerin içtenliğine inanabilmek oldukça güçleşmektedir. Sanki Türkiye’deki in­sanlar bir yere kadar Demokrat olabilmekte ondan ötesini kabul edeme­mektedirler! Demokrasiyi daha önce de söylenmiş olduğu gibi ya bir baş­langıç ilkesi olarak kabul eder ve sorunları çözmeye girişirsiniz ya da Türkiye’de olduğu gibi bir hedef olarak sunar ve ona asla erişemezsiniz! Çünkü ona erişmekten korkarsınız! İşte bu duruma son verebilecek bir öncü kesime âcilen ihtiyaç vardır. Bu kesimin kimlerden oluşacağını az önce söyledik. Bu inisiyatif onlardan gelmek durumundadır, şimdilik baş­ka alternatif yoktur! Bu inisiyatifin ortaya çıkabilmesinin temel koşulla­rından biri Türkiye’nin sıra dışı Burjuvalarla, sıra dışı Aydınlara sahip olabilmesidir. Oysa mevcut duruma bakıldığında bunların sayısının son derece yetersiz olduğu görülmektedir. Bugüne kadarki deneyimler sıra­dan aydın ve burjuvalarla bu işin başarılmayacağım göstermiştir. Ancak onların katkısı olmadan da bu işin becerilebilmesi oldukça güçtür. Zihni­yet dönüşümü bunlarla başlamalı ve geniş kitlelere doğru ilerlemelidir.